Буслы над Рудутамі

Над вёскай Рудуты ліецца песьня пра Колю-трактарыста. Жорсткі пасьляваенны раманс. У Рудуты я зьбіраўся даўно. Бо пра знакамітую майстрыню, што вырабляе з лазы ўсё, ад маленькіх лапцей да вялікіх вазаў, я чуў не аднойчы. І тым прыемней было перад уездам у вёску пабачыць шыльду-ўказальнік на беларускай мове. Сама вёска схавалася ад галоўных трасаў за маляўнічым борам. І першае, што заўважаеш на яе доўгай вуліцы, — мноства бусьлянак. Зоя Майстровіч, маладжавая, адкрытая кабета з амаль літаратурнай беларускай моваю сустрэла мяне каля хаты. Па-над якой таксама жыве бусел.


Зоя: «Яны ўпадабалі вёску з-за таго, што ў нас многа тут траваў. Многа лугоў, жабаў тут многа. У лугах вада цёплая. Вельмі многа ім яды ёсьць. Яны вельмі добра пачуваюцца тут. І прылятаюць штовясны. Тут гнёздаў дванаццаць. Можа, і больш ёсьць ужо. І любяць нашу вёску. А мы іх».



Марыя: «Такі народ добры. Палякі такія гордыя ці якія. А з Расіі то спраўныя людзі, файныя. Я вас уважаю».

Карэспандэнт: «Але ж я не з Расіі. Я зь Беларусі».

Марыя: «Расія і Беларусь — гэта ўсё адно».

Карэспандэнт: «Марыя, калі я скажу „Як добра ў вас у Нямеччыне“ — вы не пакрыўдзіцеся?»

Марыя: «Не».

Карэспандэнт: «Як добра ў вас у Нямеччыне!»

Зоя: «У нас не Нямеччына. У нас людзі так разумеюць, што як граніцу беларускую праехаў, то ўжо Расія. Яны не разумеюць, што Беларусь — гэта свая нацыянальнасьць. А Расія — сама па сабе. У нас усё — Расія. І мы рускія таксама. А ня польскія».

Марыя: «Рускі, польскі, немец — абы чалавек».

Да нашай размовы далучылася жвавая кабетка на ровары. Цётка Маня вярталася з могілак, дзе адведвала магілу мужа. Маня аўдавела ўсяго пару месяцаў назад. Застаўшыся адна ў чатырох сьценах, яна адчувае праблему — з кім пагаварыць? Але як пагаварыць! Я проста заслухаўся яе дзіўным маналёгам на тэму мясцовага патрыятызму.


Маня: «Цяпер нашы дзеці ніц вартыя. Ніц. У местах жывуць, і ўсё. Кажуць: „Мама, іды да Беластоку“. А я нікуды не пайду. А чаго са сваёй хаты да дэтэй ідты? Служонцаю? Хопіць ужо, я выслужылася. Яшчэ да сына, то так. А да зяця — зяць то любіць узяць. З сынам сваруся — за хлеб бяруся. А зь зяцем — за клямку. Бо то зяць. Выкіне тэбэ і дачку, і ўсё».

Карэспандэнт: «Маня, а дзеці і ўнукі, яны гавораць?…»

Маня: «Усе яны па-мойму гавораць. Усе. Я гадавала. І малюткі-ўнукі, усе гавораць. Я іх прысварваю. „Учытэ па-свойму. Бо нашае мовы ніхто не навучыць“. Ніхто. Яны да царквы зайдуць, яны не разумеюць. Бацюшка чытае. Што яна разумее? Ніц! А цокаты? Яшчэ навучыцеся цокаты, колькі схочаце. Я ім казала — цокаты навучыцеся, аж вам збрыднэ. А сваёй мовы вас ніхто не навучыць. Ну што? Ня кепска я гаварыла? Добра я гаварыла. Ты не маты, як не навучыш па-свойму. Як гэта так, сваю мову забуты?»

Карэспандэнт: «А як „па-вашаму“? Як гэта называецца?»

Маня: «А я ведаю? Па-беларуску ці па-хахляцку? Але я была і на Ўкраіне, і ў Беларусі. Усе разумеюць».

Пакуль у Беларусі будуюцца малазразумелыя аграгарадкі, дзе па-ранейшаму на задворках узвышаюцца драўляныя клязэты, у вёсках Падляшша паўсюдна ёсьць водаправод. А гэта значыць — пажарныя гідранты ўздоўж вуліц і цывілізаваныя ванныя пакоі ў хатах. Ня кажучы ўжо пра поўную тэлефанізацыю і аўтамабілізацыю. Здаецца, жыві і радуйся. Але штосьці ня бачна моладзі. Вось працуе на сваім гародзе сямідзесяцігадовы стары.


Карэспандэнт: «Як вам тут жывецца? Хапае вам грошай, працы?»

Стары: «Усяго хапае. Работы таксама».

Карэспандэнт: «Зямлі можна браць».

Стары: «Колькі хочаш. Але ніхто ня хоча браць. Дзед і баба».

Карэспандэнт: «А чаму моладзь ня хоча браць?»

Стары: «У іх папытайся. Я маю 76 гадоў, а жонка 79».

Пра плюсы і мінусы Уніі Эўрапейскай мне даходліва распавяла Зоя Майстровіч.

Зоя: «Плюсы такія, што яны нам даюць датацыі да гаспадаркі. На кожную карову. На кожную кабылу. І на зямлю таксама. Але каб яны яшчэ прадукты нашы бралі. Тады іншая справа. А так што? Малако яшчэ бяруць. Але на малако таксама планы накладзеныя. Колькі можаш здаць, колькі не здасі. Калі больш малака, вылівай яго на вуліцу ці куды. Таксама і зь мясам. Прыедзе, паглядзіць. Цана малая. Не дае вялікай цаны. Хочаш — трымай, хочаш — не трымай. Калісьці на мяса гадавалі. А цяпер гадуй яго пяць гадоў, а таньней возьмуць, чым паўгадовае. І таму нашы маладыя ня хочуць рабіць і ўцякаюць у горад».

Карэспандэнт: «Бо няма эканамічнай выгады».

Зоя: «Няма. Няма толку. Такая палітыка. Нам, старэйшым, каму пэнсіі плацяць, то вельмі добра. А тых маладых шкада. Бо яны ня маюць ніякай будучыні».


У гэта цяжка паверыць, але тутэйшыя народныя промыслы — пляценьне з саломы і лазы — гэта ня проста хобі Зоі Майстровіч. Ёй паступаюць замовы і з Познані, і з Варшавы.


Зоя: «Яно разышлося ўсюды, бо вельмі добры быў заробак. І можна многа было купіць. Людзі пачалі дамы будаваць, і трактары купляць, і машыны для гаспадаркі. У нас уласнасьць».

Карэспандэнт: «Машыны і трактары купляліся?..»

Зоя: «За салому. Я ўжо сорак пяць гадоў гэта раблю. Яшчэ падлеткам гэта пачынала, гадоў дванаццаць мне было».

Карэспандэнт: «У вас свая кліентура?»

Зоя: «Так. Гэта свае людзі, якія многа гадоў ужо бяруць. Раней з Варшавы прыяжджаў пан. Прыяжджаюць, шукаюць па іншых вёсках. І так набіраюць патрошку, што могуць».

Карэспандэнт: «Колькі каштуюць гэтыя вырабы?»

Зоя: «Гэтыя кошыкі яны ў нас таньней купляюць. 5-6 злотых. 12 злотых за збанок. Зімою вельмі добра. Бо на двары вельмі халодна. А сабе прыйду, сяду — цёпленька, спакойна і час хутчэй праходзіць».

Карэспандэнт: «Колькі часу трэба, каб зрабіць гэты збан?»

Зоя: «Гэты збан я раблю дзьве, дзьве з паловаю гадзіны».


Я быў упэўнены, што страшныя гісторыі пра паленьне вёсак байцамі Арміі Краёвай ня маюць аніякага працягу ў сёньняшнім дні. Але, завітаўшы да старой Вольгі, я быў нямала зьдзіўлены. Старая, стоячы на парозе сваёй хаты, расказвала пра трагедыю ў Заляшанах.


Вольга: «Залешаны прыехалі паліты. Але як. Загналі ўсіх да клуні. Аблілі. Зачынілі. Аднаго на варце паставілі. Як будуць уцякаты, то ты іх страляй. Бандыты паставілі свайго. А самі пайшлі ў другі кірунак. А ён пашкадаваў людэй. Хоць быў і бандытам. Адчыніў клуню. „Уцякайтэ“. І тыя ўцякалі».

Карэспандэнт: «За што тыя бандыты палілі вёскі? Якая была мэта? Выцясьніць беларускае насельніцтва?»

І тут мая суразмоўца раптам замаўчала і пайшла на вуліцу. Далей ад дзьвярэй. Яе паводзіны патлумачыла мне цётка Зоя.

Зоя: «Паляк-зяць. Зяць сядзіць на ложку. Яна баіцца, каб чаго не сказаць».

Карэспандэнт: «Але ж гэта справы даўно мінулых дзён».

Зоя: «Мінулых. Але ня хоча дзяцей раздражняць».

Карэспандэнт: «Вось мы выйшлі сюды, каб не пачуў зяць. Няўжо да сёньняшняга дня ёсьць нейкая праблема паміж беларусамі і…»

Вольга: «У нас няма. Мой католік у царкве шлюб браў. І дзіця ў царкве хрысьціў. Нармальны чалавек».

На гэтым наша размова скончылася. Я купіў у спадарыні Зоі колькі кошыкаў на падарункі. І ўзяў накірунак на Заляшаны.