У эфіры «Настоящего времени» ён расказаў, наколькі цяжка было атрымаць зьвесткі для матэрыялу, ці будуць журналісты расьсьледаваць атручваньні іншых расейскіх палітыкаў і ці варта журналістам баяцца за ўласную бясьпеку пасьля такой гучнай публікацыі.
— Ці ёсьць у вас нейкае меркаваньне наконт таго, чаму Барыса Нямцова застрэлілі зь пісталета Макарава, а для Аляксея Навальнага вырашылі ўжыць «Навічок»? Гэта ж так складана.
— Мабыць, пытаньне няправільна адрасаванае да мяне, але калі трэба пачуць маё меркаваньне, то я лічу, што ўсё ж такі гэта зусім розныя палітычныя забойствы. Абодва — палітычныя, абодва — забойствы харызматычных лідэраў апазыцыі. Але ўсё ж такі ёсьць вялікая розьніца. Кожны аўтарытарны рэжым тыпу Крамля існуе ў кантэксьце глябальных геапалітычных адносін. І для кожнага яго дзеяньня патрабуецца праўдападобнае адмаўленьне. Пры забойстве Нямцова цалкам адсутнічала такое праўдападобнае адмаўленьне, гэта было палітычнае забойства. Пры спробе забойства Навальнага такое магло быць. Калі б яно было завершанае, то ён бы памёр ад нявызначаных рэчываў, ад чагосьці, што не да канца высьветленае. Хутчэй за ўсё, гэта быў бы інфаркт, як гэта шмат разоў ужо тлумачылася пры іншых сьмерцях у Расеі.
Таму для мяне, хутчэй за ўсё, выснова, што забойства Нямцова было зроблена не Крамлём наўпрост, гэта было зроблена на карысьць Крамля, але кімсьці зь іншых гульцоў, якія лічылі, што такім чынам яны робяць паслугу Крамлю. Але ў той жа час яны зрабілі Крамлю вялікую рэпутацыйную шкоду, ад якой Крэмль дагэтуль ня можа вызваліцца.
— Ёсьць меркаваньне, што расейскую апазыцыю з пэўнага часу выкарыстоўваюць як паддосьледных трусікаў для выпрабаваньня яду «Навічок»: большая доза, меншая доза. Вы падтрымліваеце такое меркаваньне?
— Гэта магчыма. Ёсьць пэўныя доказы на карысьць гэтага, таму што ёсьць ужо некалькі званкоў канкрэтна Кудраўцаву, якія мы чулі. Але і да гэтага мы таксама траплялі на ўзламаную пошту пэўных чыноўнікаў, дзе гаварылася пра тое, што экспэрымэнты былі, што ёсьць праграма тэставаньня антыдотаў па хімічнай зброі. На кім гэта тэстуецца — ніхто ня кажа, але ўсё ж на некім гэта павінна было быць пратэставана, так што цалкам магчыма.
— Тыя, хто называе сябе журналістамі на расейскай тэлевізіі, у іх адразу жа паўсталі сумневы наконт таго, што ў Расеі так лёгка купіць білінгавыя дадзеныя. Растлумачце: наколькі гэта лёгка ці складана?
— Прынамсі два тыдні таму было даволі лёгка. На шчасьце, гэта ня толькі мае словы, але і дзьве газэты, адна зь якіх ня вельмі апазыцыйная, яны зрабілі экспэрымэнт, і на аснове мэтадалёгіі, якую мы апісалі вельмі падрабязна, каб быць празрыстымі, яны змаглі даказаць для сябе, што ўсё гэта магчыма, што гэтую інфармацыю можна купіць. Так, гэта каштуе нейкіх грошай, але для журналістаў-дасьледнікаў гэта агулам не бар’ер, і гэта можна зрабіць.
— Як вы ўвогуле ацэньваеце працу ФСБ пры атручваньні Навальнага, асабліва пасьля размовы Навальнага з Кудраўцавым?
— Майце на ўвазе, што мы бачым толькі праколы і правалы, таму што ўсе астатнія пералёты, якія мы назіраем і якіх было вельмі шмат за апошнія 10 гадоў, яны дагэтуль не раскрытыя, і незразумела: ці быў нехта атручаны ці не. Складана казаць на аснове гэтых праколаў, але я лічу, што такое можа быць і ў заходніх службах. Але сыстэма ў іх вельмі добра адпрацаваная, сыстэма прафэсійная, апэратыўная мэтодыка таксама выдатная. Але праколы заўсёды ідуць на чалавечым узроўні. Ва ўсялякім выпадку, мы бачым як мінімум тры вельмі вялікія — два ўключэньні тэлефонаў, калі яны не павінны былі падключаць і наогул везьці з сабой асабісты тэлефон, і найбольш страшна і сорамна для ФСБ — гэта тое, што адзін зь іх афіцэраў усё ж такі прагаварыўся на працягу 49 хвілін.
— Вы кажаце пра тое, што група ФСБ, якая сачыла за Навальным, лётала і ў іншыя гарады. Я так разумею, ёсьць нейкія падазрэньні з гэтай нагоды. Якія?
— Я не хачу называць гэта падазрэньнямі, таму што мы не пракуроры і ня сьледчыя органы. Але ёсьць магчымыя гіпотэзы, таму што вельмі вялікая частка з гэтых пералётаў ажыцьцяўлялася ў гарады і ў месцы, у якіх ёсьць пэўная сэпаратысцкая або тэрарыстычная дзейнасьць, у залежнасьці ад пункту гледжаньня, — гэта Грозны, Дагестан, гэта Мінэральныя Воды. Так што, магчыма, часткай дзейнасьці гэтай групы былі месцы, дзе ёсьць сэпаратысцкая дзейнасьць. Ва Ўладзікаўказ таксама вельмі часта лётаюць. Вось гэта мы будзем далей расьсьледаваць, каб зразумець, зь якімі магчымымі забойствамі або сьмерцямі былі зьвязаныя іх пералёты. Акрамя гэтага, вядома, ня трэба забываць, што яны ўсё ж такі знаходзяцца ў Маскве, і ў Маскве, магчыма, таксама былі іншыя забойствы, якія па пералётах мы ня можам убачыць.
— Гэта значыць, вы будзеце расьсьледаваць, ці не датычная гэтая група ФСБ да атручваньня іншых расейскіх апазыцыйных палітыкаў і журналістаў?
— Мы павінны, гэта ж кідаецца ў вочы. Мабыць, гэтая група не адным Навальным займалася, які б ён ні быў важны. Ёсьць іншыя атручваньні — не абавязкова забойствы, якія засталіся не да канца расьсьледаваныя. Ёсьць Уладзімір Кара-Мурза, ёсьць Вярзілаў, ёсьць дзіўныя сьмерці двух прадстаўнікоў антыдопінгавага агенцтва ў 2016 годзе, якія памерлі вельмі хутка адзін за адным. Мы павінны гэта праверыць, вядома.
— А ці магла група ФСБ не зрабіць ніводнай памылкі, каб немагчыма было раскрыць гэтую справу? Ці вы б раскрылі любую?
— Я думаю, што тут мы ня выйшлі на шлях атрутнікаў толькі з аднаго месца. Я думаю, што ў сучасным грамадзтве, калі застаецца гэтулькі лічбавых сьлядоў, практычна немагчыма, каб учыненае забойства не было раскрытае. Тут толькі пытаньне, ці ёсьць у кагосьці цікавасьць і час гэтым займацца.
— Ці ёсьць у вас асьцярогі за сваю бясьпеку пасьля праведзенага расьсьледаваньня?
— Вядома, ёсьць, як было і пасьля папярэдніх нашых расьсьледаваньняў. Але ўсё ж такі тут трэба памятаць, што я не адзін, мы калектыў. Яшчэ мы навучаем увесь час новых журналістаў той жа самай мэтадалёгіі. Таму я лічу, што дакладна не ў інтарэсах Крамля, каб менавіта мяне яны прыбралі, таму што, яшчэ раз, праўдападобнае адмаўленьне будзе вельмі складаным, калі раптам у мяне будзе інфаркт. І ня будзе вялікай выгады, таму што вельмі шмат калегаў робяць тое ж самае, што і я.
— Вы казалі, што трацілі ўласныя сродкі на куплю білінгавых дадзеных. Ці ўдаецца гэтыя сродкі неяк папаўняць пасьля публікацыі расьсьледаваньняў?
— Не, гэта ж была інвэстыцыя ў праўду. Гэта не было інвэстыцыяй з пункту гледжаньня таго, каб вярнуць сабе гэтыя грошы. Такой мэты не было.
— Што было самым складаным у гэтым расьсьледаваньні?
— Знайсьці, адкуль пачаць. Расьсьледаваць тое, што, як мы дапускалі, зроблена расейскай дзяржавай, на расейскай тэрыторыі, ня маючы доступу да гэтых месцаў і да запісаў відэаназіраньня, — гэта цалкам адрозьнівалася ад іншых нашых расьсьледаваньняў. Напрыклад, у справе Скрыпалёў былі фатаграфіі гэтых двух падазраваных, якія апублікавала ангельская паліцыя. У выпадку ў Нямеччыне з забойствам Хангашвілі таксама была фатаграфія і нават арыштаваны чалавек. А тут у нас не было нічога. Як пачаць — гэта было самае складанае.
— Вы карыстаецеся толькі дадзенымі, якія атрымліваеце ў сябе ў кампутары, ці ўлічваеце, напрыклад, і рэакцыю Крамля на тыя расьсьледаваньні, якія вы ўжо правялі?
— Рэакцыя Крамля заўсёды вельмі карысная і цікавая, каб зразумець, наколькі мы мелі рацыю ў нашых заключэньнях. Апошняя рэакцыя Крамля, якую мы бачым, усё ж такі паказвае, што гэтая апэрацыя была санкцыянаваная на найвышэйшым узроўні.
