Неўзабаве стартуе новы сэзон у футбольным чэмпіянаце Беларусі. Першынства адзначана чарговымі навацыямі: пасьля звыклага рэглямэнту з 16 калектываў і небясспрэчнага экспэрымэнту зь мінімізаваным тузінам удзельнікаў сёлета за мэдалі ў вышэйшай лізе пазмагаюцца 14 клюбаў. Ці не перашкаджаюць такія частыя шараханьні камандам? Як выжываць ва ўмовах, калі футбол фінансуецца паводле астаткавага прынцыпу? Нарэшце, па чым бачна, што чэмпіянат сапраўды беларускі?
Гэтыя пытаньні мы абмеркавалі з прэс-аташэ каманды «Тарпэда-БелАЗ», дыктарам футбольнага стадыёну ў Жодзіне Сяргеем Пузанкевічам.
Спадар Пузанкевіч, безь перабольшваньня, знакавая асоба ў нацыянальным футболе, хоць кар’ера гульца ў яго і ня склалася. Больш за два дзясяткі гадоў ён камэнтуе матчы сваёй каманды па-беларуску, а шматгадовы досьвед выкладаньня гісторыі дазваляе істотна рассунуць спартовыя рамкі. Размова адбылася падчас адной з апошніх таварыскіх сустрэчаў на жодзінскім стадыёне.
— Спадар Сяргей, ці адышлі нарэшце гульцы, дырэктарат ад прыкрага чацьвёртага месца па выніках мінулага сэзону? Літаральна кроку не хапіла, каб заскочыць на п’едэстал...
— Канечне, шкада, але, на мой погляд, вінаватыя ў гэтым мы самі. Можна ўзгадаць шмат матчаў, дзе жодзінскае «Тарпэда-БелАЗ» было вельмі блізка да посьпеху. Я пра гульні, дзе мы павінны былі перамагаць, але, на жаль, так не адбылося, вынік адмоўны: гэта і матч у Берасьці, і матч у Слуцку, дзе наша каманда пацярпела крыўдныя паразы ад супернікаў, якія не пераўзыходзілі нас у майстэрстве. На другім этапе чэмпіянату наша каманда, безумоўна, паказала даволі зьмястоўную гульню, і вельмі б хацелася, каб лёс трэцяга месца вызначаўся ў вочным паядынку ў апошнім туры. Аднак лёсам календара было вызначана крыху інакш. Тым ня меней скажу так: трэба перш за ўсё разглядаць уласныя памылкі, тое, што мы самі не дарабілі. А ўжо потым згадваць пра нейкія зьнешнія сілы. Ківаць на іншыя акалічнасьці — гэта доля слабых людзей. Таму будзем лічыць, што нас гэта павінна загартаваць і ў гэтым сэзоне мы не павінны дапусьціць тых памылак, якія былі ў мінулым.
— Сёлетні сэзон будзе праходзіць паводле новай формулы: 14 камандаў, гульні ў два колы, без падзелу на эліту і аўтсайдэраў. Жодзінцам такая схема пасуе ці толькі ўскладняе задачу?
— Загадзя нешта прадбачыць складана. Два гады запар мы гулялі паводле двухэтапнай сыстэмы, таму, безумоўна, збольшага да яе прызвычаіліся. Да таго ж на другім этапе каманда выступала значна лепш, прычым як у сэзоне-2013, так і ў сэзоне-2014. Цяпер мы зноў вяртаемся да двухколавага чэмпіянату, і як усё пойдзе — сказаць цяжка. Што будзе, як усё складзецца гэтым разам — ня ведаю. Адзінае, што ўсе калектывы — у роўных умовах, і як для каго складзецца гэтая формула — відаць, можна будзе казаць толькі на самым фінішы, калі чэмпіянат будзе завяршацца. А тое, што кожная каманда будзе гуляць зь іншай толькі па два разы — ну, дык рэглямэнт ухвалены, абмеркаваньню не падлягае. Прынамсі, спадзяюся, што такое рашэньне прынясе посьпех нашаму клюбу.
— Вы адзін з моўных першапраходцаў, ад пачатку 1990-х пасьлядоўна ўводзілі родную мову ў футбольнае асяродзьдзе. Але за 20 зь лішкам гадоў сытуацыя ў гэтай сфэры не палепшылася, хутчэй, наадварот. Ці, можа, усё ж назіраюцца пазытыўныя зрухі?
— Мой прыход да футболу ў якасьці дыктара жодзінскага стадыёну «Тарпэда» і журналіста мясцовай газэты, які асьвятляў футбольную тэматыку, датаваны 1993 годам. Бясспрэчна, гэта быў час, калі актыўна прасоўвалася беларуская мова, было вельмі цікава гэтым займацца. Асабіста для мяне справа была лёгкая: я працаваў у школе на беларускай мове, любіў футбол, і сумясьціць гэта ў адно было няцяжка. Але зь цягам часу, дзесьці бліжэй да 2000-х, усё зьмянілася. Здаралася, калі людзі наўпрост казалі: давай, хлопец, пераходзь на расейскую мову, цябе ня ўсе разумеюць... Цікавасьць да мовы крыху аднавілася пазьней, мабыць, ужо пасьля 2010 году. Але ў дадзеным выпадку ўсё залежыць ад саміх людзей. Калі ёсьць асобы, якія зацікаўленыя ў футболе і ў разьвіцьці беларускай мовы, то справа будзе ня толькі ісьці, а і памнажацца.
— Апошнія гады вы сканцэнтраваныя на футболе. Чаму завязалі з настаўніцтвам — стаміліся сумяшчаць школу са спортам?
— Як ні круці, гады бяруць сваё. Калі яшчэ гадоў 10 таму такое сумяшчэньне было магчымым — адміністрацыя школы заўсёды ішла мне насустрач — то цяпер усё ўскладнілася. Справа ў тым, што ўвесь вясеньне-восеньскі пэрыяд усе выходныя (пятніца, субота, нядзеля) трэба было канцэнтравацца на футболе, а з узростам выкладацца на 100% як у футбольных, так і ў школьных справах стала складана. Урэшце давялося выбіраць. Шчыра скажу: было надзвычай няпроста прыняць такое рашэньне, пакінуць школу, бо за тыя больш чым 20 гадоў прыйшло разуменьне, што праца зь дзецьмі — гэта маё. То бок гэта маё жыцьцё, якое прыносіць мне задавальненьне. Хоць ужо і мінулі тры гады, але я з той кагорты настаўнікаў, якія перакананыя: выкладчыкам нават ня трэба моцна павялічваць заробак, трэба проста іх разгрузіць, даць магчымасьць займацца зь дзецьмі. Тады ў школе будуць працаваць тыя, каму гэта наканавана лёсам...
— Маеце на ўвазе — разгрузіць ад кіпы папяровых справаздачаў?
— Так-так, безумоўна, бо гэта толькі адахвочвае людзей, якія маглі б пасьпяхова займацца выкладчыцкай справай. Я ведаю шмат прыкладаў, калі настаўнікі пакідаюць працу не з-за малога заробку, а менавіта з-за таго, што на іх кладзецца вялізны груз праблемаў, якія непасрэдна не зьвязаныя з працэсам навучаньня і выхаваньня дзяцей.
— Для любога чалавека цалкам нармальна ідэнтыфікаваць сябе грамадзянінам той краіны, дзе ён жыве. Чаму беларусы ў масе сваёй не адчуваюць нацыянальных каранёў? Як гісторык вы мусіце быць абазнаны...
— Вось-вось, хачу сказаць менавіта як гісторык, таму што неаднойчы з такім пытаньнем да мяне зьвярталіся і дзеці: маўляў, чаму так сталася, што беларусы не адчуваюць сябе нацыяй? Ведаеце, калі зазірнуць у гісторыю, то сытуацыя досыць зразумелая. Беларускасьць у нас была ў часы Вялікага Княства Літоўскага. Потым, падчас Рэчы Паспалітай, пры канцы XVII стагодзьдзя, беларускамоўнасьць адышла на другі, нават трэці плян — у сувязі з тым, што дзяржаўнай мовай стала польская. Затым, пасьля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, дзяржаўнай на беларускіх землях стала мова расейская. Больш за 300 гадоў усё беларускае выкарчоўвалася!
Шмат у каго ўзьнікае лягічнае пытаньне: а навошта беларускія школы, калі яны выпускаюць вучняў, якія павінны потым перавучвацца на расейскую?
На мой погляд, бяда ў чым? Калі ў 1990-я гады мой сын хадзіў у беларускамоўны кляс, гэта было зразумелае рашэньне, бо змалку ён больш чуў беларускую мову, чым расейскую. Але калі пайшоў у старэйшыя клясы, мы ўбачылі, што вышэйшую беларускамоўную адукацыю ў Беларусі можна атрымаць толькі на філялягічным ці гістарычным факультэтах, амаль усе астатнія ВНУ — расейскамоўныя. Шмат у каго ўзьнікае лягічнае пытаньне: а навошта беларускія школы, калі яны выпускаюць вучняў, якія павінны потым перавучвацца на расейскую? Для пачатку трэба было стварыць сыстэму. На жаль, сыстэма створана не была, і цяпер беларускамоўнасьць у загоне. Цешыць, што цяпер, у 2015-м, беларуская мова крыху вяртаецца. Але гэтага вельмі і вельмі мала.
— Вы згадвалі Вялікае Княства Літоўскае, у якім была свая мова, свая атрыбутыка. З моўным пытаньнем крыху разабраліся. А вось чаму, калі прывязвацца да футболу, праваахоўныя органы катэгарычна ня хочуць бачыць на трыбунах бел-чырвона-белыя сьцягі? У чым крамола?
— На мой погляд, пытаньне вельмі важнае, бо, працуючы колькі гадоў у школе, на ўласным досьведзе пераканаўся: забаронамі нічога ня вырашыш. Наадварот, любыя забароны выклікаюць адваротны працэс. Пачнём з таго, хто і з чым асацыюе бел-чырвона-белы сьцяг і герб «Пагоня». Я ўжо ня першы год працаваў у школе, калі адбыўся рэфэрэндум 1995 году. Пытаньне ў наступным: пэўныя асацыяцыі зь бел-чырвона-белым сьцягам узьніклі з той прычыны, што яго выкарыстоўвалі паліцаі, якія служылі фашысцкаму рэжыму ў гады вайны. Гэта факт, які адмаўляць нельга. Але тое, што расейскі трыкалёр выкарыстоўвала армія генэрала Ўласава, якая ваявала на баку Гітлера, — гэта таксама факт. Сучасны жоўта-блакітны сьцяг Украіны выкарыстоўвалі «бандэраўцы», якія ваявалі супраць савецкай улады. І гэта таксама факт. Ня сьцяг сам па сабе вінаваты, вінаваты тыя людзі, якія яго «падставілі».
Бел-чырвона-белы сьцяг — наша гісторыя. На жаль, у савецкі час гісторыю ВКЛ, гісторыю Беларусі вывучалі вельмі мала, гэтаму аддавалася зусім невялікая ўвага. Напрыклад, у савецкіх падручніках «Гісторыі Беларусі» знакамітай Грунвальдзкай бітве адводзіліся літаральна адзін-два радкі, тады як Кулікоўскай, якая, на мой погляд, Грунвальду нават у падмёткі ня вартая, адводзіўся цэлы параграф. Так было выхавана грамадзтва ў савецкі час. Абвінавачваць людзей у тым, што яны менавіта так прагаласавалі на рэфэрэндуме, нельга. Проста трэба паступова, крок за крокам растлумачваць і расказваць цікавую гісторыю беларускай дзяржавы.
— Савецкія часы мінуліся амаль чвэрць стагодзьдзя таму. Чаму ў сьвядомасьці так мала што зрушылася?
— Прагрэс ёсьць, бо, я перакананы, сучасныя вучні нашмат больш за сваіх бацькоў ведаюць гісторыю таго ж Вялікага Княства Літоўскага. Калі, зноў жа, згадаць савецкі час, дык што мы ведалі з гісторыі Беларусі? Амаль нічога! У нас гісторыя фактычна пачыналася ад 1917 году, а што было да таго — цёмны лес. Сучасная моладзь, больш ці менш, але ведае і гісторыю ВКЛ, і наступныя пэрыяды нашай дзяржаўнасьці. Адпаведна, узьнікае цікавасьць і да тых спрадвек гістарычных каранёў, гістарычных сымбаляў.
— Спадар Сяргей, зноў жа, гістарычна склалася, што нават не футбалістаў ці трэнэраў, якія ў сучасным спорце надзвычай часта зьмяняюць клюбы, а менавіта вас шмат хто ў Жодзіне атаясамлівае зь мясцовым футболам. Лічыце сябе 12-м ці нават 13-м гульцом каманды?
— Ну, вы ж самі бачылі, колькі людзей вітаецца, кожны хоча перакінуцца парай словаў... Што тычыцца маёй, скажам так, папулярнасьці ў Жодзіне, безумоўна, ад гэтага нікуды не падзецца. Вось ужо 22 гады я дыктар на жодзінскім стадыёне, амаль паўтара дзясятка гадоў працую ў якасьці прэс-аташэ. Улічваючы невялікія памеры нашага горада, само сабой, ведаюць мяне многія. Кагосьці я вучыў, хтосьці быў бацькам маіх вучняў, шмат хто, прыходзячы на стадыён, ужо ня першы год чуе мой голас, бачыць мяне. Вядома, гэта робіць сваю справу. Але назваць мяне 12-м ці 13-м гульцом нельга, бо я працую ў гэтым клюбе. Каб я быў проста заўзятар ФК «Тарпэда-БелАЗ» — справа іншая. А так для мяне гэта такая ж праца, як і для ўсіх іншых. Хто ведае — так, пазнае, я ўжо да сваёй ролі прызвычаіўся. Я яе не перабольшваю, але ведаю, што такія асацыяцыі ў некаторых ёсьць: затэлефанаваць і паскардзіцца на дрэнную гульню каманды могуць і аб 11-й вечара, і а 7-й раніцы пацікавіцца, калі наступная гульня. Мой тэлефон не зьмяняецца ўжо больш як 15 гадоў, усе яго ведаюць, ён ёсьць на сайце...
— То бок цалкам натуральна — спыніць на вуліцы, абмеркаваць турнірную сытуацыю...
— Спыніць, пагаварыць — гэта безумоўна. Асабліва пасьля гульняў выязных, на наступны дзень — гэта сьвятая справа: падысьці да мяне, пацікавіцца, выказаць прэтэнзіі. Бо калі вынік адмоўны, таксама зь мяне запытваюць: «Сяргей, ну што ж вы так згулялі?». Зрэшты, на гэта ў мяне ўжо ёсьць жалезны адказ: «Прабачце, але мяне ня выпусьцілі на замену, вось таму і не ўдалося перамагчы». А калі вынік станоўчы, каманда перамагла, то, выйшаўшы ў горад, нашмат больш прыемныя хвіліны перажываеш: усе цябе віншуюць зь перамогай, шчасьлівыя і задаволеныя. І хоць ты сам не выходзіў на поле (тут ужо можна нават не жартаваць), твой унёсак у перамогу каманды 0,01%, але вельмі прыемна ў любым выпадку.
— Не сакрэт, што крызісная сытуацыя захоўваецца і ў Беларусі, і ў Расеі, дзе ў асноўным рэалізуецца прадукцыя БелАЗа. Якія прагнозы ў справе фінансаваньня клюбу?
— У тым, што каманда на цяперашнім месцы, што заняла адну зь лідэрскіх пазыцыяў у беларускім футболе, — велізарная заслуга, перш за ўсё, кіраўніцтва БелАЗа і асабіста Пятра Аляксандравіча Пархомчыка. Нам пашанцавала, што ў горадзе ёсьць такое прадпрыемства, што яно наш генэральны спонсар. Перадусім пашанцавала ў тым, што адзін чалавек — і гэта генэральны дырэктар БелАЗа — вырашае асноўны цяжар пытаньняў, якія тычацца футбольнага клюбу. Натуральна, футбалісты ведаюць, якія праблемы існуюць на заводзе, стараюцца аддзячыць добрымі вынікамі. Пазытыву ў нашым жыцьці не хапае, таму тыя невялікія станоўчыя моманты ад гульні каманды ўсё ж апраўдваюцца. Пётар Аляксандравіч пры канцы сэзону чарговым разам паабяцаў, што каманду ніхто ня кіне. Але футбалісты і самі адчуваюць, што БелАЗ пры ўсіх цяжкасьцях робіць усё магчымае, каб каманда ня толькі існавала, а існавала на добрым узроўні. Мяркуйце самі: сёлета толькі некалькі клюбаў дазволілі сабе ў міжсэзоньні правесьці замежны збор у Турэччыне. Адзін з гэтых клюбаў — «Тарпэда-БелАЗ». Апроч таго, па той колькасьці рэклямы, якая ёсьць на майках футбалістаў, па банэрах, усталяваных на стадыёне, можна пабачыць, што каманду таксама падтрымліваюць партнэры, дылеры БелАЗа, якія працуюць у Расеі, у іншых краінах.
Сяргей Пузанкевіч нарадзіўся ў Жодзіне ў 1965 годзе. Пасьля школы паступіў у Менскі пэдагагічны інстытут імя Максіма Танка. У 1989-м быў разьмеркаваны ў беларускамоўную сярэднюю школу ў вёсцы Жажэлка Смалявіцкага раёну, дзе «шліфаваць» мову давялося з дапамогай абазнаных у ёй мясцовых дзяцей. Ад 1995-га пачаў працаваць у родным горадзе — па-беларуску выкладаў гісторыю ў СШ № 6. У 2012-м прыняў нялёгкае рашэньне «завязаць» з настаўніцтвам.
На прызнаньне спадара Сяргея, ад 10-гадовага ўзросту ён не прапускаў ніводнай гульні любімай каманды. Сам сур’ёзна займаўся футболам, але кар’ера прафэсійнага спартоўца ня склалася. Тым ня меней жыцьцё з футболам усё роўна шчыльна пераплялося: у 1993-м пачаў весьці беларускамоўныя трансьляцыі на жодзінскім стадыёне, а ў 2001-м прыняты ў штаб «Тарпэда-БелАЗ» у якасьці прэс-аташэ.
