Вінцук Вячорка

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Забастоўка ці страйк? 

Калі работнікі вымушаныя спыніць працу, бо інакш ня могуць адстаяць свае законныя правы, — як гэта называецца па-беларуску? Памятайма досьвед страйкамаў 1990-х: страйк — слова самае кароткае і выразнае.

Не „грамадзянская вайна“, а вайна супраць грамадзянаў

Грамадзянскія войны выбухаюць тады, калі само грамадзтва падзелена на дзьве непрымірэнныя часткі, сувымерныя і колькасьцю, і актыўнасьцю, і сілавым патэнцыялам. Ці так у Беларусі?

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Дубінка ці дручок? А мо кій?

У часы кананьня камунізму гэта быў „дэмакратызатар“. А гістарычна ў Беларусі „праваахоўнымі інструмэнтамі“ былі дручок і кій. Дубінка ж азначала дрэва, матэрыял; гэта, відаць, русізм у значэньні ‘гумавая палка’. Як жа называць апошнюю? 

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Натоўп ці грамадá?

Як назваць шматтысячнае рушэньне людзей на вуліцах нашых гарадоў? Натоўп, тлум? Ці грамадá, народ? Выбар слова залежыць ад павагі да людзей і матываў іхнага выхаду.

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Зялёныя — «аліўкі». А чорныя — «груганы»?

Людзі ня бачаць іхных твараў і ня ведаюць ведамаснай прыналежнасьці. Таму называюць гэтых пэрсанажаў безасабова, паводле колеру формы. Па-расейску пра „брудна-зялёных“ кажуць „оливки“, пра „чорных“ часам — „маслины“. А як сказаць карэктна па-беларуску?

Нашто кіраўніцтва Акадэміі навук Беларусі прыніжае беларускую мову?

„The Doklady“ Акадэміі навук апублікавалі артыкул пра беларуска-расейскае двумоўе. Гэта шчасьце для беларусаў, бо расейская мова самая дакладная і прыгожая, усе іншыя мовы сьвету або невыразныя, або пшэкаюць. Аўтары —  кіраўнік і сакратар Акадэміі.

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Найлепшыя, цудоўныя, надзвычайныя, неймаверныя

Вы — якія? Як натхніць людзей, якія на вачах твораць гісторыю Беларусі? Словаў шмат: цудоўныя, выключныя, незраўнаныя… Расейскаму слову „невероятный“ адпавядае беларускае „неймаверны“. Беларускае „неверагодны“ — па-расейску найперш „недостоверный“.

Дыялёг ці перамовы? Досьвед „дыялёгу“ з Лукашэнкам ужо быў

Словы маюць значэньне: дыялёг — размыты, перамовы — канкрэтныя. Прадстаўнікі Каардынацыйнай рады ня раз заяўлялі, што яе місія — дамагчыся дыялёгу з уладамі. Але якое месца гэтага слова ў нашай рэальнасьці?

Слоўнік беларускай рэвалюцыі. Балаклава

Курорт Балаклаву стварыў наш суайчыньнік Казімер Скірмунт. Ён пражыў у Балаклаве паважаным чалавекам да канца жыцьця. А ці пражывуць у балаклавах да канца жыцьця некаторыя нашыя сучасьнікі?

Бацька ў кожнага свой

Палітычныя тэхнолягі, якія запусьцілі ў нашу візуальную прастору спокліч #ябатька, не арыентуюцца ані ў беларускім моўным полі, ані ў мэнтальнасьці.

Па-беларуску наадварот: бясьпечныя паводзіны — не „беспечное поведение“. Важна ня толькі пры пандэміі

Нават у роднасных мовах бываюць амаль аднолькавыя словы з процілеглым значэньнем. Хто на дарозе, мусіць ведаць: менавіта бясьпечная язда, а не „беспечная езда“, — наш нацыянальны брэнд.

Пандэмія выбухае — „электорат бухает“: аблудныя сугуччы паміж мовамі

Вучымся мовы ў Купалы: мус — „необходимость“, а „беларушчына“ не перакладаецца

Янка Купала — творца новае беларускае літаратурнае мовы. Але многіх ягоных словаў (нават „беларушчыны“!) няма ў афіцыйных слоўніках, а ягоныя погляды на ролю мовы супярэчаць дзяржаўнай моўнай палітыцы.

Хто ж тыя «нацмэны», зь якімі змагаецца тутэйшы «нацбол»?

Калі верыць кіраўніку дзяржавы, то ў Беларусі ёсьць нейкія „нацмэны“. Яны ўзбуджаюцца, адмарожваюцца, а ўрэшце аддаюць краіну Захаду. Што азначае слова „нацмен“ у лексыконе расейскіх шавіністаў і жаргоне расейскай турмы? Чаму згаданы прамоўца яго ўжывае ў гутарках з расейскімі журналістамі?

Шалудзівыя, Пражжонная і Храк. Слоўнік для „вэртыкалі“

А яшчэ „народзец“ і „гарадзішка“. А яшчэ „прашарсьціць“ (для ДФР важна, на якой гэта мове). Кіраўнік дзяржавы папаўняе слоўнік тэрмінаў эфэктыўнага дзяржаўнага кіраваньня. Уладная вэртыкаль абавязана іх пераняць і правільна ўжываць. ВІДЭА

Сьцяг адбіраюць не для таго, каб яго ўзьняць

Пра месца ідэяў і каштоўнасьцяў у Беларусі апошняга і бліжэйшага часу. Не пра асобы і не пра „выбары“.

Па-беларуску наадварот: бурыць турэмныя муры — гэта не „бурить стену в комнате охраны“

Беларускае „бурыць“ і расейскае „бурить“: такая міжмоўная сугучнасьць можа ўвесьці ў зман. Бурыць турэмны мур — зусім ня тое самае, што „бурить тюремную стену“, каб правесьці інтэрнэт у пакой аховы або павесіць там партрэт.

SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду

Няўдалая перадача назвы прывяла да кпінаў у адрас футбольнай каманды, якая гуляе ў чэмпіянаце Беларусі — насуперак пандэміі. Але беларуская мова мае свой традыцыйны альфабэт лацінку, ёй штучная трансьлітарацыя не патрэбная. Пагатоў напярэдадні 100-годзьдзя Слуцкага збройнага чыну.

Па-беларуску, каб верылі. Моўная палітыка пераможцаў у вайне

Цяперашняя прапаганда ў Беларусі ўвязвае перамогу над нацызмам у 2-й Усясьветнай вайне амаль выключна з расейскаю моваю. Мо і праўда беларускае мовы ў лягеры пераможцаў не было? Разьбіраемся.

Па-беларуску наадварот: наш пыл зусім не рамантычны

Асьцярожна: беларускую ацэнку нечай бытавой неахайнасьці „Ну і пыл!“ па-расейску могуць успрыняць адваротна. Пра чарговую пáру нібыта аднолькавых словаў у беларускай і расейскай.