Адзін з арганізатараў сёлетняга Дня Волі ў жывым эфіры са сьвяткаваньня ў Горадні параўнаў перамовы з уладамі з размовай з жанчынай у крытычная дні. Гэта выклікала рэзкую крытыку ў сацсетках і стала падставай для высновы, якую зрабіла грамадзкая актывістка Наста Базар: «Прыкра прызнаваць, але белмоўная тусоўка збольшага існуе ў супэрпатрыярхальнай сыстэме. Гэта толькі маё меркаваньне і, вядома, ня ўсе белмоўныя так». Памыляецца Наста альбо ў нечым мае рацыю? Абмяркоўваюць грамадзкая актывістка і сябра Партыі БНФ Кацярына Шуст, журналістка Любоў Лунёва і сама Наста Базар, дырэктарка Тайм-клюбу «Сямейны падворак».
Сьцісла:
- Базар: Беларускамоўная тусоўка больш адукаваная. Калі выбіраць, то я выбіраю жыць у несэксізме, у роўнасьці, у свабодзе жанчын. Таму ў мяне большыя патрабаваньні да беларускай тусоўкі.
- Шуст: Наста Дашкевіч рэалізавалася і ў грамадзка-палітычным, і ў асабістым жыцьці, і пры ўсіх пры хрысьціянскіх поглядах сваёй актыўнасьцю аспрэчвае любыя патрыярхальныя ўстаноўкі.
- Лунёва: Калі арганізатар акцый, палітык ці бізнэсовец кажа пра крытычныя дні, мне падаецца, што тут пытаньне не ў фэмінізме. Такое выхаваньне ў чалавека. Хутчэй за ўсё ў яго ёсьць праблемы ў стасунках з жанчынамі.
«Стала зразумела, што і ў беларускамоўных сем’ях шмат хто падтрымлівае, што трэба біць дзяцей у якасьці выхаваньня»
Ганна Соўсь: Наста, чаму ў вас склалася такое меркаваньне пра, як вы кажаце, «белмоўную тусоўку»? Ці гэта, можа, з большага тычылася беларускамоўных лідэраў апазыцыйных структураў ці грамадзкіх арганізацый, людзей, чые імёны на слыху?
Наста Базар: Беларуская мова — гэта традыцыя. Гэта тое, што забываецца, і тое, што шмат хто спрабуе аднавіць, захаваць, разьвіць. Таму, безумоўна, гэта можа датычыцца і іншых традыцый. Маё назіраньне, што ў асноўным гэта мужчыны. Можна згадаць ролік «аддрай майго каня» пра аўтамыйку, альбо лёзунгі кшталту «мацуем братэрства», клясная фірма, але мацуем братэрства, не сястрынства, не народ... Плюс сытуацыя з адменай законапраекту супраць хатняга гвалту, калі стала зразумела, што і ў беларускамоўных сем’ях вельмі шмат хто падтрымлівае тое, што трэба біць дзяцей у якасьці выхаваньня.
Не хачу, каб мая думка выглядала аднабока і пачаліся дыскусіі, а расейскамоўныя што, ня так? Не, я лічу, што беларускамоўнае грамадзтва, прынамсі, якое я ведаю, вельмі адукаванае, таму я вельмі паважаю гэтую супольнасьць. Але такое маё меркаваньне застаецца, таму што гэта — кшталту традыцыі, а традыцыі — гэта патрыярхат больш, чым роўнасьць. На жаль, такіх мужчынскіх галасоў беларускамоўных чуваць больш, чым жаночых.
«Усе сапраўды патрыярхальныя рэчы да нас ідуць пераважна з Расеі»
Ганна Соўсь: Кацярына, беларускае грамадзтва дастаткова традыцыйнае і патрыярхальнае. Як вы мяркуеце, ці залежыць узровень патрыярхальнасьці ад мовы зносінаў? Ці такі ж самы сэксізм і гендэрныя стэрэатыпы гэтак жа дэманструе расейскамоўная большасьць? Ці проста да беларускамоўных чаканьні большыя, каб яны ня толькі каштоўнасьці дэмакратыі падзялялі, але і слова «гендэр» не баяліся?
Кацярына Шуст: Не лічу, што беларуская мова неяк зьвязаная са стэрэатыпамі. Я катэгарычна ня згодная з высновай Насты. У мяне абсалютна не ўзьнікае такіх асацыяцый. За некаторымі невялікімі выключэньнямі беларускамоўная тусоўка — гэта цікавыя, разумныя, цывілізаваныя і ідэйныя людзі, і ня толькі ў дачыненьні да мовы. Сярод іх трапляюцца людзі з рознымі поглядамі, але я не разумею, чаму мы павінныя характарызаваць супольнасьць паводле нэгатыўных прыкладаў. Давайце паглядзім, колькі ў нас яркіх, актыўных жанчын сярод беларускамоўных. Тая ж Ніна Багінская, якая заўсёды выходзіць на акцыі супраць моцных, страшных мужчын у форме. Тая ж Алена Анісім, якая займаецца палітычнай дзейнасьцю і заявіла пра свае прэзыдэнцкія амбіцыі.
Патрыярхат — гэта сыстэма, якая разглядае выключна мужчын у якасьці носьбітаў палітычнай улады, а мы бачым шэраг беларускамоўных актывістак і няма ніякай крытыкі з боку мужчын, што яны займаюцца палітыкай і грамадзкай актыўнасьцю. Тая ж Наста Дашкевіч, якая рэалізавалася і ў грамадзка-палітычным жыцьці, і ў асабістым, і пры ўсіх хрысьціянскіх поглядах сваёй актыўнасьцю аспрэчвае любыя патрыярхальныя ўстаноўкі. Дзе тут патрыярхат? Але я магла б з дакладнасьцю адзначыць адну групу ў Беларусі, якая сапраўды трансьлюе страшна патрыярхальныя каштоўнасьці. Гэта так званы «рускі сьвет». Гэта не расейскамоўныя, але расейскаарыентаваныя людзі, прыхільнікі расейскага імпэрыялізму.
Усе сапраўды патрыярхальныя рэчы да нас ідуць пераважна з Расеі, там яны трансьлююцца вельмі шырока: і палітыкамі абодвух палоў, і царквой, якая адыгрывае нашмат большую ролю ў жыцьці грамадзтва, чым праваслаўная царква ў нас. Беларускія традыцыі насамрэч — гэта эўрапейскія традыцыі. А вось сёньняшняя Расея — гэта традыцыі нейкага дзікунства. Мы проста пачалі забываць, што такое сапраўдны патрыярхат. Гэта і тая ж Чачня, дзе дзяўчат публічна на ўсю краіну прадаюць у «шлюбнае рабства» і ніхто ня можа іх уратаваць, бо кіраўнік гэтай рэспублікі непасрэдна расправіцца з такімі людзьмі. Гэта маскоўская клініка, дзе жаночае абразаньне рэклямуецца адкрыта на афіцыйным сайце. І закон пра хатні гвалт. Так, у Беларусі яго не прынялі, але ў Расеі прынялі норму, якая дэкрыміналізуе першы выпадак хатняга гвалту. Гэта толькі некалькі прыкладаў, насамрэч іх нашмат болей.
«У беларускамоўных асяродках жанчыны значна больш прасунутыя, чым у іншых»
Ганна Соўсь: Я падзялюся яшчэ некалькімі назіраньнямі зь сёлетняга Дня Волі. Калі затрымлівалі музыкаў Вольскага, Вайцюшкевіча, Варашкевіча і Аракеляна, мала хто з прысутных журналістаў адзначыў, што разам зь імі ў варанок трапіла і жонка Вольскага Яна, хаця гэта было бачна ў стрыме незалежнага СМІ. У наступным стрыме журналістка сустракала з пастарунку затрыманых, разам з Вольскім выйшла і жонка, і ў яе нават не запыталіся, як яна там прастаяла некалькі гадзінаў у міліцыі ў двары. Натуральна, Вольскі — зорка, і ўвага да яго і іншых музыкаў, але нават некалькіх словаў пра затрыманую жонку не знайшлося. Вы, Люба, больш за 20 гадоў працуеце ў экстрэмальных умовах падчас масавых акцый, добра ведаеце апазыцыянэраў і актывістаў розных пакаленьняў. Ці пагадзіліся б вы з высновай Насты Базар?
Любоў Лунёва: Дарэчы, пра жонку Вольскага я даведалася адразу, як толькі прыйшла на вуліцу Камсамольскую. Я не была каля міліцыі Цэнтральнага раёну, калі выпускалі затрыманых, бо была ў наўпроставым эфіры ў студыі, таму не магу сказаць за тых журналістаў, якія там былі. Мне падаецца, што тут справа нават не ў патрыярхальнасьці грамадзтва, а ў агульным паніжэньні прафэсійнасьці, пры чым гэта тычыцца абсалютна ўсіх сфэраў. Усе кінуліся да вядомых музыкаў, не спыталі, як яна там была, хутчэй за ўсё, таму што жанчыны ў нас у пастарунак трапляюць зусім ня менш, чым мужчыны, і нікога не зьдзіўляе, што туды патрапіла жонка Вольскага. Вядомых музыкаў у нас пакуль ня кожны дзень затрымліваюць, а вось жанчын — гэта для нашай рэчаіснасьці звычайная рэч. Адначасна тады дзьве жанчыны трапілі ў суд, якіх двое сутак пратрымалі пад вартай — гэта Алена Талстая і Натальля Гарачка.
Што тычыцца белмоўнай тусоўкі, то мне цяжка пагадзіцца. Па-першае, усё грамадзтва — патрыярхальнае, чаму тады нейкія асобныя тусоўкі ці групоўкі мусяць быць не такімі? Але мне падаецца, што ў беларускамоўных асяродках жанчыны значна больш прасунутыя, чым у іншых. Сьвядомы выбар мовы — а мы збольшага гарадзкія, нашы бацькі размаўлялі з намі па-расейску — ужо сам па сабе сьведчыць аб тым, што той ці іншы чалавек асьмеліўся зламаць стэрэатыпы. Гэта чалавек, які працуе над сабой, і гэтая праца ня будзе спыняцца.
Беларуская мова сама па сабе задае больш дэмакратычны вэктар у такім модным паняцьці цяпер, як гендэр.
Па-другое, беларускамоўная тусоўка складаецца зь людзей, якія маюць часьцей за ўсё вышэйшы адукацыйны ўзровень у параўнаньні з расейскамоўнай тусоўкай. Некаторыя маюць вучоныя ступені, сярод беларускамоўных шмат так званай нефармальнай моладзі, і збольшага гэта людзі творчых прафэсій. Так што не магу пагадзіцца з тым, што яны ствараюць супэрпатрыярхальную сыстэму. І па-трэцяе, па-беларуску пасада Насты Базар — «дырэктарка». А ў расейскай мове такога няма — там усе такія пасады маюць выключна мужчынскага роду: «дырэктар», «кіраўнік», «пракурор». Мне падаецца, што беларуская мова сама па сабе задае больш дэмакратычны вэктар у такім модным паняцьці цяпер, як гендэр.
«У мяне можа большыя патрабаваньні да беларускай тусоўкі»
Ганна Соўсь: Калі з-за кратаў выйшаў Зьміцер Дашкевіч, ён рабіў жывы эфір у фэйсбуку, адказваў на розныя пытаньні. І Крысьціна Шыянок, судовая перакладчыца з Чэхіі, якраз працытавала яму заяву аднаго з арганізатараў Дня волі (не называючы імя), што размаўляць з уладай тое самае як гаварыць з жанчынай у крытычныя дні, і папрасіла пракамэнтаваць. І Зьміцер, які неаднаразова крытычна выказваўся, напрыклад, пра ЛГБТ, вельмі крытычна паставіўся да гэтага выказваньня. Напэўна, чалавек сказаў, не падумаўшы, і я, бывае, сам разумею, што ня тое сказаў, прыкладна так Зьміцер пракамэнтаваў. Мяне, скажу шчыра, узрадавала такая ягоная рэакцыя. Калі мы пачнём зьбіраць іншыя сэксісцкія альбо гамафобныя цытаты беларусаў як на беларускай, так і на расейскай мове, то сьпіс можа быць вельмі доўгім. Заявы пра «дарагіх жанчын» цалкам чаканыя ад Аляксандра Лукашэнкі, пры гэтым для многіх, як для Насты, прыкра іх чуць з вуснаў беларускамоўных лідэраў, якія становяцца ахвярамі рэпрэсій, якія выступаюць за дэмакратыю, нацыянальныя каштоўнасьці, незалежнасьць. Ці трэба гэта разьдзяляць? І які крытэр найважнейшы — добра арганізаваная акцыя, незалежніцкая пазыцыя альбо рэзкае непрыняцьце закону аб хатнім гвалце, паблажлівае стаўленьне да жанчын, гамафобія, падтрымка забароны абортаў?
Наста Базар: Я згодная з суразмоўніцамі, пытаньне толькі ў тым, ці мы параўноўваем, ці мы цягнемся да лепшага. Я не хачу параўноўваць з расейскамоўнай тусоўкай. Я згодная і таксама лічу, што беларускамоўная тусоўка больш адукаваная, больш разумная, і мажліва менавіта таму ў мяне ёсьць троху больш чаканьняў наконт дэмакратыі, свабоды, а для мяне свабода гэта не толькі свабода мяне як беларускі, але і мяне як жанчыны. Наконт разьдзяляць... Я доўга думала над гэтым пытаньнем. Калі гэта будзе чалавек, які падзяляе мае каштоўнасьці, я буду за яго ці за яе, але калі ён ня будзе іх падзяляць і будзе беларускамоўным, я не буду падзяляць яго пазыцыю.
Мне прыкра было пачуць гэтую заяву арганізатара Дня Волі. Калі мы ўжо кажам пра тое, што мы адукаваныя і за дэмакратыю, то давайце тады цягнуцца да лепшага. Мне троху непрыемна чуць пра тое, што гендэр — гэта модна. Гэта ня модна, гэта проста ёсьць. І калі я чую ад беларускамоўных адукаваных людзей гамафобныя выказваньні, мне гэта незразумела. Калі рабіць выбар, у прынцыпе, я зрабіла яго. Напрыклад, пачала весьці сацыяльныя сеткі па-расейску, таму што зразумела, што тэмы, на якія я пішу, якія шмат каму дапамагаюць (у прыватнасьці я пішу пра хатні гвалт), па-расейску даходзяць хутчэй. Я не лічу сябе абсалютна здрадніцай мовы, я размаўляю на мове, я люблю мову, яна — мая. Пытаньне ў тым, што для мяне цяпер больш важна данесьці сваю пазыцыю, каб мае дзяўчаткі вырасьлі ў больш вольным грамадзтве, каб яны не сутыкаліся з усім тым, з чым сутыкнулася я. Каб гэта будзе яшчэ і па-беларуску, супер. Але калі выбіраць, то я выбіраю жыць у несэксізме, я выбіраю жыць у роўнасьці, я выбіраю жыць у свабодзе жанчын. Таму ў мяне можа большыя патрабаваньні да беларускай тусоўкі.
«Адзіны прэцэдэнт у Беларусі, дзе жанчынам адмовілі ў праве на аборт, стварылі не беларускамоўныя людзі»
Ганна Соўсь: Каця, а ці для вас стаіць такі выбар?
Кацярына Шуст: Я сутыкаюся час ад часу зь некаторымі рэчамі, якія мне непрыемна чуць з вуснаў беларускамоўных людзей. Але я б не лічу, што гэта нейкая сыстэма ці заканамернасьць. Я б сказала, што гэта адзінкавыя выпадкі, і калі такое адбываецца, я маю волю і магчымасьць з гэтымі меркаваньнямі спрачацца, сваім уласным прыкладам даводзіць памылковасьць такіх стэрэатыпных меркаваньняў. І гэта будзе цывілізаваны дыялёг. У мяне няма ілюзій наконт таго, што побытавыя стэрэатыпы зьнікнуць хутка і ў адзін дзень, я разумею, наколькі павольна зьмяняецца сьвядомасьць людзей. Я бачу гэта ўсё ў працэсе, бачу вельмі вялікую адказнасьць і саміх жанчын, якія сутыкаюцца са стэрэатыпамі, нейкімі выказваньнямі ў дачыненьні да іх, і руйнуюць гэтыя стэрэатыпы сваім прыкладам і актыўнасьцю. Канешне, часам гучаць нейкія дзіўныя для мяне рэчы і ад беларускамоўных людзей. Калі ўзяць аборты, шмат беларускамоўных людзей выступаюць за іх забарону, але адзіны прэцэдэнт у Беларусі, дзе жанчынам адмовілі ў праве на аборт, стварылі не беларускамоўныя людзі.
Люба Лунёва: Хочам мы ці ня хочам, усё роўна ў гэтым накірунку сытуацыя паляпшаецца. Калі я была маленькай дзяўчынкай і магла ў малодшых клясах бегаць па калідоры, настаўніцы нам казалі: «Ты ж дзяўчынка!» Хлопцу маглі дараваць, а дзяўчынка мусіла быць прыкладам. Цяпер такога ўжо ў школе не пачуеш. Яны носяцца, і іх ніхто не падзяляе, дзяўчынка ты ці хлопчык. Гэта ўжо станоўчы момант.
«Няма наўпроставай сувязі з мовай. У нас паўсюль патрыярхат»
Ганна Соўсь: Як мне падаецца, у беларускамоўным асяродку такі ж самы разнастайны спэктар меркаваньняў, як і ў любым іншым. А калі паспрабаваць паглядзець на «беларускамоўную жаночую тусоўку», ці вы, Наста, зрабілі б тую самую выснову пра «існаваньне ў супэрпатрыярхальнай сыстэме»?
Наста Базар: Я ведаю, люблю і паважаю вельмі многіх беларускамоўных актыўных жанчын, а таксама расейскамоўных, польскамоўных і англамоўных. Я згодная з суразмоўніцамі, што, мабыць, тут няма такой наўпроставай сувязі з мовай, што калі беларуская мова, то патрыярхат. Не, у нас паўсюль патрыярхат, як у расейскамоўнай тусоўцы, у іншых сфэрах. Калі мы сьвядома выбіраем нейкі шлях, зараз мы кажам пра мову, але можна казаць пра фэмінізм, ЛГБТ ці альтэрнатыўную адукацыю, то калі чалавек робіць выбар, у яго больш адказнасьці і сьвядомасьці. Не магу сказаць, што беларускамоўныя жанчыны больш актыўныя ці больш разумныя, чым расейскамоўныя, бо я ведаю і там, і там вельмі шмат, але яны ёсьць, і я вельмі рада, што ў беларускамоўным асяродзьдзі актыўных жанчын у прапорцыі болей.
Ганна Соўсь: Каця, вы — актывістка Партыі БНФ. Ці назвалі б вы погляды кіраўніцтва партыі, вашых паплечнікаў, айцоў-заснавальнікаў БНФ патрыярхальнымі? І ці такая дрэнная гэтая патрыярхальнасьць?
Кацярына Шуст: У нашай партыі людзі з рознымі поглядамі, але важна глядзець не на выключэньні, а на правілы, на тое, што больш распаўсюджана і пераважае. Калі б патрыярхальныя погляды пераважалі ў кіраўніцтве партыі, то жанчын у тым кіраўніцтве зусім ня мусіла б быць. А я сама прадстаўляю партыю ня проста як актывістка, я ўваходжу ва ўправу і ў сойм, і шмат жанчын уваходзіць у органы кіраўніцтва. І з кожнай новай кадэнцыяй іх больш і больш. У моладзевым крыле адсотак жанчын у кіраўніцтве яшчэ большы. Дзяўчыны нават узначальвалі моладзь БНФ.
Тое, што Партыя БНФ пэўны час падтрымлівала кандыдата-жанчыну на пасаду кіраўніка краіны, гэта таксама кажа пра адсутнасьць патрыярхальных установак. І калі партыя перастала падтрымліваць Тацяну Караткевіч, гэта было не праз прыкмету полу, а праз рознагалосьсі палітычнага кшталту, праграмныя палажэньні. Калі жанчыну ўспрымаюць як годнага роўнага палітычнага канкурэнта, гэта і ёсьць адсутнасьць патрыярхату. З такім канкурэнтам змагаюцца на роўных, а ня лічаць нейкім недачалавекам.
«Жанчына, калі трэшавая сытуацыя, паводзіць сябе больш спакойна»
Ганна Соўсь: Люба, а ў журналісцкім асяродку ці вы сутыкаліся з праявамі патрыярхальнасьці?
Любоў Лунёва: У журналісцкім асяродку, я маю на ўвазе не дзяржаўныя СМІ, усе паводзяць сябе даволі дэмакратычна. Ніколі ня бачыла, каб на нейкай прэс-канфэрэнцыі нехта сказаў, о, апошняе пытаньне — давайце дамо магчымасьць задаць яго жанчыне! Гэта абсалютна непрымальна ў нашым асяродку. Але калі глядзім прэс-канфэрэнцыі, куды паклікалі толькі дзярж-СМІ, то такое можам бачыць. Давайце дамо апошняе пытаньне жанчыне. Гэта ўжо б палічылі ў нас нейкай абразай. Колькі разоў было падчас разгонаў акцый: нехта трапляў у кадар, некаму заміналі здымаць — маглі зрабіць заўвагу. Але ў нашым асяродку абсалютна не было такога, каб пры гэтым падкрэсьлілі пол таго ці іншага калегі.
Ганна Соўсь: Я б акцэнтавала, што ў асьвятленьні масавых акцый, якія могуць быць і небясьпечныя, найбольш актыўныя, найбольш яркія журналісты, якія на іх працуюць, якраз жанчыны. Вы, Люба, легендарная журналістка. Аляксандра Дынько, напрыклад. Гэта найбольш небясьпечны ўчастак працы, дзе патрэбная і хуткая рэакцыя, і ўменьне з праваахоўнымі органамі знайсьці кантакт.
Любоў Лунёва: Сапраўды, досьвед сьведчыць пра тое, што жанчына, калі трэшавая сытуацыя, паводзіць сябе больш спакойна. У жанчыны такая фізіялёгія і псыхалёгія: яна можа сканцэнтравацца, вельмі халодна сябе паводзіць, некага супакойваць. Іншая справа, што яна потым дома будзе адходзіць тры гадзіны, ня зможа заснуць. Але на людзях жанчыны могуць лепш канцэнтраваць увагу. І сапраўды жанчыны ў гарачых кропках больш вядомыя, чым мужчыны-журналісты.
«Ці можна няўдачы зваліць на крытычныя дні? Лёгка, калі сам ня можаш пасьпяхова вырашыць нейкія праблемы»
Ганна Соўсь: Наста Базар пісала і пра тое, што ня ведае і беларускамоўных фэміністаў. І ў тым допісе ў Фэйсбуку пачалі называць імёны. А каго б вы назвалі з беларускамоўных фэміністаў ці прафэміністаў?
Наста Базар: Мабыць, я б цяпер напісала па-іншаму гэта пост: я б напісала, не што супэрпатрыярхальнае, а што давайце, калі мы такія разумныя, рухацца далей. Я мела на ўвазе якраз гучныя імёны палітыкаў і апазыцыянэраў, але ў маім асяродзьдзі я ведаю вельмі шмат прафэміністаў. Як мінімум гэта Андрэй Завалей, які ўзначальвае грамадзкую арганізацыю «Дело Пи», гэта Зьміцер Кароль, гэта Валдзіс Фугаш з Human Constanta. Мне вельмі камфортна і я падзяляю погляды людзей, якія не называюць сябе прафэміністамі. Гэта Аляксандар Скрабоўскі, арганізатар Social Weekend, зь якім мы вельмі на роўных працуем. Такіх людзей хапае, тут хутчэй пытаньне, што мы можам рухацца далей, што ёсьць запыт і натхненьне. І прынамсі паспрабуем выключыць такія выказваньні, што прагучалі.
Кацярына Шуст: Шмат залежыць ад таго, што ўкладаць у гэтыя тэрміны. Так сябе пазыцыянуе сябра нашага сойму Алесь Жучкоў, які вельмі актыўна займаецца гендэрнымі трэнінгамі і для мужчын, і для жанчын, і называе сябе фэміністам. Калі ў шырокім сэнсе гаварыць пра мужчын, якія падзяляюць ідэю роўнасьці паміж поламі, то я магу назваць амаль усіх сваіх беларускамоўных знаёмых мужчын. Калі б усе мужчыны і жанчыны, якія маюць прасунутыя фэміністычныя погляды, а ў нас такіх вельмі шмат, размаўлялі па-беларуску, то ніколі б ні ў каго б не ўзьнікала такіх асацыяцый. Прыемна было б, каб такія людзі яшчэ і падтрымлівалі беларускую мову.
Любоў Лунёва: Канешне, калі якісьці арганізатар акцый, палітык ці бізнэсовец кажа пра крытычныя дні, мне падаецца, што тут пытаньне нават не ў фэмінізме. Гэта хутчэй справа густу: такое выхаваньне ў чалавека, такое пачуцьцё ў яго гумару. Хутчэй за ўсё ў гэтага мужчыны ёсьць праблемы ў стасунках з жанчынамі, а ў момант нейкай напругі гэта і выскоквае міжволі ў паветра. Ці можна нейкія няўдачы зваліць на крытычныя дні? Лёгка — калі сам ня можаш пасьпяхова вырашыць нейкія праблемы. Што да таго, каго можна лічыць фэміністам, то ўсе мы ўсе час ад часу то апантаныя фэміністы, то нам хочацца патрыярхальнасьці. І гэта нармальны працэс. Менавіта так, на маю думку, і нараджаецца здаровая талерантнасьць.
