Зьміцер Бартосік

Колішняя беларуская Нямеччына

Першае, што бачаць на беларускім баку людзі, якія пераяжджаюць дзяржаўную мяжу ў раёне Ельску, — гэта ўказальнік «Роза Люксэмбург». Няйначай, не адзін украінскі госьць падумаў пра глыбокую савецкасьць беларусаў, што імкнуцца надаць сваім паселішчам імёны рэвалюцыянэраў і камуністаў. Але Роза Люксэмбург — назва не зусім выпадковая. Калі збочыць з трасы і праехацца па апусьцелых і зарослых розаўскіх вуліцах, вока зачэпіцца за старыя, закінутыя хаты, крытыя дыхтоўнай гонтай. Сто гадоў таму тут жылі немцы.

Эмігранты ў сваёй зямлі

У 2012 годзе на схеме менскага мэтрапалітэну зьявіцца новая станцыя. Міхалова. Вакол станцыі хуткімі тэмпамі расьце вялікі мікрараён. Уздоўж маленечкай рачулкі, амаль ручая. За гмахамі новабудоўляў дажывае свае апошнія гады вялікая вёска, якая дала назву мікрараёну. Некалькі вуліцаў і завулкаў яшчэ захоўваюць свой традыцыйны выгляд. Хіба толькі закінутая фэрма нагадвае, што калгасу тут даўно няма.

Мядзьведзічы. Ксёндз, якога называлі “Богам”

У вёску Мядзьведзічы мяне прывяло адно імя з кнігі Ўладзіміра Арлова «Імёны Свабоды». А менавіта постаць ксяндза Вацлава Пянткоўскага. Бо толькі адзін факт існаваньня ў 70-я гады мінулага стагодзьдзя, у эпоху разьвітага брэжнеўскага сацыялізму, падпольнай каталіцкай сэмінарыі ставіць Мядзьведзічы ў адзін шэраг з галоўнымі рэлігійнымі цэнтрамі краіны.

Леванова. Сваё і куплёнае

Памяць і бяспамяцтва Лукомля

"Свой калодзеж трэба на замку трымаць"

Наносы, Мядзельскі раён. Эфір 5 жніўня 2010

Фантастычная Мураванка

Вы не заўважалі, як адрозьніваюцца вядомыя помнікі архітэктуры на паштоўках і ў турыстычных праспэктах ад рэальнасьці? Дзякуючы фатографам, якія заўжды знойдуць самы выйгрышны ракурс. Між тым эгіпецкія піраміды суседнічаюць з сучаснымі пабудовамі, а Вэнэцыя — з прамысловым пэйзажам на мацерыку. Беларускія архітэктурныя дыямэнты акружаныя сваёй непаўторнай аправай. Менш за ўсё пашанцавала гатычнай Сынкавіцкай царкве. Каля яе, нібы на зьдзек, пабудавалі сьвінарнік. Пахі ад якога не перабівае ніякі ладан.

Студзёная Гута

Студзёная Гута хаваецца ў густым лесе каля самай беларуска-ўкраінскай мяжы. Лес падступае да самых хат, да засеяных гародаў і да закінутых, парослых бур'яном падворкаў. Таму зялёны колер ва ўсіх яго адценьнях у Студзёнай Гуце пераважае над астатнімі.

Лінія Лізуры

У кожнага сур’ёзнага гораду павінен быць свой брэнд. Як у Парыжа Луўр ці Эйфэлева вежа. Як у Масквы — Крэмль, а ў Вільні — гара Гедыміна. У гэты шэраг горад Старыя Дарогі ўпісваецца лёгка. Бо мясцовы брэнд — старадароскі пяршак — мае не адну сотню гадоў. Яго выраблялі тут ад 15-га стагодзьдзя. З часоў князёў Алелькавічаў. Але падобна да таго, што Старым Дарогам замала аднаго брэнду. Тут нараджаецца новы. Называецца ён «Лінія Лізуры». Але пра ўсё па парадку.

Невядомая Хатынь

Залешаны — вёска маленькая і, можна сказаць, занядбаная. Бо моладзі няма. Многія хаты пустуюць. І тут зусім не адчуваеш, што ты пераехаў мяжу Эўразьвязу. Бо старыя дамы не пакрываюцца дахоўкай і не абшываюцца сайдынгам. Няма тут тратуараў і гідрантаў. На адзінай вуліцы Залешан ёсьць пусты пляц, дзе некалі стаяла хата. Але замест яе стаіць высокі драўляны крыж і абэліск. Надпіс на абэліску няшмат кажа падарожніку.

Буслы над Рудутамі

Над вёскай Рудуты ліецца песьня пра Колю-трактарыста. Жорсткі пасьляваенны раманс. У Рудуты я зьбіраўся даўно. Бо пра знакамітую майстрыню, што вырабляе з лазы ўсё, ад маленькіх лапцей да вялікіх вазаў, я чуў не аднойчы. І тым прыемней было перад уездам у вёску пабачыць шыльду-ўказальнік на беларускай мове. Сама вёска схавалася ад галоўных трасаў за маляўнічым борам. І першае, што заўважаеш на яе доўгай вуліцы, — мноства бусьлянак. Зоя Майстровіч, маладжавая, адкрытая кабета з амаль літаратурнай беларускай моваю сустрэла мяне каля хаты. Па-над якой таксама жыве бусел.

Палітычныя прагнозы Бухалаўкі

Рэдкі аўтамабіліст праедзе праз гэтае паселішча, не спыніўшыся каля апавяшчальнага знаку. Як правіла, на ягоным фоне мужыкі пачынаюць фатаграфавацца, удаючы п’яных і знаходзячы ў сябе немалыя акторскія здольнасьці. Гэта значыць — курчаць фізіяноміі, каб больш дэбільна, і падгінаюць калені, трымаючыся за дарожны знак. А ўся справа ў няправільным націску. Бо вёска называецца не «Буха́лаўка», а «Бу́халаўка».

Незаўважаныя подзьвігі мінулай вайны

Грушаўка пад панскім абярогам

Песьні ў Маліньніках заўжды сьпяваліся

Першае, што заўжды і пастаянна кідаецца ў вочы, калі перасякаеш заходнюю мяжу — гэта розьніца ў людзкім побыце. Гордасьць сёньняшняга беларускага кіраўніцтва — шарэнгі аднолькавых дамоў у аграгарадках — становяцца казённымі дамамі. У параўнаньні з поўнай разнастайнасьцю падляскіх вёсак. Дзе што ні хата — то плён фантазіі свайго гаспадара.

“Як хмара ідзе, дык я гляджу — хаця б там гром над хатай не грымеў”

Грыдні, калісьці паўналюдная вёска, з даўжэзнымі вуліцамі ўздоўж рэчкі Мытвы, з высокімі дыхтоўнымі хатамі славілася на ўсё навакольле сваімі будаўнікамі. Грыднеўцы будавалі хаты па ўсёй Нараўляншчыне. Але пасьля 1986-га Грыдні набылі іншую славу.

Рылаўшчына. “Гэта не дэпартацыя, гэта экспрапрыяцыя”

Упершыню я пабачыў гэтую вёску гадоў пятнаццаць назад. З вакна аднаго з інтэрнатаў мэдыцынскага інстытуту. Я быў у захапленьні ад пастаральнай карціны, у якую ператварылася інтэрнацкае вакно. Велізарны восеньскі луг з блакітным возерам. Селянін на калёсах, якія праз луг цягнула каняка. І дымы над комінамі немалой вёскі. Фантастычнасьць карцінкі была ў тым, што з праспэкту Дзяржынскага гэтую ідылію разгледзець было немагчыма. Ад былой ідыліі ўжо не засталося і знаку. Вёска Рылаўшчына, за саветамі перайменаваная ў Дружбу, дажывае апошнія дні.

Мазыр: З такой піянэрыяй мы далёка зойдзем

Чыгуначны раён Мазыра — гэта асобнае ад гораду паселішча. Пасёлак наводшыбе, адрэзаны ад гораду вялікім лясным масівам. Тут ёсьць свой цэнтар з Домам культуры ў стылі сталінскага ампіру. Тут ёсьць свае ўскраіны — вялікая фавэла прыватнага сэктару на мазырскіх гарах. Ёсьць і свой стары горад. Комплекс двухпавярховых драўляных баракаў, пабудаваных палоннымі немцамі пасьля вайны.

Жупраны: Мы вучылі па-польску, а дзеці па-беларуску

Жупраны, Ашмянскі раён. Эфір 1 красавіка 2010

Жыві і бойся

У страшныя трыццатыя гады мінулага стагодзьдзя, калі ў Беларусі разгортваліся сталінскія рэпрэсіі, напэўна, самым небясьпечным месцам для жыцьця было польскае памежжа. Тут дастаткова было атрымаць прывітаньне ад сваіх заходніх сваякоў, каб зьнікнуць назаўжды і бязь сьледу.