Лінкі ўнівэрсальнага доступу

288 дзён несвабоды. Вызваленая ў выніку абмену журналістка Радыё Свабода Алсу Курмашава вяртаецца дадому


Прэзыдэнт ЗША Джо Байдэн і віцэ-прэзыдэнт Камала Гарыс вітаюць вызваленую з-пад варты ў Расеі Алсу Курмашаву пасьля яе прыбыцьця на аб’яднаную базу Эндрус у Мэрылендзе, ЗША, 1 жніўня 2024 году
Прэзыдэнт ЗША Джо Байдэн і віцэ-прэзыдэнт Камала Гарыс вітаюць вызваленую з-пад варты ў Расеі Алсу Курмашаву пасьля яе прыбыцьця на аб’яднаную базу Эндрус у Мэрылендзе, ЗША, 1 жніўня 2024 году

Журналістка Татара-башкірскай рэдакцыі Радыё Свабода Алсу Курмашава напярэдадні выйшла на волю у выніку масавага абмену зьняволенымі паміж краінамі Захаду і Расеяй. Алсу правяла ў зьняволеньні 288 дзён, 19 ліпеня Вярхоўны суд Татарстану абвінаваціў яе ў распаўсюджваньні «фэйкаў» пра расейскую армію.

«Idel.Рэаліі» аднаўляюць храналёгію зьняволеньня Алсу і ўспамінаюць, што яна пісала зь сьледчага ізалятару.

Журналістка Татара-башкірскай службы Радыё Свабода Алсу Курмашава летась ў траўні прыехала ў родны горад, Казань, наведаць хворую маці. У пачатку чэрвеня яна мерылася паляцець дадому ў Прагу, аднак у аэрапорце сталіцы Татарстану Алсу затрымалі сілавікі. У яе сканфіскавалі абодва пашпарты і тэлефон. Праз пару дзён на журналістку завялі крымінальную справу аб непаведамленьні аб другім грамадзянстве — у Алсу расейскі і амэрыканскі пашпарты.

Так званае расьсьледаваньне справы зацягнулася на некалькі месяцаў. Толькі ў кастрычніку 2023 году судзьдзя ў Казані прызнаў журналістку вінаватай і прызначыў ёй штраф у 10 тысяч рублёў (каля 116,57 даляра). Алсу рыхтавалася да вяртаньня дадому — да дзьвюх дачок і мужу.

Аднак праз тыдзень пасьля абвяшчэньня прысуду журналістку зноў затрымалі. Яе даставілі ва ўпраўленьне Сьледчага камітэту, дзе паведамілі, што супраць яе завялі крымінальную справу паводле часткі 3 артыкула 330.1 КК РФ («Невыкананьне ўстаноўленага заканадаўствам РФ абавязку падаваць ува ўпаўнаважаны орган дакумэнтаў, неабходных для ўключэньня ў рэестар іншаземных агентаў, учыненае асобай, якая вядзе мэтанакіраваны збор зьвестак у галіне вайсковай, вайскова-тэхнічнай дзейнасьці РФ, якія пры іх атрыманьні замежнымі крыніцамі могуць быць выкарыстаныя супраць бясьпекі РФ»).

Алсу Курмашава ў судзе
Алсу Курмашава ў судзе

Алсу на некалькі дзён зьмясьцілі ў ізалятар часовага ўтрыманьня. Толькі 23 кастрычніка Савецкі раённы суд Казані задаволіў хадайніцтва сьледзтва і зьмясьціў журналістку ў сьледчы ізалятар.

Першы ліст ад Алсу з СІЗА яе сябры атрымалі празь некалькі дзён пасьля затрыманьня.

— Што ў мяне ўнутры? Сёньня плачу першы раз з таго часу, як... Нават ня ведаю, дзе пачынаецца пункт адліку. Я не чакала ні лістоў, ні пасылак, праўду кажучы. А калі ўсё прыйшло нечакана, я не вытрымала. Усё расчуліла. Асабліва мяцёлка зь яршком. Кава з халвой — гэта кава па-татарску! — пісала Алсу.

У першым жа лісьце з СІЗА журналістка таксама расказала, што займаецца ёгай, шмат піша, чытае кнігі і дзякуе ўсім, хто ёй дапамагае.

— На прагулку сёньня нас вывелі на пляцоўку чатыры на шэсьць мэтраў. Мы прабеглі 40 кругоў, каб наблізіцца хаця б да 1000-мэтроўкі. Потым была расьцяжка, прысяданьні. Назорца быў вельмі зьдзіўлены. Мабыць, такое бывае рэдка, — апавядала ў лістападзе 2023 года Алсу.

У наступных лістах яна некалькі разоў скардзілася на холад у чатырохмясцовай камэры.

— Усё, чым вы ўсё займаецеся, — самае патрэбнае і важнае цяпер. Ці п’яце вы каву ці робіце дзірку ў сьцяне пэрфаратарам, каб павесіць шафу, — рабіце гэта цяпер, — пісала Алсу.

У сьнежні муж журналісткі Павел Буторын у інтэрвію «Голасу Амэрыкі» расказваў, што «Алсу ўсьведамляла рызыкі, зь якімі магла быць зьвязана паездка ў Расею».

— Гэта было няпростае рашэньне, — успамінаў Буторын. — Але Алсу ня толькі клапатлівая маці сваіх дзяцей, яна і адданая дачка. І яна прыняла рашэньне паехаць у Расею, каб дапамагчы сваёй хворай маці. Мы разумелі, што гэта ў пэўным сэнсе рызыкоўна, але ня думалі, што яна апынецца за кратамі. Калі яе затрымалі 2 чэрвеня пры выезьдзе з краіны, да яе адразу палезьлі ў сумку па амэрыканскі пашпарт. Нам адразу было зразумела, што гэта ўсё праз тое, што яна амэрыканская грамадзянка.

Буторын тады меркаваў, што такое доўгае расьсьледаваньне першай крымінальнай справы зьвязана з тым, што сілавікі «магчыма, чакалі ўказаньня з Масквы і, відаць па ўсім, спрабавалі выстраіць нейкую больш сурʼёзную справу».

Алсу Курмашава ў судзе. Архіўнае фота
Алсу Курмашава ў судзе. Архіўнае фота

Празь некалькі дзён пасьля публікацыі інтэрвію стала вядома, што Сьледчы камітэт завёў у дачыненьні да Алсу Курмашавай яшчэ адну крымінальную справу — аб распаўсюджваньні «ваенных фэйкаў». Журналістку абвінавацілі ў распаўсюджваньні кнігі «Не — вайне. 40 гісторыяў расейцаў, якія выступаюць супраць уварваньня ўва Ўкраіну», якую рэдакцыя «Idel.Рэаліі» прэзэнтавала восеньню 2022 году.

— Гэта зборнік кароткіх апавяданьняў расейцаў, якія ня хочуць, каб іхная краіна ваявала з Украінай, — казаў у сярэдзіне сьнежня Буторын. — Я, вядома, не юрыст, але Канстытуцыю РФ змог у інтэрнэце знайсьці: «Кожнаму гарантуецца свабода думкі і слова». «Кожны мае права свабодна шукаць, атрымліваць, перадаваць, вырабляць і распаўсюджваць інфармацыю ўсякім законным чынам». «Гарантуецца свабода масавай інфармацыі». «Цэнзура забараняецца». Нават у Расеі грамадзяне маюць права выказвацца. А журналісты маюць права гэтыя выказваньні зьбіраць і публікаваць.

Яшчэ да завядзеньня крымінальнай справы аб «ваенных фэйках» Алсу ў лісьце блізкім пісала, што часьцяком у яе чатырохмясцовай камэры знаходзяцца больш людзей. Паводле яе, новых сукамерніц маглі падсяліць сярод ночы, а спальных месцаў у камэры толькі чатыры.

Ужо ў сьнежні Алсу пісала: «Нават ня верыцца, што ўжо будзе два месяцы. Кожная хвіліна шнарам застаецца ўва мне і ў вас».

Пасьля трох месяцаў зьняволеньня журналістка пісала, што «зьмянілася ўсё».

— Зьмянілася я, зьмяніліся вы, зьмяніліся вашыя лісты. Пасьля працяглага перапынку я атрымала дзясяткі лістоў, якія вы напісалі падчас сьвятаў. Яны такія ўсьвядомленыя, вы даверылі мне свае страхі, вы вырашылі не абстрагавацца ад усяго, а падзяліцца са мной, пакуль астатнія даядалі аліўе. Гэта неацэнна, — пісала Алсу ў сваім лісьце ад 18 студзеня.

Яна таксама расказала, ці не шкадуе аб сваёй паездцы ў Казань у траўні летась.

— Вы захапляецеся маёй сьмеласьцю, што я прыехала да сябе дадому (!) у «такі час». Але мы жывем цяпер — і «іншага» часу ў нас ня будзе. «Час», вядома, будзе, але можа ня быць кагосьці з блізкіх, каму патрэбная дапамога сёньня. Мне ніхто ня верне трох месяцаў майго жыцьця, якія я правяла ня там, дзе павінна была б. Я адказная за сваю сямʼю. За малалетніх дзяцей, за састарэлую маці. У маім жыцьці і ў вашым больш ня будзе такога дня, як 18 студзеня 2024 году. Што мы зрабілі сёньня? Каму адчынілі дзьверы? Бо заўтра ўжо будзе заўтра, і ўсё будзе інакш. Сёньня ў мяне на стале вашыя паштоўкі з выявай адчыненых дзьвярэй і вокнаў. Вы моцныя і ўпэўненыя ў сабе. Вы абавязкова знойдзеце правільныя для сябе адказы на вашыя пытаньні. Адчыніце дзьверы для сябе і іншых, ня трэба гэтага баяцца. Я вам вельмі ўдзячная, — напісала Алсу Курмашава.

Журналістка пісала, што атрымала шмат лістоў і паштовак з Прагі, Парыжу, Аўстрыі, Нямеччыны і ЗША: «Гэта ўсё так міла. Неяк нават неймаверна. Усё ішло амаль месяц, але дайшло».

13 студзеня Алсу напісала, што да яе дайшлі некалькі лістоў ад блізкіх. «Значыць, плынь лістоў больш-менш наладжваецца. Мне было вельмі цяжка бязь іх. Насамрэч усё робіцца павольна, але стабільна невыносьней. Адкуль бяру сілы? Імкнуся не марнаваць».

Алсу Курмашава з мужам Паўлам Буторыным. Архіўнае фота
Алсу Курмашава з мужам Паўлам Буторыным. Архіўнае фота

Павел Буторын расказваў журналістам, што дочкі «цяжка перажываюць» зьняволеньне маці.

— Ніхто ня хоча вырастаць дачкой палітвязьня. Нічога добрага ў гэтым званьні няма. Гэта вельмі цяжкі час для нашай сямʼі. Але я ўдзячны іхным сябрам, настаўнікам. Яны зараз вельмі занятыя сваёй школай, сваімі хобі — абедзьве вельмі добра граюць на гітары. І гэта, вядома, дапамагае ў нейкай ступені спраўляцца з жахлівай сытуацыяй. Яны ўжо больш за паўгода бяз мамы. Алсу ўжо больш за месяц ня чула галасоў сваіх дзяцей.

Муж Алсу казаў, што размаўляе зь дзецьмі аб заключэньні Алсу «штодзень»: «Калі-нікалі нават занадта часта. Так, у школе яны хочуць быць як усе — яны ж падлеткі. Але дома галоўная тэма нашых размоваў — гэта Алсу».

Сябры Алсу зь першых дзён яе зьняволеньня выпісалі журналістцы розныя газэты, большасьць з якіх на татарскай мове.

Першага красавіка, на судовым паседжаньні аб падаўжэньні меры стрыманьня, Алсу фактычна ўпершыню зрабіла заяву для журналістаў. Яна расказала, што ў яе «абвастрыліся пэўныя дыягназы», ёй «ня вельмі добра фізычна, бытавыя ўмовы вельмі дрэнныя».

«У мяне няма магчымасьці сачыць за сваім здароўем», — сказала Алсу. На ўдакладняльнае пытаньне, ці аказваюць ёй мэдычную дапамогу, журналістка адказала: «Мінімальную».

— Рана ці позна я выйду адсюль, надзеўшы свае белыя ўборы. І буду піць гарбату з малаком з асаблівай падзякай, ведаючы, што гэтае задавальненьне таксама неацэннае. Але як будуць пачувацца тыя, хто паддаў мяне і маіх блізкіх такому выпрабаваньню? Ці змогуць сьмела падымаць свае вочы судзьдзі, якія скрозь зубы чыталі мне прысуд? Як будуць жыць тыя, хто, саджаючы мяне — маці дваіх дзяцей — разлучыў нас надоўга? Як яны будуць будаваць сваё жыцьцё далей? — задавалася пытаньнем Алсу ў лісьце ў рэдакцыю газэты «Безнең гәҗит».

Муж Алсу Павел Буторын прыклаў шмат намаганьняў, каб прыцягнуць увагу ў ЗША да справы ягонай жонкі. Ён разам з дочкамі сустракаўся з амэрыканскімі кангрэсмэнамі, сэнатарамі, службоўцамі й грамадзкімі дзеячамі.

У канцы красавіка прэзыдэнт ЗША Джо Байдэн заклікаў Уладзіміра Пуціна вызваліць Алсу Курмашаву, а таксама журналіста The Wall Street Эвана Гершкавіча.

«Журналістыка — зусім не злачынства», — падкрэсьліў ён.

Празь месяц, 31 траўня, Алсу зноў выступіла перад журналістамі на паседжаньні суду аб падаўжэньні меры стрыманьня. Яна паказала дзіцячыя малюнкі, якія ёй даслалі поштаю.

— Мне незалежна адзін ад аднаго бацькі даслалі малюнкі сваіх дзяцей. Я ня ведаю гэтых людзей. Вось гэта малюнак трохгадовай дзяўчынкі з Санкт-Пецярбургу, а вось гэта малюнак амэрыканскага хлопчыка. Бацькі папрасілі іх намаляваць свабоду, шчасьце, радасьць, і вось дзеці намалявалі такія цудоўныя малюнкі. Улічваючы тое, што, мабыць, гэта адзіныя трава і дрэва, якія я ўбачу гэтым летам, гэта неацэнна. І напярэдадні 1 чэрвеня гэта найлепшае, што можа быць, — сказала журналістка.

Алсу таксама расказвала, што ў нейкі момант яе перавялі ў 10-мясцовую камэру, дзе яна пачувалася лепш.

19 ліпеня Вярхоўны суд Татарстану прызнаў журналістку вінаватай у распаўсюджваньні «ваенных фэйкаў» і прысудзіў ёй шэсьць з паловай гадоў зьняволеньня. Судовы працэс абмежаваўся двума судовымі паседжаньнямі і праходзіў у закрытым рэжыме.

1 жніўня Алсу апынулася на волі. Яна стала часткаю маштабнага абмену паміж краінамі Захаду, Расеяй і Беларусьсю. Усяго былі вызваленыя 16 палітвязьняў. Напярэдадні вечарам (цэнтральнаэўрапейскага часу) Белы дом апублікаваў заяву прэзыдэнта ЗША Джо Байдэна.

Паводле яго слоў, «угода, якая забясьпечыла свабоду Полу Ўілану, Эвану Гершкавічу, Алсу Курмашавай і Ўладзіміру Кара-Мурзу, была высокім дыпляматычным дасягненьнем».

«Агулам мы дамовіліся аб вызваленьні 16 чалавек з Расеі, у тым ліку пяці грамадзян Нямеччыны і сямі грамадзян Расеі, якія былі палітычнымі зьняволенымі ў сваёй краіне. Некаторых з гэтых жанчын і мужчын несправядліва трымаюць пад вартай цягам многіх гадоў. Усе яны перажылі неймаверныя пакуты і няпэўнасьць. Сёньня іхная пакута скончылася».

Крыху пазьней Байдэн выступіў у Белым доме. На падзеі прысутнічалі таксама муж Алсу Павел Буторын і іх дачкі Бібісара і Мірыям. Прэзыдэнт ЗША прасьпяваў для Мірыям Happy Birthday to You (у Мірыям другога жніўня дзень нараджэньня).

Джо Байдэн і дачка Алсу Курмашавай Мірыям у Белым доме, Вашынгтон, ЗША, 1 жніўня 2024 году
Джо Байдэн і дачка Алсу Курмашавай Мірыям у Белым доме, Вашынгтон, ЗША, 1 жніўня 2024 году

Першая заява мужа Алсу Курмашавай Паўла Буторына пасьля абмену:

— За апошнія некалькі месяцаў я навучыўся, ведаеце, трымаць свае эмоцыі і чаканьні пад кантролем. Відавочна, мы заўсёды спадзяваліся на лепшае. Але нават зараз я паверу ў гэта, калі ўбачу яе і калі мы яе абдымем. Вы ведаеце, нам былі дадзены некаторыя ўказаньні [аб яе вызваленьні]. І я бачыў зводкі навін, і нейкі час нават трымаўся далей ад інтэрнэту. Я не хацеў бачыць ніякіх выцекаў, ніякіх непацьверджаных паведамленьняў. Але калі мы атрымалі запрашэньне ў Белы дом, я ведаў, што гэта адбываецца. І, увайшоўшы ў Белы дом, калі мы ўбачылі семʼі іншых амэрыканцаў, несправядліва затрыманых у Расеі, мы дакладна ведалі, што адбываецца.

Джо Байдэн з сваякамі амэрынканцаў, вызваленых ў выніку абмену. Белы Дом, Вашынгтон, ЗША, 1 жніўня 2024 году
Джо Байдэн з сваякамі амэрынканцаў, вызваленых ў выніку абмену. Белы Дом, Вашынгтон, ЗША, 1 жніўня 2024 году

Праўду кажучы, сёньня гэта было падобна на сон, я маю на ўвазе, што апошнія дзевяць месяцаў былі падобныя на сон. Проста зараз нас перапаўняюць эмоцыі, мы ўсё яшчэ спрабуем асэнсаваць тое, што насамрэч адбылося з намі сёньня, знаходзіцца ў Белым доме, чуць голас Алсу з Авальнага кабінэту, побач з прэзыдэнтам Байдэнам — гэта было нешта асаблівае. Але для нас гэта быў неймаверна цяжкі год, і я рады, што мы падышлі да канца гэтага шляху, і зараз мы нецярпліва чакаем магчымасьці абняць Алсу і дапамагчы ёй рэінтэгравацца ў вольны сьвет пасьля столькіх месяцаў несправядлівага зьняволеньня ў Расеі.

Сёньня мы сталі сьведкамі гістарычнага акту рашучасьці і спагады з боку ўраду ЗША і яго хаўрусьнікаў, які прадэманстраваў, што свабодны сьвет ставіць чалавечае жыцьцё і сямʼю вышэй за ўсё. Нават калі гэта азначае абмен сапраўдных злачынцаў, каб выратаваць незаконна затрыманых на тэрмін больш за дзевяць месяцаў амэрыканцаў. Алсу была пазбаўленая элемэнтарнай чалавечай годнасьці. Яе заключылі ў жудасныя турэмныя ўмовы, ёй адмовілі ў тэлефонных званках да дзяцей, у наведваньні консульства як амэрыканскай грамадзянцы, яе пазбавілі належнага мэдычнага догляду і на таемным судзе асудзілі за злачынства, якога яна не ўчыняла. Яе трымалі ў турме выключна таму, што яна амэрыканка і амэрыканская журналістка. Мы ведаем, што Алсу не зрабіла нічога дрэннага. Урад ЗША ведае, што яна не злачынца, і сьвет ведае, што яна не зрабіла нічога дрэннага. Мы вельмі радыя такому выніку.

Алсу Курмашава ўпершыню сутракаецца з сям’ёй пасьля вызваленьня
Алсу Курмашава ўпершыню сутракаецца з сям’ёй пасьля вызваленьня

Цягам усяго гэтага выпрабаваньня дочкі Алсу праявілі неймаверную адвагу. Яны сталі найлепшымі абаронцамі руху «Свабода Алсу». І Алсу ня толькі пабачыць, што яны сталі вышэйшыя, можа быць, вышэйшыя за яе, але таксама ўбачыць дзьвюх маладых жанчын, больш сталых, якія больш рашуча адстойваюць свае правы на свабоду слова і самавыяўленьня як амэрыканкі. Шмат у чым дзякуючы ім — нашым дочкам — мы змаглі вытрымаць гэтае выпрабаваньне. Нам ня церпіцца абняць Алсу.

Гэта быў вельмі эмацыйны дзень, і думаю, што ён стане яшчэ больш эмацыйным, калі мы сапраўды ўбачым яе, — сказаў Павел Буторын.

Алсу Курмашава і Джо Байдэн
Алсу Курмашава і Джо Байдэн

Прэзыдэнт Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода Стывэн Капус падзякаваў амэрыканскаму ўраду і ўсім, хто «нястомна працаваў над тым, каб пакласьці канец несправядліваму абыходжаньню з Алсу з боку Расеі».

— Алсу стала мішэньню, бо яна была амэрыканскай журналісткай, якая проста спрабавала паклапаціцца аб блізкім чалавеку ў Расеі. Яна не зрабіла нічога дрэннага і ўжо сапраўды не заслужыла несправядлівага абыходжаньня і прымусовай разлукі зь сямейнікамі, якія яе любяць, і калегамі, — падкрэсьліў Капус.

Дырэктар Татара-башкірскай службы Радыё Свабода Рым Гільфанаў сказаў, што рэдакцыі ўвесь гэты час «не хапала ўсьмешкі і прысутнасьці Алсу».

— Алсу — вялікі прафэсіянал, якая ведае сваю працу і працуе зь велізарнай аддачай. Як чалавек яна заўсёды заладоўвала нас усіх добрым настроем і энэргіяй — нам бракаваламгэтага цэлы год. Мы вельмі спадзяваліся, што яна вернецца як мага хутчэй — і гэта нарэшце здарылася, — рэзюмаваў Рым Гільфанаў.

Форум

Камэнтаваць тут можна праз Disqus. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG