Адзін з такіх лістоў, зь якога пачну сёньняшнюю размову, даслала на Свабоду Тацяна Колышава зь Менску:
Вось гэта апошняе, спадарыня Тацяна, што, як Вы пішаце, толькі і засталося зрабіць беларусам — бадай, самае складанае і вызначальнае. Найперш таму, што вымагае ад людзей асабістай мужнасьці. Добраахвотна гэты рэжым уладу не аддасьць, якім бы відавочным ні быў правал ягонай палітыкі і як бы ні галасавалі людзі на выбарах. Калі беларускае грамадзтва сапраўды сасьпела для пераменаў, калі яны яму насамрэч жыцьцёва неабходныя — давядзецца прадэманстраваць гэта ўласнымі грамадзянскімі дзеяньнямі. Ня будзе такіх дзеяньняў — давядзецца цярпець рэаліі так званага «рынкавага сацыялізму» і далей.
✉ ✉ ✉
Марк Саньнікаў з Добрушу ў сваім электронным лісьце на Свабоду апісаў кранальную гісторыю, сьведкам якой аднаго разу стаў на гарадзкой вуліцы. Слухач піша:
Напэўна, той момант, калі гэта адбудзецца, спадар Марк, і стане момантам зьмены ўлады ў краіне. Праўда, пакуль казаць пра тое, што рэпрэсіўныя захады ўлады не спрацоўваюць і што яны выклікаюць толькі насьмешкі і кпіны, — усё ж заўчасна.
✉ ✉ ✉
Цікавую гісторыю ўласнай сям’і распавяла нам даўняя слухачка і прыхільніца Свабоды Галіна Вячорак з Баранавічаў. І дзядоў яе, і бацькоў бурныя падзеі мінулага стагодзьдзя ня раз змушалі бадзяцца па сьвеце. Дзеда-чыгуначніка зь сям’ёй пасьля пачатку Першай сусьветнай вайны царскія ўлады эвакуявалі ўглыб Расеі, у Самару. Беларусаў там было багата. Дагэтуль ў сям’і пераказваюць такі жарт:
У якасьці ілюстрацыі спадарыня Галіна даслала ксэракопію таго савецкага пашпарту ўзору 1940 году, якія выдавалі жыхарам Заходняй Беларусі пасьля таго, як гэту тэрыторыю заняла Чырвоная армія. Пашпарт — цалкам расейскамоўны, пры гэтым аформлены нейкім паўпісьменным пісарам НКВД з памылкамі. Сапраўды, месцам нараджэньня ўладальніцы пашпарта названая Нямеччына. Калі б у чэрвені 1941-га карнікам НКВД не давялося так хутка кінуцца наўцёкі на Ўсход, гэта магло б мець для маці Галіны фатальныя наступствы... Далей у сваім лісьце слухачка распавядае пра сябе:
Уражваюць, спадарыня Галіна, і пакручастыя жыцьцёвыя сьцежкі Вашых блізкіх, і Ваша багатая біяграфія. А найбольш — тое, што за 55 год працы налічылі Вам такую пэнсію... Цяперашняя пэнсійная сыстэма ў Беларусі такая, што памер выплат ад колькасьці адпрацаваных гадоў мала залежыць. Будзе ў цябе стаж дваццаць гадоў ці пяцьдзясят — сума ўрэшце рэшт усё роўна будзе вагацца каля двух мільёнаў рублёў. Выключэньне чыноўнікі і дэпутаты зрабілі толькі для сябе. У іх — асаблівы парадак налічэньня пэнсіяў і асаблівыя іх памеры, якія, прынамсі, удвая вышэйшыя, чым у простых сьмяротных. Чаму? За якія дасягненьні ці за якія асаблівыя ўмовы працы такі прывілей? Няма адказу...Хоць здагадацца пра сапраўдную прычыну няцяжка.
✉ ✉ ✉
На заканчэньне — ліст-прапанова ад нашага даўняга слухача і сябра Ігара Сьцябулі зь Менску:
Дзякуй за цікавую прапанову, спадар Ігар. Замежных турыстаў (асабліва з Захаду) у Менску сапраўды няшмат. Але, думаю, зусім не таму, што іх ня вабіць савецкая архітэктурная ды гістарычная спадчына, якая сустракаецца тут на кожным кроку. Якраз наадварот: Менск як «узорны савецкі горад» мог бы стаць вельмі прывабным турыстычным аб’ектам для замежнікаў — для Эўропы гэта своеасаблівая экзотыка, рэдкасьць. Замінае разьвіцьцю турызму іншае: абсурдна высокі кошт беларускіх візаў для грамадзянаў заходніх краінаў; недахоп і дарагоўля камфартабэльных гатэляў, неразьвітая сфэра паслугаў (а найперш — узровень сэрвісу ў беларускіх кавярнях і рэстаранах).
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду.
Пішыце нам, адрас ранейшы: Менск-5, паштовая скрынка 111.
Праграма «Паштовая скрынка 111» выходзіць у эфір кожную сераду.
Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by.
«Як жа мы прызвычаіліся да свайго ганебнага прыніжанага стану. Начальства глядзіць на нас як на быдла, на парабкаў. А ўсё праз тое, што на ўсе больш-менш высокія пасады кіраўнікоў прызначае толькі ён, наш нязьменны. Галоўны крытэр пры гэтым — асабістая адданасьць. Дзелавыя і маральныя якасьці ў разьлік не бяруцца.
У выніку на кіраўнічыя пасады часта трапляюць асобы, якія, здаецца, нават асалоду атрымліваюць з таго, што зьневажаюць падначаленых, калечаць іхныя лёсы і здароўе.
Справу давяршае павальная кантрактная сыстэма, з дапамогай якой нас пакрысе ператвараюць у маўклівых паслухмяных рабоў, ня здольных на супраціў.
Мы ўжо звыкліся з тым, што на вуліцы нас могуць схапіць нейкія невядомыя людзі ў цывільным, падобныя да бандытаў; што ў судах сьведкі-міліцыянты хлусяць, не чырванеючы; што судзьдзі выносяць карныя прысуды невінаватым людзям.... Толькі за тое, што мы моўчкі стаялі на вуліцы, нас хапалі „амапаўцы“, зьбівалі, везьлі ў пастарунак і суд, асуджалі каго на суткі, каго да велізарных штрафаў...
І нас ужо не зьдзіўляе, што пасьля кожных прэзыдэнцкіх выбараў амаль усе кандыдаты, якія былі канкурэнтамі Лукашэнкі, апынаюцца ў турме. У Беларусі гэта стала нормай.
І мы ня ведаем, што яшчэ выдумае той, хто мае „царскія паўнамоцтвы“ і хто, як кажуць ягоныя лёкаі, „вышэй за Бога“, каб нікога не дапусьціць да прэзыдэнцкага крэсла.
Але я думаю, што перад Лукашэнкам — сумная пэрспэктыва. Абсалютная большасьць народа ўжо ўсё разумее і не ўскладае на яго ніякіх надзей. Ягоная палітыка правалілася: гэта сёньня відавочна ўсім, хто здольны цьвяроза глядзець на рэчаіснасьць. Людзям засталося толькі стукнуць кулаком па стале і крыкнуць: „Досыць! Цярпець яго больш ня будзем!“».
У выніку на кіраўнічыя пасады часта трапляюць асобы, якія, здаецца, нават асалоду атрымліваюць з таго, што зьневажаюць падначаленых, калечаць іхныя лёсы і здароўе.
Справу давяршае павальная кантрактная сыстэма, з дапамогай якой нас пакрысе ператвараюць у маўклівых паслухмяных рабоў, ня здольных на супраціў.
Мы ўжо звыкліся з тым, што на вуліцы нас могуць схапіць нейкія невядомыя людзі ў цывільным, падобныя да бандытаў; што ў судах сьведкі-міліцыянты хлусяць, не чырванеючы; што судзьдзі выносяць карныя прысуды невінаватым людзям.... Толькі за тое, што мы моўчкі стаялі на вуліцы, нас хапалі „амапаўцы“, зьбівалі, везьлі ў пастарунак і суд, асуджалі каго на суткі, каго да велізарных штрафаў...
І нас ужо не зьдзіўляе, што пасьля кожных прэзыдэнцкіх выбараў амаль усе кандыдаты, якія былі канкурэнтамі Лукашэнкі, апынаюцца ў турме. У Беларусі гэта стала нормай.
І мы ня ведаем, што яшчэ выдумае той, хто мае „царскія паўнамоцтвы“ і хто, як кажуць ягоныя лёкаі, „вышэй за Бога“, каб нікога не дапусьціць да прэзыдэнцкага крэсла.
Але я думаю, што перад Лукашэнкам — сумная пэрспэктыва. Абсалютная большасьць народа ўжо ўсё разумее і не ўскладае на яго ніякіх надзей. Ягоная палітыка правалілася: гэта сёньня відавочна ўсім, хто здольны цьвяроза глядзець на рэчаіснасьць. Людзям засталося толькі стукнуць кулаком па стале і крыкнуць: „Досыць! Цярпець яго больш ня будзем!“».
Вось гэта апошняе, спадарыня Тацяна, што, як Вы пішаце, толькі і засталося зрабіць беларусам — бадай, самае складанае і вызначальнае. Найперш таму, што вымагае ад людзей асабістай мужнасьці. Добраахвотна гэты рэжым уладу не аддасьць, якім бы відавочным ні быў правал ягонай палітыкі і як бы ні галасавалі людзі на выбарах. Калі беларускае грамадзтва сапраўды сасьпела для пераменаў, калі яны яму насамрэч жыцьцёва неабходныя — давядзецца прадэманстраваць гэта ўласнымі грамадзянскімі дзеяньнямі. Ня будзе такіх дзеяньняў — давядзецца цярпець рэаліі так званага «рынкавага сацыялізму» і далей.
✉ ✉ ✉
Марк Саньнікаў з Добрушу ў сваім электронным лісьце на Свабоду апісаў кранальную гісторыю, сьведкам якой аднаго разу стаў на гарадзкой вуліцы. Слухач піша:
«Ніколі не забуду карціну, якую ў дажджлівы восеньскі дзень я назіраў на алеі, што вядзе да Цэнтральнага рынку ў Гомелі. Акуратна апранутая дзяўчынка гадоў 12-14 прапаноўвала мінакам бясплатна ўзяць двух кацянят. Людзі ў асноўным раўнадушна праходзілі міма. Было холадна, імжыла. Было бачна, што дзяўчынка зьмерзла. У гэты час да яе наблізіліся два пэрсанажы ў міліцэйскай форме з пагонамі невялікага званьня. Спыніліся, параіліся між сабой і, відаць, вырашылі навесьці парадак на падуладнай тэрыторыі. Пасьля іхных слоў дзяўчынка пачала мітусьліва падымаць з асфальту кардонную каробку з кацянятамі, каб сысьці. Кацяняты жаласна мяўкалі. На твары дзяўчынкі былі відаць ці то каплі дажджу, ці то сьлёзы...
Нейкае суцэльнае вялізнае пудзіла сярод нашага беларускага агарода
Дагэтуль дакараю сябе: чаму не заступіўся за безабароннае дзіця — нават калі б давялося адседзець за гэта 15 сутак.
Што мы за дзіўная нацыя, калі ставімся так нават да добрых дзіцячых намераў?
Што мы за дзіўная нацыя, калі ставімся так нават да добрых дзіцячых намераў?
Думаю, многае тлумачыцца тым, што ўсе — запалоханыя. Працоўных запужваюць кантрактамі і пагрозамі звальненьняў; моладзь — адлічэньнямі з ВНУ за вальнадумства; сельскіх жыхароў — пазбаўленьнем казённага жытла; чыноўнікаў — „адкручваньнем галоў“, беспрацоўных — падаткамі за „дармаедзтва“... Усіх „пужалак“ нават і не пералічыш... Нейкае суцэльнае вялізнае пудзіла сярод нашага беларускага агарода. Але, думаю, надыходзіць момант, калі ўсё новыя і новыя страшылкі, якія прыдумляюць улады, перастаюць спрацоўваць. Неўзабаве яны пачнуць выклікаць ня жах і пакорлівасьць, а саркастычныя кпіны і сьмех...».
Напэўна, той момант, калі гэта адбудзецца, спадар Марк, і стане момантам зьмены ўлады ў краіне. Праўда, пакуль казаць пра тое, што рэпрэсіўныя захады ўлады не спрацоўваюць і што яны выклікаюць толькі насьмешкі і кпіны, — усё ж заўчасна.
✉ ✉ ✉
Цікавую гісторыю ўласнай сям’і распавяла нам даўняя слухачка і прыхільніца Свабоды Галіна Вячорак з Баранавічаў. І дзядоў яе, і бацькоў бурныя падзеі мінулага стагодзьдзя ня раз змушалі бадзяцца па сьвеце. Дзеда-чыгуначніка зь сям’ёй пасьля пачатку Першай сусьветнай вайны царскія ўлады эвакуявалі ўглыб Расеі, у Самару. Беларусаў там было багата. Дагэтуль ў сям’і пераказваюць такі жарт:
«Ходзіць па самарскім рынку мужык-беларус ды крычыць: «Каму яйцы вароныя!» Расейская кабета падыходзіць, зазірае ў кошык ды зьдзіўлена кажа: «Так они же куриные». Мужык ёй у адказ: «Я ж і кажу — вароныя»...
У савецкай Расеі дзяды заставацца не захацелі — у 1924 годзе вярнуліся дамоў, у Баранавічы. Тады гэта была Польшча. Бацька паехаў вучыцца ў Варшаву, атрымаў там дыплём інжынэра-чыгуначніка. Ажаніўся. Мама мая родам з горада Кола, гэта цэнтральная Польшча. Жылі ў Варшаве. У сакавіку 1939-га нарадзілася я. А ў верасьні Варшаву бамбілі, пачалася вайна.
Бацьку як чыгуначніка польскія ўлады накіравалі ў Баранавічы, дзе вайны яшчэ не было. Дабіраўся ён туды ў асноўным пехатой, хаваючыся ў варонкі ад бомбаў. Стаптаўшы ўшчэнт боты — дайшоў.
У савецкай Расеі дзяды заставацца не захацелі — у 1924 годзе вярнуліся дамоў, у Баранавічы. Тады гэта была Польшча. Бацька паехаў вучыцца ў Варшаву, атрымаў там дыплём інжынэра-чыгуначніка. Ажаніўся. Мама мая родам з горада Кола, гэта цэнтральная Польшча. Жылі ў Варшаве. У сакавіку 1939-га нарадзілася я. А ў верасьні Варшаву бамбілі, пачалася вайна.
Бацьку як чыгуначніка польскія ўлады накіравалі ў Баранавічы, дзе вайны яшчэ не было. Дабіраўся ён туды ў асноўным пехатой, хаваючыся ў варонкі ад бомбаў. Стаптаўшы ўшчэнт боты — дайшоў.
Міліцыянт грэбліва адказаў: „Запомні, такой дзяржавы — Польшча — няма, не было і ня будзе!“
Маці разам са мной пазьней ехала да Берасьця ў цягніку зь немцамі. У вагоне немцы пыталіся ў яе, навошта яна ўцякае ад іх у Баранавічы, калі яны ўсё роўна неўзабаве туды прыйдуць. Пазьней, дабраўшыся-такі да Баранавічаў, маці расказала пра гэта сваякам. На яе зашыкалі: нельга было такое казаць, маглі абвінаваціць у панікёрстве і антысавецкай агітацыі...
У 1940 годзе маці пайшла ў міліцыю афармляць пашпарт. У графе „Месца нараджэньня“ напісалі: „Германія“. Маці запярэчыла: маўляў, ніколі не жыла ў Германіі, нарадзілася ў Цэнтральнай Польшчы. Міліцыянт грэбліва адказаў: „Запомні, такой дзяржавы — Польшча — няма, не было і ня будзе!“»
У 1940 годзе маці пайшла ў міліцыю афармляць пашпарт. У графе „Месца нараджэньня“ напісалі: „Германія“. Маці запярэчыла: маўляў, ніколі не жыла ў Германіі, нарадзілася ў Цэнтральнай Польшчы. Міліцыянт грэбліва адказаў: „Запомні, такой дзяржавы — Польшча — няма, не было і ня будзе!“»
У якасьці ілюстрацыі спадарыня Галіна даслала ксэракопію таго савецкага пашпарту ўзору 1940 году, якія выдавалі жыхарам Заходняй Беларусі пасьля таго, як гэту тэрыторыю заняла Чырвоная армія. Пашпарт — цалкам расейскамоўны, пры гэтым аформлены нейкім паўпісьменным пісарам НКВД з памылкамі. Сапраўды, месцам нараджэньня ўладальніцы пашпарта названая Нямеччына. Калі б у чэрвені 1941-га карнікам НКВД не давялося так хутка кінуцца наўцёкі на Ўсход, гэта магло б мець для маці Галіны фатальныя наступствы... Далей у сваім лісьце слухачка распавядае пра сябе:
«Мне 74 гады. Адукацыя — вышэйшая. Цяпер — на пэнсіі, вэтэран працы. Адпрацавала 36 гадоў — праекціроўшчыкам-сантэхнікам у „Брэстграмадзянпраекце“. Зарабіла пэнсію — 2 300 000. Доўгі час працягвала працаваць і на пэнсіі — амаль 19 гадоў. Так што агулам адпрацавала фактычна 55 гадоў. Але пераліку пэнсіі ў бок падвышэньня за гэты час ніводнага разу не было.
Слухаю ваша (і маё) радыё амаль зь дзяцінства. Ужо колькі дзесяцігодзьдзяў зьбіралася напісаць вам...Нарэшце — зьдзейсьнілася. Ня ведаю, можа, нарабіла шмат памылак, бо напісала гэты ліст па-беларуску. А звычкі ні пісаць, ні размаўляць на беларускай мове я ня маю. Такія вось мы, беларусы....Шкада. Прабачце, калі ласка.
З павагай і ўдзячнасьцю за ваша існаваньне —
Галіна Вячорак, Баранавічы».
Слухаю ваша (і маё) радыё амаль зь дзяцінства. Ужо колькі дзесяцігодзьдзяў зьбіралася напісаць вам...Нарэшце — зьдзейсьнілася. Ня ведаю, можа, нарабіла шмат памылак, бо напісала гэты ліст па-беларуску. А звычкі ні пісаць, ні размаўляць на беларускай мове я ня маю. Такія вось мы, беларусы....Шкада. Прабачце, калі ласка.
З павагай і ўдзячнасьцю за ваша існаваньне —
Галіна Вячорак, Баранавічы».
Уражваюць, спадарыня Галіна, і пакручастыя жыцьцёвыя сьцежкі Вашых блізкіх, і Ваша багатая біяграфія. А найбольш — тое, што за 55 год працы налічылі Вам такую пэнсію... Цяперашняя пэнсійная сыстэма ў Беларусі такая, што памер выплат ад колькасьці адпрацаваных гадоў мала залежыць. Будзе ў цябе стаж дваццаць гадоў ці пяцьдзясят — сума ўрэшце рэшт усё роўна будзе вагацца каля двух мільёнаў рублёў. Выключэньне чыноўнікі і дэпутаты зрабілі толькі для сябе. У іх — асаблівы парадак налічэньня пэнсіяў і асаблівыя іх памеры, якія, прынамсі, удвая вышэйшыя, чым у простых сьмяротных. Чаму? За якія дасягненьні ці за якія асаблівыя ўмовы працы такі прывілей? Няма адказу...Хоць здагадацца пра сапраўдную прычыну няцяжка.
✉ ✉ ✉
На заканчэньне — ліст-прапанова ад нашага даўняга слухача і сябра Ігара Сьцябулі зь Менску:
«Вельмі падабаюцца мне „Падарожжы Свабоды“, якія вядзе Зьміцер Бартосік. Слухаючы адно зь іх, падумаў, што няблага было б вам падрыхтаваць цыкл перадач пра наш савецкі Менск вачыма замежнікаў — амэрыканца, паляка, немца, швэда, італьянца, француза...Карацей кажучы, людзей з заходнім досьведам і сьветаўспрыманьнем. Пра што яны думаюць, калі бачаць нашу савецкую архітэктуру, помнікі бальшавіцкім правадырам, ходзяць па вуліцах, названых у гонар камуністычных дзеячаў, заходзяць у нашы савецкія сталоўкі зь ненавязьлівым сэрвісам... А калі гартаюць праўладныя газэты ў шапіку „Белсаюздруку“ (а іншых газэт там і няма — хіба толькі расейскія глямурныя часопісы)? А калі глядзяць наша тэлебачаньне, у якім што ні перадача — дык хваласьпевы мудрай палітыцы нашага нязьменнага прэзыдэнта? І — ніякага іншадумства... Напэўна, для замежнікаў усё гэта выглядае дзікім і нецывілізаваным. Відаць, таму іх у Беларусі так мала...».
Дзякуй за цікавую прапанову, спадар Ігар. Замежных турыстаў (асабліва з Захаду) у Менску сапраўды няшмат. Але, думаю, зусім не таму, што іх ня вабіць савецкая архітэктурная ды гістарычная спадчына, якая сустракаецца тут на кожным кроку. Якраз наадварот: Менск як «узорны савецкі горад» мог бы стаць вельмі прывабным турыстычным аб’ектам для замежнікаў — для Эўропы гэта своеасаблівая экзотыка, рэдкасьць. Замінае разьвіцьцю турызму іншае: абсурдна высокі кошт беларускіх візаў для грамадзянаў заходніх краінаў; недахоп і дарагоўля камфартабэльных гатэляў, неразьвітая сфэра паслугаў (а найперш — узровень сэрвісу ў беларускіх кавярнях і рэстаранах).
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду.
Пішыце нам, адрас ранейшы: Менск-5, паштовая скрынка 111.
Праграма «Паштовая скрынка 111» выходзіць у эфір кожную сераду.
Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by.
