Калісьці гэткая жаночая сустрэча называлася б, пэўна, вячоркамі. Або якімі папрадухамі. Гэта калі б і гаварылі і бясконцую сваю бабскую работу рабілі заадно. Але ў Мялешкавічах даўно не прадуць, дый лета на двары, а ўлетку, як вядома, зусім іншыя клопаты. Нарэшце, як для вячорак, дык яшчэ далёка ня вечар. Таму назавем гэтую сустрэчу па-цяперашняму, модна – дамскі клюб у Махнавіцкім завулку. Хаты трох сябровак: Жэні, Каці ды Соні – стаяць у завулку побач. А каб сабрацца разам, у суседак сёньня ёсьць немалая нагода: Жэнька прыехала!
Жэнька: Я ачуваю душой – і іх, і гэты сьвет... Мне гэта ўсё вельмі дарагое – і дрэвы, і буслы. Гняздо бусьлінае было, а цяпер няма, і мне так шкада, што яго няма... Мне дарагі й той луг за гародамі, якога цяпер няма, мэліярацыя сваё зрабіла, і сенакосы ня тыя... Але мяне сюды цягне, як магнітам, у мяне ёсьць унутраная патрэба тут пабыць. Я лятаю тут! Пагаманіла са сваімі раўналеткамі – і на душы такі ўздым, што, здаецца, горы зьвярнула б!
Сапач: У Мялешкавічах яе па-ранейшаму помняць і ўспрымаюць як Жэньку, адную з васьмі дробных Хвядорыных дзетак. Жэнька вучылася добра, школу скончыла з мэдалём, а тады падалася ў сталіцу, вучыцца далей. І было гэта 50 гадоў таму. Тады й засталася Жэнька ў Менску, стала звацца Яўгеніяй Каленікаўнай, розныя адказныя пасады займала, на пэнсію выйшла зь Міністэрства. Сяброўкі ж ейныя анікуды зь Мялешкавічаў не зьяжджалі, тут замуж павыходзілі, тут дзетак нараджалі-гадавалі, тут жывуць, як умеюць. Кожнае лета Жэня, Каця ды Соня чакаюць Яўгенію Каленікаўну на кароткую пабыўку. Яна прыяжджае дагледзець магілкі, надыхацца тутэйшым паветрам і пабачыць даўніх сяброў. А ўжо ж абы сустрэліся, гавораць – не нагаворацца, успамінаюць – не наўспамінаюцца.
Жэнька: Мы засталіся бяз бацькі, а мама бяз мужа... Дом згарэў, у зямлянцы жылі, але ніколі мама ня плакала. Можа, хіба дзесьці – сам-насам, але пры нас – ніколі! У нас заўсёды зьбіраліся суседзі: цётка Палаг’я, і Маланка, і Параска, і Ганна... Тут лучынка была, а ўнізе стаяў чан з вадою, каб вугалькі падалі, а вакол сядзелі ўсе нашы суседзі. Хто праў, хто плёў, хто ткаў... Ткацкі станок стаяў, і заўсёды песьні сьпявалі. І я гэта запомніла... Мама вельмі любіла песьню “Пасею гурочкі”.
Сапач: У адрозьненьне ад прыежджае госьці, якая з асалодай парынае ў згадках пра колішнія і, як звычайна, лепшыя часы... яе вясковыя сяброўкі гавораць пра тое, чым жывуць тут і цяпер. Вось яшчэ адна Жэня.
Жэня: Летам папораўся на гародзе – і ў лес, па ягады, па грыбцы.
– На нарыхтоўкі здаеце, то гэта добрая капейка? Выгадна?
– Сколькі ж там? Ягад няма, а па чатыры тысячы, раней было па 3500, пойдзеш, набярэш якіх сем кіло, а дзень ходзіш... Сколькі ж там сем кіло ды па чатыры тысячы?
– Дык не дзеля грошай?
– Ой, Божа мой, грошы... Але як хочаш гараваць – дык і йдзеш. Хто ня хоча, той ня ходзіць.
Сапач: Я дзіўлюся са значэньня, якое жанчына ўкладае ў слова “гараваць”.
Па-ейнаму, выходзіць, што “жыць” і “гараваць” – гэта адно й тое ж.
Жэня: Гараваць... Дык ето ж не гаруем, ето ж жывом! Ето самі для сябе му жывом! А хто не гаруе – той і ня мае! От! Коратка і ясна... А нада гараваць! Нада работаць! Пайшоў, паработаў, прыйшоў, целявізара паглядзеў... (сьмяецца)
Сапач: “Пагараваўшы” ўволю на гародзе, у полі ды ў лесе на ягадах, любяць вясковыя жанчынкі паглядзець на сапраўднае жыцьцё.
Жэня: Целявізар усе ж паказвае, дзе што па беламу сьвету робіцца.
– А што вы любіце глядзець?
– Кіно харошае. “Доч садоўніка” харошае сілно кіно.
– А пра што там?
– Пра любоў, пра жызь, пра маладую жызь. І ето ў самом дзелі праўда. То аднаго палюбіць, а другі красівейшы, другі лучшай падойдзе. А тады таго кіне, зноў к етаму назад ідзе. Так яно й було, так і е!
– Значыць, праўду паказваюць у тых фільмах?
– Праўду, чысту праўду, ето ў самом дзелі...
Сапач: Яна ведае, што гаворыць. Яе ўласнае жыцьцё крутчэй за якую сэрыяльную прыдумку. Лічы, з-пад вянца зьбегла, каб за нялюбага ня йсьці, а пасьля зь любым ды жаданым век мучылася – і бітая была, і з хаты гнаная, і абражаная апошнімі словамі. Гэтак і астатнія. Дзіва толькі, што распавядаюць яны пра долю сваю, ня жалячыся, ня плачучы, ні на што не наракаючы.
Каця: Бяз Бога – ні за парога. І за парог ня выйдзеш. Я ўсё кажу яму... ён жа ня моліцца, а калі маты гне, я кажу: гні, гні, гні!.. Бог на небі чуе, што ты на мяне кажаш.
– А ён – на вас?..
– На мяне, а на каго ж...
Сапач: Між тым, разважлівая Каця за сваім гарачым Іванам пражыла 50 гадоў; у мінулым годзе справілі іхныя дарослыя дзеці тату й маме залатое вясельле. А й першае вясельле Каця помніць...
Каця: А чаму ж ня помню? Першае як было – і вянка адзявала, і сьвечкі ж сукалі тыя годы, ды дзьве зносілі – чыя вышай, чыя ніжай.
– І як вашыя сьвечкі зьнесьліся? Хто вышэй?
– Я ўжэ і забуласа, хто вышэй буў... Але я пабядзіла. Я пабядзіла, затым, што я яго зарплату бяру ў свае рукі. Як так выйшла? Не аддасі зарплаты – я табе есьці не звару, я табе сарочкі не памую, я табе таго й таго не зраблю. З начала жызьні трэба, штоб грошы былі ў жонкі. Сама знаеш, куды павернеш, ды куды прывярнуць, ды трэба, каб і пабулі яны трошкі, штоб бяз грошай ня буў ты, о так трэба жыць умець.
– Вось яна, мудрасьць жыцьцёвая, жаночая!
– Жаночая, жаночая... Ён жа можа дзе загубіць, як нап’ецца, ці дзе вукінуць, то хто адкрадзе. А я ж як прыцісну, то ўжо ж у мяне ніхто ня вузьме, от так...
Сапач: Такія сакрэты сямейнага ладу ведае спакойная і ўпэўненая Каця. Раіць запомніць, і дочкам, калі дачок маеце, перадаць. А што ж вы думалі, дамскі клюб – гэта вам ня так сабе, тут кожная жыцьцёвая мудрасьць адпакутаваная, вынашаная, сапраўдная.
Соня: Е ў мяне падруга Лена. Яна замуж пайшла ў Мурманск. 40 год пражыла, ды вярнуласа.
– У Мурманск ажно?
– І вярнуласа. Пайшла туды замуж, красівая дзеўка. Яна пахожа, знаеце, на якую арцістку? Дароніна! Што “апусьцела безь цябе зямля”. Яна і сьпявае так хораша, як тая Дароніна.
Сапач: Нізенькая й гладкая Соня любіць прыгожае вакол сябе. Вядзе ў сьвятліцу, а там – вышываныя ручнікі, абрусы, посьцілкі, або па-мялешкаўску кажучы, – “просьцілкі”. А замест “вышываць” кажуць “нашываць”.
Соня: От люблю нашываць!
– А дзе ніткі берацё?
– Хусткі о такія купляю, ходзьце, я вам пакажу, о-ой! Ніткі вуцягую...
– З хустак ніткі выцягваеце?
– З хустак. І розавую, усякую. Паглядзі, о!
– Гэта на падушкі.
– На падушкі, о! О!
Сапач: Да вайны ў Мялешкавічах была школа, была бальніца, і быў храм. Немцы спалілі вёску, і школу, і бальніцу, і царкву. Балазе, што людзі ўратаваліся. А як вярнуліся, адбудоўваліся нанова. Спачатку будавалі хаты, пасьля і школу, і бальніцу. Замест храму стаіць у Мялешкавічах на скрыжаваньні абракальны крыж.
Каця: Няма цэркві, што зробіш – і няма. А Богу малюса, і е ў мяне і сьвечкі. Дома пастаўлю ў нядзельку, празьнік, – ето я малюса Богу...
– Цёця Каця, а як вы жыцьцё пражылі, шчасьліва?
– Пражыла от, што ж ты...
– Дзе бывалі, апрача Мялешкавічаў?
– Дзе була? У Хатыні була. У Мінску была разоў каля дзесяці, от, як уздумаю.
– Паслухайце, мне расказвалі, што Мялешкавічы да вайны былі яўрэйскім мястэчкам. А дзе ж яны ўсе падзеліся?
Соня: Іх жа сільно немцы білі, не любілі. Пасьля вайны яны ўжо не жылі ў нас у Мялешкавічах. Я з 1935-га году. Знаю, што там дом стаяў, да чобаты шылі, а там – магазін буў, да таргавалі ўсім. І быў прэдсядацелем у нас Нохім. Як акцябарская, дык ён ужо зьбярэ людзей, ды не даваў, каб рабілі дзело... Тады ж сільно Леніна ўважалі да ягоныя ж заветы выпаўнялі: акцябарска, первы май. Ды ён ідзе ды: “Наліваліса знам’ёна!..” Пачці што перад самай вайною.
– Кажуць, што адсюль, зь Мялешкавічаў, родам Фінбергі?
Каця: Ето-та так. Я посьле вайны рабіла ў арцелі “Молат”. І там буў начальнік цэха Фімбер. Дык ето, мо’, сын яго – той Фінгер, што па целявізару хор вядзе... Мо’, таго Фімберга ўжэ сын?
Сапач: Адно за другое, другое за трэцяе... Сукаецца няроўная нітка жаночай размовы. Успамінаюць сяброўкі, як адразу па вайне хадзілі малымі ў Мазыр вырабляць дакумэнты, замест страчаных, спаленых. Адмысловая камісія вызначала ўзрост на вока, “на наружны від”.
Соня: Ну, канешно, камісія сядзела, так, як цяпер журы сядзяць. Маці сказала, што я з 36-га году, і запісалі, што з 36-га...
Сапач: Яшчэ разважаюць сяброўкі, што доля бывае цяжкою ня толькі ў кабетаў.
Каця: Сыну не павязло, матко мая... (далейшы расповед нагадвае плач-галашэньне) Яго жонка памерла хутко, да двое дзетак асталосо, а ён узяў нейку, да дзьве дзевачкі, да й ета захварэла тожа шчатавідкай, да зрабілі апэрацыю, да не зарастае рана, да усе горай, і горай, і горай, і горай...
Сапач: А сьледам зноў ідуць згадкі. Пра паваеннае дзяцінства, галоднае і халоднае, пра аўтарытэт мацярок, якія, не дачакаўшыся з вайны мужыкоў, цярпліва жылі, падымалі дзяцей на ногі, нікому ня жаліліся, ніколі ня плакалі. Да гэтага часу ў Мялешкавічах дзеці называюць маці на “вы”, і нікога гэта ня дзівіць. А яшчэ ўспомнілі нібыта й бяскрыўдны, а ўдумаўшыся, дык страшны мялешкаўскі кленіч...
Жэнька: Мама ніколі на нас не сварылася, адзінае казала: “А боль тваёй маці!”
– Боль тваёй маці?
– Так. “А боль тваёй маці!” – як раззлуецца, і больш нічога яна не казала.
Сапач: Уявіце сабе, што вас папракаюць жаданьнем зрабіць балюча самаму блізкаму, самаму любаму вашаму чалавеку. О, зусім не бяскрыўдны гэты мялешкаўскі папрок – “боль тваёй маці”...
Тым часам падкрадаецца шарая гадзіна. І дамскі клюб у Махнавіцкім завулку сам сабою ператвараецца ў традыцыйныя вячоркі. Сьціхаюць размовы, зацягваецца песьня.
Пяе Жэнька, якая зьехала адсюль, зь Мялешкавічаў, 50 гадоў таму. Слухаюць, склаўшы на падалах змораныя, пакручаныя работай рукі Жэньчыны сяброўкі, якія ніколі й нікуды зь Мялешкавічаў не зьязджалі. Сёньня яны ўсе – адное. А заўтра?..
А заўтра неяк жа будзе. Не бывае так, каб ніяк не было.
Жэнька: Я ачуваю душой – і іх, і гэты сьвет... Мне гэта ўсё вельмі дарагое – і дрэвы, і буслы. Гняздо бусьлінае было, а цяпер няма, і мне так шкада, што яго няма... Мне дарагі й той луг за гародамі, якога цяпер няма, мэліярацыя сваё зрабіла, і сенакосы ня тыя... Але мяне сюды цягне, як магнітам, у мяне ёсьць унутраная патрэба тут пабыць. Я лятаю тут! Пагаманіла са сваімі раўналеткамі – і на душы такі ўздым, што, здаецца, горы зьвярнула б!
Сапач: У Мялешкавічах яе па-ранейшаму помняць і ўспрымаюць як Жэньку, адную з васьмі дробных Хвядорыных дзетак. Жэнька вучылася добра, школу скончыла з мэдалём, а тады падалася ў сталіцу, вучыцца далей. І было гэта 50 гадоў таму. Тады й засталася Жэнька ў Менску, стала звацца Яўгеніяй Каленікаўнай, розныя адказныя пасады займала, на пэнсію выйшла зь Міністэрства. Сяброўкі ж ейныя анікуды зь Мялешкавічаў не зьяжджалі, тут замуж павыходзілі, тут дзетак нараджалі-гадавалі, тут жывуць, як умеюць. Кожнае лета Жэня, Каця ды Соня чакаюць Яўгенію Каленікаўну на кароткую пабыўку. Яна прыяжджае дагледзець магілкі, надыхацца тутэйшым паветрам і пабачыць даўніх сяброў. А ўжо ж абы сустрэліся, гавораць – не нагаворацца, успамінаюць – не наўспамінаюцца.
Жэнька: Мы засталіся бяз бацькі, а мама бяз мужа... Дом згарэў, у зямлянцы жылі, але ніколі мама ня плакала. Можа, хіба дзесьці – сам-насам, але пры нас – ніколі! У нас заўсёды зьбіраліся суседзі: цётка Палаг’я, і Маланка, і Параска, і Ганна... Тут лучынка была, а ўнізе стаяў чан з вадою, каб вугалькі падалі, а вакол сядзелі ўсе нашы суседзі. Хто праў, хто плёў, хто ткаў... Ткацкі станок стаяў, і заўсёды песьні сьпявалі. І я гэта запомніла... Мама вельмі любіла песьню “Пасею гурочкі”.
Сапач: У адрозьненьне ад прыежджае госьці, якая з асалодай парынае ў згадках пра колішнія і, як звычайна, лепшыя часы... яе вясковыя сяброўкі гавораць пра тое, чым жывуць тут і цяпер. Вось яшчэ адна Жэня.
Жэня: Летам папораўся на гародзе – і ў лес, па ягады, па грыбцы.
– На нарыхтоўкі здаеце, то гэта добрая капейка? Выгадна?
– Сколькі ж там? Ягад няма, а па чатыры тысячы, раней было па 3500, пойдзеш, набярэш якіх сем кіло, а дзень ходзіш... Сколькі ж там сем кіло ды па чатыры тысячы?
– Дык не дзеля грошай?
– Ой, Божа мой, грошы... Але як хочаш гараваць – дык і йдзеш. Хто ня хоча, той ня ходзіць.
Сапач: Я дзіўлюся са значэньня, якое жанчына ўкладае ў слова “гараваць”.
Па-ейнаму, выходзіць, што “жыць” і “гараваць” – гэта адно й тое ж.
Жэня: Гараваць... Дык ето ж не гаруем, ето ж жывом! Ето самі для сябе му жывом! А хто не гаруе – той і ня мае! От! Коратка і ясна... А нада гараваць! Нада работаць! Пайшоў, паработаў, прыйшоў, целявізара паглядзеў... (сьмяецца)
Сапач: “Пагараваўшы” ўволю на гародзе, у полі ды ў лесе на ягадах, любяць вясковыя жанчынкі паглядзець на сапраўднае жыцьцё.
Жэня: Целявізар усе ж паказвае, дзе што па беламу сьвету робіцца.
– А што вы любіце глядзець?
– Кіно харошае. “Доч садоўніка” харошае сілно кіно.
– А пра што там?
– Пра любоў, пра жызь, пра маладую жызь. І ето ў самом дзелі праўда. То аднаго палюбіць, а другі красівейшы, другі лучшай падойдзе. А тады таго кіне, зноў к етаму назад ідзе. Так яно й було, так і е!
– Значыць, праўду паказваюць у тых фільмах?
– Праўду, чысту праўду, ето ў самом дзелі...
Сапач: Яна ведае, што гаворыць. Яе ўласнае жыцьцё крутчэй за якую сэрыяльную прыдумку. Лічы, з-пад вянца зьбегла, каб за нялюбага ня йсьці, а пасьля зь любым ды жаданым век мучылася – і бітая была, і з хаты гнаная, і абражаная апошнімі словамі. Гэтак і астатнія. Дзіва толькі, што распавядаюць яны пра долю сваю, ня жалячыся, ня плачучы, ні на што не наракаючы.
Каця: Бяз Бога – ні за парога. І за парог ня выйдзеш. Я ўсё кажу яму... ён жа ня моліцца, а калі маты гне, я кажу: гні, гні, гні!.. Бог на небі чуе, што ты на мяне кажаш.
– А ён – на вас?..
– На мяне, а на каго ж...
Сапач: Між тым, разважлівая Каця за сваім гарачым Іванам пражыла 50 гадоў; у мінулым годзе справілі іхныя дарослыя дзеці тату й маме залатое вясельле. А й першае вясельле Каця помніць...
Каця: А чаму ж ня помню? Першае як было – і вянка адзявала, і сьвечкі ж сукалі тыя годы, ды дзьве зносілі – чыя вышай, чыя ніжай.
– І як вашыя сьвечкі зьнесьліся? Хто вышэй?
– Я ўжэ і забуласа, хто вышэй буў... Але я пабядзіла. Я пабядзіла, затым, што я яго зарплату бяру ў свае рукі. Як так выйшла? Не аддасі зарплаты – я табе есьці не звару, я табе сарочкі не памую, я табе таго й таго не зраблю. З начала жызьні трэба, штоб грошы былі ў жонкі. Сама знаеш, куды павернеш, ды куды прывярнуць, ды трэба, каб і пабулі яны трошкі, штоб бяз грошай ня буў ты, о так трэба жыць умець.
– Вось яна, мудрасьць жыцьцёвая, жаночая!
– Жаночая, жаночая... Ён жа можа дзе загубіць, як нап’ецца, ці дзе вукінуць, то хто адкрадзе. А я ж як прыцісну, то ўжо ж у мяне ніхто ня вузьме, от так...
Сапач: Такія сакрэты сямейнага ладу ведае спакойная і ўпэўненая Каця. Раіць запомніць, і дочкам, калі дачок маеце, перадаць. А што ж вы думалі, дамскі клюб – гэта вам ня так сабе, тут кожная жыцьцёвая мудрасьць адпакутаваная, вынашаная, сапраўдная.
Соня: Е ў мяне падруга Лена. Яна замуж пайшла ў Мурманск. 40 год пражыла, ды вярнуласа.
– У Мурманск ажно?
– І вярнуласа. Пайшла туды замуж, красівая дзеўка. Яна пахожа, знаеце, на якую арцістку? Дароніна! Што “апусьцела безь цябе зямля”. Яна і сьпявае так хораша, як тая Дароніна.
Сапач: Нізенькая й гладкая Соня любіць прыгожае вакол сябе. Вядзе ў сьвятліцу, а там – вышываныя ручнікі, абрусы, посьцілкі, або па-мялешкаўску кажучы, – “просьцілкі”. А замест “вышываць” кажуць “нашываць”.
Соня: От люблю нашываць!
– А дзе ніткі берацё?
– Хусткі о такія купляю, ходзьце, я вам пакажу, о-ой! Ніткі вуцягую...
– З хустак ніткі выцягваеце?
– З хустак. І розавую, усякую. Паглядзі, о!
– Гэта на падушкі.
– На падушкі, о! О!
Сапач: Да вайны ў Мялешкавічах была школа, была бальніца, і быў храм. Немцы спалілі вёску, і школу, і бальніцу, і царкву. Балазе, што людзі ўратаваліся. А як вярнуліся, адбудоўваліся нанова. Спачатку будавалі хаты, пасьля і школу, і бальніцу. Замест храму стаіць у Мялешкавічах на скрыжаваньні абракальны крыж.
Каця: Няма цэркві, што зробіш – і няма. А Богу малюса, і е ў мяне і сьвечкі. Дома пастаўлю ў нядзельку, празьнік, – ето я малюса Богу...
– Цёця Каця, а як вы жыцьцё пражылі, шчасьліва?
– Пражыла от, што ж ты...
– Дзе бывалі, апрача Мялешкавічаў?
– Дзе була? У Хатыні була. У Мінску была разоў каля дзесяці, от, як уздумаю.
– Паслухайце, мне расказвалі, што Мялешкавічы да вайны былі яўрэйскім мястэчкам. А дзе ж яны ўсе падзеліся?
Соня: Іх жа сільно немцы білі, не любілі. Пасьля вайны яны ўжо не жылі ў нас у Мялешкавічах. Я з 1935-га году. Знаю, што там дом стаяў, да чобаты шылі, а там – магазін буў, да таргавалі ўсім. І быў прэдсядацелем у нас Нохім. Як акцябарская, дык ён ужо зьбярэ людзей, ды не даваў, каб рабілі дзело... Тады ж сільно Леніна ўважалі да ягоныя ж заветы выпаўнялі: акцябарска, первы май. Ды ён ідзе ды: “Наліваліса знам’ёна!..” Пачці што перад самай вайною.
– Кажуць, што адсюль, зь Мялешкавічаў, родам Фінбергі?
Каця: Ето-та так. Я посьле вайны рабіла ў арцелі “Молат”. І там буў начальнік цэха Фімбер. Дык ето, мо’, сын яго – той Фінгер, што па целявізару хор вядзе... Мо’, таго Фімберга ўжэ сын?
Сапач: Адно за другое, другое за трэцяе... Сукаецца няроўная нітка жаночай размовы. Успамінаюць сяброўкі, як адразу па вайне хадзілі малымі ў Мазыр вырабляць дакумэнты, замест страчаных, спаленых. Адмысловая камісія вызначала ўзрост на вока, “на наружны від”.
Соня: Ну, канешно, камісія сядзела, так, як цяпер журы сядзяць. Маці сказала, што я з 36-га году, і запісалі, што з 36-га...
Сапач: Яшчэ разважаюць сяброўкі, што доля бывае цяжкою ня толькі ў кабетаў.
Каця: Сыну не павязло, матко мая... (далейшы расповед нагадвае плач-галашэньне) Яго жонка памерла хутко, да двое дзетак асталосо, а ён узяў нейку, да дзьве дзевачкі, да й ета захварэла тожа шчатавідкай, да зрабілі апэрацыю, да не зарастае рана, да усе горай, і горай, і горай, і горай...
Сапач: А сьледам зноў ідуць згадкі. Пра паваеннае дзяцінства, галоднае і халоднае, пра аўтарытэт мацярок, якія, не дачакаўшыся з вайны мужыкоў, цярпліва жылі, падымалі дзяцей на ногі, нікому ня жаліліся, ніколі ня плакалі. Да гэтага часу ў Мялешкавічах дзеці называюць маці на “вы”, і нікога гэта ня дзівіць. А яшчэ ўспомнілі нібыта й бяскрыўдны, а ўдумаўшыся, дык страшны мялешкаўскі кленіч...
Жэнька: Мама ніколі на нас не сварылася, адзінае казала: “А боль тваёй маці!”
– Боль тваёй маці?
– Так. “А боль тваёй маці!” – як раззлуецца, і больш нічога яна не казала.
Сапач: Уявіце сабе, што вас папракаюць жаданьнем зрабіць балюча самаму блізкаму, самаму любаму вашаму чалавеку. О, зусім не бяскрыўдны гэты мялешкаўскі папрок – “боль тваёй маці”...
Тым часам падкрадаецца шарая гадзіна. І дамскі клюб у Махнавіцкім завулку сам сабою ператвараецца ў традыцыйныя вячоркі. Сьціхаюць размовы, зацягваецца песьня.
Пяе Жэнька, якая зьехала адсюль, зь Мялешкавічаў, 50 гадоў таму. Слухаюць, склаўшы на падалах змораныя, пакручаныя работай рукі Жэньчыны сяброўкі, якія ніколі й нікуды зь Мялешкавічаў не зьязджалі. Сёньня яны ўсе – адное. А заўтра?..
А заўтра неяк жа будзе. Не бывае так, каб ніяк не было.
