Беларуская мова пакрысе вяртаецца ў айчынны спорт. Наш аўтар Арцём Сізінцаў прадстаўляе свой сьпіс асобаў, якія ня толькі дамагліся посьпехаў у спорце, але запачаткавалі пэўныя традыцыі, зьвязаныя з роднай мовай, і спрычыніліся да беларускамоўных ініцыятываў.
1. Аляксандар Куль: двухмэтровы Цмок
Дырэктар цэнтру эканамічнага разьвіцьця і спартовага маркетынгу клюбу «Цмокі-Менск» у нядаўнім мінулым сам быў неблагім баскетбалістам. Ён нават ледзь ня зьехаў у НБА, выступаў у замежных клюбах, у тым ліку ў Польшчы й Турэччыне, дзе баскетбол на даволі высокім узроўні. Зь дзяцінства, якое прайшло ў вёсцы Бароўка Верхнядзьвінскага раёну, Куль размаўляў па-беларуску. Таксама ён вучыць беларускай мове сваіх дзьвюх дачок.
Дзякуючы Кулю, сайт «Цмокаў» аформлены па-беларуску. Частка матэрыялаў таксама на роднай мове. Дый сама назва клюбу — цудоўны прыклад, як з дапамогай беларускай мовы можна зрабіць пазнавальны паўсюль брэнд.
Ну, і ня меней важна тое, што Аляксандар Куль — адзін зь нешматлікіх спартоўцаў нашай краіны, які здольны даць вялікае інтэрвію на беларускай мове бязь цяжкасьцяў, бо для яго гэта натуральна. Цудоўнае валоданьне беларускім словам, імкненьне разьвіваць беларушчыну ў спорце й вернасьць нацыянальным традыцыям у жыцьці дазваляюць паставіць знакамітага баскетбаліста на вядучае мейсца ў нашым рэйтынгу.
2. Віталь Гуркоў: чэмпіён з дапамогай нацыянальных традыцыяў
Дзевяціразовы чэмпіён сьвету па тайскім боксе, уладальнік процьмы іншых тытулаў, атлет, які выйграў 85 з 97 баёў на прафэсійным рынгу. Пры гэтым Гуркоў — неверагодна актыўная асоба, бярэ ўдзел у гурце BRUTTO разам зь Сяргеем Міхалком, ён цэнтральны пэрсанаж практычна ўсіх кліпаў калектыву.
Віталь Гуркоў бясхібна размаўляе на беларускай мове й карыстаецца ёй вельмі часта. У тым, што нацыянальныя традыцыі ў беларускім спорце часьцей за ўсё заўважаюцца акурат у адзінаборствах, Віталь ня бачыць дзіва. Аднойчы ён падрабязна патлумачыў, чаму.
«Тайскі бокс — від спорту, максымальна набліжаны да сапраўднага бою з элемэнтамі ўсходніх адзінаборстваў. І ў нас байцоўскі характар — гэта перш за ўсё дух продкаў, шанаваньне воінаў сваёй зямлі, даніна павагі нацыянальнай культуры. Займаючыся воінскім мастацтвам, мы чэрпаем энэргію роднай зямлі зь мінулага, з гісторыі значных перамог нашых продкаў. Вазьміце нават нашы словы „змагайся“ або „наперад“. Я адчуваю ў іх нашмат больш духоўнасьці і энэргіі, чым у словах „сражайся“ або „вперёд“. Пры ўсіх іншых роўных умовах, калі ў спартоўцаў аднолькавая падрыхтоўка, аднолькавая тэхнічная аснашчанасьць, аднолькавыя характарыстыкі, на першы плян выходзіць менавіта ўнутраная энэргетыка, зьвязаная з гісторыяй, традыцыямі, культурай, мовай. Шмат у чым менавіта гэта тлумачыць посьпехі беларускіх байцоў у тайскім боксе».
3. Дзьмітры Валент: баец у вышыванцы
Пра беларускую школу тайскага боксу ня варта лішне распавядаць, пра ўсё скажуць мэдалі, якія рэгулярна здабываюць нашы байцы. Валент заслужыў сабе славу ня толькі тым, што стаў заслужаным майстрам спорту Рэспублікі Беларусь, але і сваёй вышыванкай.
Некаторыя айчынныя і замежныя журналісты, не адразу запомніўшы прозьвішча Валент, кажуць: «Гэта той самы баец у нацыянальнай беларускай кашулі». З вышыванкай зьвязаная й напаўлегендарная гісторыя. У адным з баёў Валент хоць і перамог, але атрымаў моцнае расьсячэньне, цалкам спыніць кроў не ўдалося, пасьля бою беларус нацягнуў вышыванку на сябе. Так і стаяў у скрываўленай вышыванцы на рынгу.
Момант запомніўся тысячам прыхільнікаў муай-тай па ўсім сьвеце і зрабіў для папулярызацыі вышыванкі больш, чым шмат якія іншыя акцыі. Дзьмітры трэніруецца разам са сваёй жонкай Марыяй, між сабой пара часта размаўляе па-беларуску.
4. Аліна Талай: па-беларуску без бар’ераў
Бягуньня на спрынтарскія дыстанцыі ў 2015 годзе дасягнула найвышэйшага пакуль што посьпеху ў кар’еры — заваявала бронзавы мэдаль чэмпіянату сьвету на дыстанцыі 100 мэтраў з бар’ерамі. Пераехаўшы займацца ў Аўстрыю да мясцовага трэнэра Філіпа Ўінфрыда, Аліна больш часу праводзіць за мяжой, чым дома.
Але гэта не замінае ёй браць удзел у разнастайных ініцыятывах у падтрымку беларускай мовы. Напрыклад — зьняцца ў кліпе музычнага гурту «Амарока». Аліна без праблемы можа даць інтэрвію на беларускай мове. Нядаўняя размова з «Радыё Свабода» — яскравы прыклад. Відаць, у Воршы, адкуль Талай родам, ёсьць нейкая асаблівая энэргетыка. Пакуль у краіне пануе русыфікацыя, у горадзе непадалёк ад мяжы з Расеяй не перастаюць нараджацца беларускія патрыёты. Справа Караткевіча жыве.
Дарэчы, Аліна актыўна чытае беларускую літаратуру і абазнаная ў шмат якіх творах. Ня варта забываць і пра сьмелыя для любога публічнага чалавека ў сучасных беларускіх рэаліях словы ў падтрымку бел-чырвона-белага сьцяга і герба «Пагоня».
5. Юрась Булат: тайбаксёр-перакладчык
Шмат разоў Юрась Булат браў найвышэйшыя прызы чэмпіянатаў плянэты й Эўропы па тайскім боксе, затым стаў вядомым трэнэрам. Выхаваў, напрыклад, Віталя Цішурава, які сам перайшоў на трэнэрскую працу.
Булат чытае Васіля Быкава і Ўладзімера Караткевіча, у студэнцкія гады ў Нацыянальным тэхнічным унівэрсытэце шмат якія прадметы вучыў на роднай мове. Сам для сябе займаецца перакладамі зь беларускай на ангельскую й наадварот, каб удасканаліць свае веды абедзьвюх моваў. Байцоўскія якасьці зьвязвае з шанаваньнем беларускіх традыцыяў.
Зноў жа — адзін са спартоўцаў, якія без праблемаў даюць інтэрвію на чысьцюткай беларускай мове. Многія яго вучні працягваюць беларускія традыцыі ўжо ў сваёй працы.
6. Андрэй Краўчанка: каго ня прымуць за расейца
Срэбны прызэр Алімпійскіх гульняў у Лёндане ў дзесяцібор’і браў удзел у «Мова Cup», таварыскім спартовым мерапрыемстве, скіраваным на папулярызацыю роднага слова.
Краўчанка занепакоены, што на міжнародных стартах атлеты з розных краін размаўляюць на сваіх мовах, і толькі беларусы карыстаюцца расейскай. Таму нічога дзіўнага, што беларусаў часьцяком прымаюць за расейцаў. Андрэй прызнаецца, што яму баліць гэта. Ён жадае выправіць сытуацыю, часьцей карыстаючыся роднай мовай.
Спадзяёмся, нашага знанага дзесяціборца абмінуць траўмы, якія былі ў яго раней, і ён пасьпяхова выступіць на Алімпіядзе ў Рыё-дэ-Жанэйра і пасьля дасьць трыюмфальнае інтэрвію па-беларуску, незалежна ад мовы журналістаў, якія будуць задаваць пытаньні. Калі Аліна Талай «адказвае» за беларускую мову ў жанчын-лёгкаатлетаў, дык Андрэй Краўчанка прадстаўляе мужчынскую палову нацыянальнага спорту.
7. Аляксандра Герасіменя: залатая рыбка
Вядомая плыўчыха брала мэдалі на важных спаборніцтвах, у тым ліку срэбра на Алімпіядзе ў Пэкіне. Аляксандра кажа шчыра, што не гатовая камунікаваць выключна на беларускай мове 24 гадзіны на суткі, але спрабуе зрабіць мову хаця б крыху больш папулярнай. На дадатак, «залатая рыбка» Герасіменя адкрыта падтрымлівае вяртаньне нацыянальных сымбаляў:
«Для мяне відавочна, што тыя сымбалі і каштоўнасьці, за якія мы прывыклі чапляцца з часоў Савецкага Саюзу, — гэта нават ня ўчорашні, а заўчорашні дзень. Гэта проста трэба зразумець і жыць сучаснасьцю. Мне здаецца, што старажытны сымбаль нашай зямлі, Вялікага Княства Літоўскага, — „Пагоня“ — актуальны сёньня як ніколі. Калісьці вершнікі ВКЛ даганялі захопнікаў, што ўрываліся і рабавалі нашу зямлю. Цяпер нам таксама трэба даганяць — дзякуй Богу, ня дзеля збройнай сутычкі, а дзеля таго, каб адчуваць сябе роўнымі сярод моцных».
Аляксандра асабіста знала Генадзя Бураўкіна й любіць чытаць яго творы. Папулярная й прыгожая дзяўчына, Герасіменя — ідэальная рэкляма беларускай мовы ў спорце.
8. Віталь Радзівонаў: футбольны прафэсар
Прадстаўнік футболу таксама ўключаецца ў наш рэйтынг. З тых відэа, якія ёсьць у сеціве, відавочна, што Віталь размаўляе па-беларуску зь цяжкасьцю, ня можа пакуль гаварыць шпарка. Зрэшты, той жа Дзьмітры Валент прызнаваўся, што спачатку й яму было цяжка, але ўцягнуўся. Бясспрэчна, атрымаецца гэта і ў Радзівонава. Тым больш у футбольным сьвеце ён мае мянушку «Прафэсар».
Цяпер Віталь — галоўны ў прамоцыі беларушчыны ў нашым футболе. Ягоны колішні аднаклюбнік па барысаўскім БАТЭ Сяргей Крывец стаў першым футбалістам, які пачаў весьці блог па-беларуску. Таго блогу цяпер ужо няма. А вось Радзівонаў працягвае важную справу. Нялішне нагадаць, што, у адрозьненьне ад калегаў-спартоўцаў, форвард зборнай Беларусі ведае, зь якой падзеяй зьвязаны Дзень Волі, і лічыць, што беларусам варта адзначаць гэтае сьвята.
9. Тацяна Драздоўская: яхтсмэн Адраджэньня
Прадстаўніца ня надта папулярнага ў Беларусі паруснага спорту, Драздоўская ўвасабляе ў ім усе посьпехі беларусаў. Пакуль іншыя і блізка не падбіраюцца да вышыняў, Драздоўская пабывала ўжо чэмпіёнкай сьвету і спраўна змагаецца за прызы на найлепшых спаборніцтвах плянэты ў клясе яхтаў «Лазэр-Радыял».
Драздоўская, сама родам з Узьдзеншчыны, не абмінае ні праблемаў спорту на радзіме, ні пытаньняў русыфікацыі. Яна з асалодай узгадвала сваю паездку ў Нідэрлянды на турнір, дзе арганізатары спыталі ў яе і трэнэра, які сьцяг — бел-чырвона-белы ці чырвона-зялёны — павесіць на яхце. Тацяна з трэнэрам без сумневаў абралі менавіта нацыянальны сьцяг. Наконт русыфікацыі ж Драздоўская лічыць, што беларусам яшчэ за савецкім часам дасталося больш за ўсіх:
«Без сумневу, наш народ больш за іншых задушылі той русыфікацыяй. Зрэшты, беларусы, мабыць, больш і паддаваліся гэтаму. Усе былыя савецкія рэспублікі здолелі захаваць свае мовы, тыя ж азіяты, каўказцы, прыбалты — усе размаўляюць па-свойму, украінцы дабіваюцца гэтага. Асабіста мне прыемна чуць, калі людзі размаўляюць на роднай мове, хочацца, каб да гэтага прыйшлі й беларусы. Вядома, я згодная: гэта мая віна, што я не размаўляю па-беларуску цяпер, але, магчыма, калі кожны пачне пакрыху спрабаваць, усё стане на свае месцы. Да гэтага, зразумела, трэба прыйсьці. Што тычыцца мяне, то я на самой справе вельмі люблю беларускую мову, беларускую культуру. Вельмі хацелася б нацыянальнага адраджэньня».
10. Алім Селімаў: прабеларускі лезгін
Самы нечаканы пэрсанаж нашага рэйтынгу. Генэральны дырэктар футбольнага клюбу «Дынама-Менск» — не этнічны беларус, а лезгін. Селімаў зрабіў добрую кар’еру ў дужаньні, двойчы станавіўся чэмпіёнам сьвету па грэка-рымскай барацьбе (2005, 2011). Нечакана адбыўся ягоны пераход у футбол.
Зрэшты, нечаканасьць усё-ткі можна патлумачыць. Гаспадар «Дынама» — бізнэсовец Юры Чыж, паралельна з футбольным клюбам ён узначальвае фэдэрацыю барацьбы. Ён і запрасіў Селімава ў футбол. У адрозьненьне ад папярэдняга генэральнага дырэктара «Дынама» беларуса Сяргея Паўлюковіча, які назваў пытаньне выкарыстаньня беларускай мовы «палітыкай» і тым самым фактычна адмовіўся пашыраць родную мову ў клюбе, лезгін Алім Селімаў адразу ж падтрымаў ідэю стварэньня беларускамоўнай вэрсіі сайту «Дынама», пытаньне з прозьвішчамі на футболках гульцоў хутка вырашылася ў беларускі бок, а сам Селімаў жадае ў бліжэйшай будучыні пабачыць больш беларускую Беларусь:
«На жаль, культуру й традыцыі вельмі складана захаваць. Яна сыходзіць на другі плян. Як і ў Беларусі... Мне вось на самой справе хацелася б, каб людзі тут размаўлялі на беларускай. Я й сам размаўляў бы! Вядома, ня ведаю яе добра. Але мне яна падабаецца, у ёй ёсьць разыначка».
Арцём Сізінцаў
для Радыё Свабода
