Міжнароднае выданьне The Financial Times распрацавала сыстэму, якая аўтаматычна папярэджвае журналістаў, калі ў іхных артыкулах вельмі шмат цытатаў мужчын. Гэта робіцца для таго, каб аўтары шукалі і дадавалі ў матэрыялы болей жаночых галасоў. Ці магчымая і ці патрэбная такая практыка ў беларускіх СМІ? Абмяркоўваюць рэдактарка сацыяльных мэдыя Прэс-клюбу Аліна Рудзіна, журналіст Адар’я Гуштын і дасьледчыца Польскай Акадэміі Навук і Цэнтру EAST Вераніка Лапуцька.
- Адарʼя Гуштын: Вельмі неадназначна стаўлюся да так званых квотаў. Мы можам прыйсьці да таго, што жанчын будзем выцягваць у эфір проста таму, што яны жанчыны, а не таму, што ім ёсьць што сказаць.
- Вераніка Лапуцька: На захадзе была знакамітая ініцыятыва для публічных мерапрыемстваў «No Women No Panel» — калі няма на панэлі жанчыны, то панэль нават ня мусіць адбыцца.
- Аліна Рудзіна: Дасьледаваньні паказалі, што артыкулы ў The Financial Times адштурхоўваюць многіх жанчын. Калі папрасілі ўявіць The Financial Times як чалавека, то ўсе жанчыны пагадзіліся з тым, што гэта быў бы мужчына. Таму была зробленая праца над фэмінізацыяй кантэнту.
The Financial Times як мужчына, а Прэс-клюб як жанчына
Ганна Соўсь: Хачу згадаць інтэрвію Юрыя Дудзя з Ксеніяй Сабчак, у якім сярод іншага ён яе запытаўся яе пра сэксізм, пра тое, ці гатовыя расейцы на выбарах галасаваць за жанчыну. У адказе Сабчак гаварыла пра наяўнасьць гендэрнай няроўнасьці, якую многія не ўсьведамляюць, і прывяла наступны факт — сярод шматлікіх гасьцей Дудзя яна аказалася адзінай жанчынай на той момант. Як вы лічыце, ці варта журналістам, шукаючы герояў для інтэрвію і экспэртаў, мець на ўвазе гендэр суразмоўцы, альбо трэба кіравацца выключна ўзроўнем экспэртызы?
Аліна Рудзіна: Гэтая сыстэма будзе створаная не таму, што раптам выданьне заклапацілася пытаньнямі гендэрнай роўнасьці, а таму, што яны спрабавалі зразумець, дзе губляюць аўдыторыю. Гэта былі найперш камэрцыйныя мэты. Што да вашага пытаньня, бліжэйшым часам будзе кіраваць журналістамі ўсё ж узровень экспэртызы незалежна ад гендэра, але ў будучыні, магчыма праз тое, што ёсьць адпаведная замова, хваля ад грамадзтва, зьявяцца і гендэрныя матывы.
У The Financial Times зразумелі, што жанчыны складаюць усяго 20% ад аўдыторыі. Дасьледаваньні паказалі, што артыкулы ў The Financial Times зьяўляюцца непрывабнымі для жанчын і адштурхоўваюць іх. І калі папрасілі ўявіць The Financial Times як чалавека, быў бы гэта мужчына, ці жанчына, то ўсе жанчыны пагадзіліся з тым, што гэта быў бы мужчына адназначна. І тады на працягу некалькіх месяцаў была зробленая праца над фэмінізацыяй кантэнту. Гэтая праца дала свае вынікі, павялічылася колькасьць і аўтараў, і жаночай аўдыторыі, пры чым вельмі заангажаванай жаночай аўдыторыі. Я думаю, тут і само выданьне знайшло сваю нішу.
Ганна Соўсь: Аліна, а калі ўявіць «Прэс-клюб» яе чалавека, то гэта мужчына ці жанчына?
Аліна Рудзіна: Думаю, што ў нас быў бы гендэрны балянс, улічваючы колькі чалавек у нас працуе, як яны разьмеркаваныя па гендэру... А можа быць хутчэй і жанчына, бо заснавальніца клюбу — жанчына. Але пад пытаньнем.
«Агрэсіўнае навязваньне толькі будзе спрыяць непрыняцьцю»
Адарʼя Гуштын: Я мяркую, што журналістам найперш трэба кіравацца экспэртызай, тым, наколькі гэтая асоба можа быць цікавая аўдыторыі. Я вельмі неадназначна стаўлюся да так званых квотаў. Мы проста можам прыйсьці да нейкага штучнага стварэньня, калі мы жанчын будзем выцягваць у эфір проста таму, што яны жанчыны, а не таму, што ім ёсьць што сказаць. Як рэкамэндацыя, тое, што робіць зараз The Financial Times, гэта нядрэнна, але каб гэта распаўсюджвалася і ледзь не пашыралася на заканадаўчыя нормы — адназначна я была б супраць, таму што ня бачу ў гэтым ніякай карысьці. Навязваньне, пры чым агрэсіўнае, толькі будзе спрыяць непрыняцьцю, таму найперш трэба кіравацца тым, наколькі гэтая асоба мае што сказаць, наколькі яна цікавая, наколькі ў яе моцная экспэртыза.
«Атрымліваецца замкнёнае кола з аднымі і тымі ж экспэртамі-мужчынамі, жанчынам даволі складана ў яго ўціснуцца»
Ганна Соўсь: Вераніка, вы ў свой час праводзілі вялікае дасьледаваньне, зьвязанае з гендэрнай роўнасьці ў Беларусі. Як вы глядзіце на такую ініцыятыву?
Вераніка Лапуцька: Я не магу сказаць, што на 100% падтрымліваю ініцыятыву квотаў, якія штучна навязваюцца зьверху. Павінен быць нейкі балянс. Зь іншага боку, жывучы ў Варшаве, я гляджу на журналісцкую дзейнасьць у беларускім полі... У мяне ёсьць сябры-журналісты, і калі яны шукаюць цікавых суразмоўцаў, найперш пачынаюць карыстацца кантактамі, якія ў іх ёсьць. Звычайна, калі гэта мужчыны, то і кантакты будуць мужчынскія. У сваю чаргу калі гэтыя мужчыны кагосьці рэкамэндуюць, то і іх сяброўскае, экспэртнае кола таксама будзе мужчынскае. Такім чынам атрымліваецца замкнёнае кола з аднымі і тымі ж экспэртамі, якія трапляюць у якасьці суразмоўцаў на тэлеканал Белсат ці старонкі папулярных беларускіх СМІ, такім чынам жанчынам даволі складана ў гэтае кала ўціснуцца.
Летась ў Варшаве быў Міжнародны кангрэс дасьледчыкаў Беларусі, і журналіст Белсату запрасіў у студыю палітоляга-жанчыну. І потым у сацсетках журналіст вельмі зьдзіўляўся, ой я нават ня ведаў, што ў Беларусі ёсьць такія выдатныя палітолягі-жанчыны, і так мяне гэта ўразіла, бо ў гэтай жанчыны была такая цікавая думка наконт беларуска-расейскіх адносінаў, сьвежы погляд, сьвежы подых адчуўся яму. І тады я запыталася, а ты спрабаваў калі-небудзь вось так мэтанакіравана шукаць жанчыну? Ён сказаў, што не.
Гэта зьвязана з нашымі культурнымі штампамі і больш шырокім беларускім кантэкстам, калі жанчыны радзей стараюцца быць навідавоку, быць публічнымі асобамі і такім чынам яны таксама скарачаюць свой удзел у нейкіх мерапрыемствах, перадачах і гэтак далей. Калі паглядзець на NGO-сфэру ў Беларусі, то жанчынаў там багата ў розных галінах, але ўсё ж іх значна менш, чым экспэртаў. Сярод экспэртаў у Беларусі дамінуюць мужчыны. Гэта і такі культурны кантэкст, калі для мужчын нармальна пастаянна быць навідавоку, яны гэтага не баяцца, а жанчыны вельмі часта праз сваю сьціпласьць не лабіруюць сябе ў публічнай прасторы.
«No Women No Panel»
Ганна Соўсь: Згадаю заўважны праект на тэлеканале Белсат, прысьвечаны беларуска-расейскім адносінам, адным зь вядучых быў запрошаны з Украіны Яўгеа Кісялёў, другой вядучай была Сьвятлана Калінкіна. І ўсе запрошаныя экспэрты былі мужчыны. Я шмат крытыкі ў сацсетках чытала, маўляў няўжо ў той жа Літве, Грузіі, Польшчы не знайшлося жанчыны-экспэрткі. Аліна, калі паглядзець у цэлым на беларускія СМІ, як бы вы ацанілі прапорцыю жаночых-мужчынскіх герояў? У The Financial Times калі 21% экспэртных ацэнак былі жаночыя, а пасьля таго як пачаўся экспэрымэнт, гэтая лічба павялічылася да 30%. А як у Беларусі?
Аліна Рудзіна: Мне здаецца, што ў нас прыкладна такая ж прапорцыя. Нягледзячы на тое, што колькасьць жанчын у СМІ вялікая, у нас жанчыны выступаюць як экспэрты ў 20, максымум 30%.
Ганна Cоўсь: А калі параўнаць з заходнімі СМІ?
Вераніка Лапуцька: Мне падаецца, гэта таксама зьвязана з краінай. Калі мы кажам пра дзяржаўныя польскія тэлеканалы, якія цяпер даволі такія традыцыйна-кансэрватыўна-патрыярхальныя, то там зараз больш усё ж мужчын. Калі гэта больш лібэральная краіна, і грамадзтва больш настроена на здаровы гендэрны балянс, то там будзе больш жанчын. Хацела б згадаць пра знакамітую ініцыятыву, якая выкарыстоўвалася для публічных мерапрыемстваў у Амэрыцы, на Захадзе «No Women No Panel», калі няма ў дыскусіі жанчыны, то дыскусія нават ня мусіць адбыцца. Гэта можа быць і канфэрэнцыя, і івэнт нават журналісцкі. Калі людзі стараюцца гэтага прытрымлівацца, то вельмі добра, таму што часам у Польшчы і ў Беларусі пра гэта нават гаворкі не ідзе, сядзяць адны мужчыны, і максымум можа быць мадэратарка жанчына.
«Проста не ўяўляю, што хтосьці, запрашаючы экспэрта, мае ў галаве, гэта мужчына ці жанчына»
Ганна Соўсь: Адарʼя, у вашым праекце відэагутарак «Ток/Talk» пакуль жанчыны пераважаюць — Ганна Канапацкая, Лера Яскевіч. Ці гэта выпадкова?
Адарʼя Гуштын: Гэта пакуль. Першая праграма была з Іванам Шылам. У хуткім часе выпусьцім праграму з дзяржаўным дзеячам мужчынам. Мы глядзім найперш на цікавасьць асобы. Мне ў маёй журналісцкай кар’еры ніхто ніколі не забараняў браць у якасьці экспэрта жанчыну. У нас сапраўды ёсьць моцныя экспэрты-жанчыны, Тацяна Манёнак, напрыклад. Я ня думаю, што хтосьці больш дасьведчаны ў пытаньнях энэргетычнага рынку, чым яна. І ніхто ніколі не забароніць узяць у яе камэнтар. Пытаньне полу проста не стаіць. Таму я настойваю на тым, што для аўдыторыі, для мяне як чытача, абсалютна ня мае значэньня, якога полу экспэрт. Для мяне мае значэньне, што ён гаворыць, наколькі ягоныя думкі глыбокія, наколькі яны цікавыя.
Ганна Соўсь: Вераніка Лапуцька кажа, што гэта хутчэй пытаньне стэрэатыпаў, што ў базах кантактаў журналістаў больш мужчынаў, то традыцыйна іх больш і запрашаюць. А як вы да такой практыкі ставіцеся, што калі няма жанчыны, то перадачы, панэлі проста можа не адбудзецца?
Адарʼя Гуштын: Я проста не ўяўляю сабе, што хтосьці, запрашаючы экспэрта, мае ў галаве, гэта мужчына ці жанчына. Я ніколі так у галаве не трымала. Я думала, наколькі ў гэтага чалавека ёсьць што сказаць, наколькі ён валодае пытаньнем, ці можа ён пракамэнтаваць так, каб гэта выклікала цікавасьць. На тэлевізіі, калі мы кажам пра ток-шоў, калі вы згадваеце Белсат, то там, канешне, іншыя мэтрыкі. Яны там проста засякаюць, якая ў іх аўдыторыя, на каго яны разьлічваюць. Нават на БТ гэты балянс выбудоўваюць і ня толькі па гендэру, але і, напрыклад, па ўзросьце. Калі мы кажам пра ток-шоў, там сапраўды гэта мае значэньне. Гэта іншы фармат. Але ў тым месцы, дзе я працую, я не магу ўявіць, каб я не магла ўзяць камэнтар у двух мужчын, таму што вось іх два, а трэба каб адна была жанчына. Трэба каб цікавая думка была, гэта асноўнае!
«Гэта падаецца рэзэрвацыямі і паказчыкам патрыярхальнасьці нашага грамадзтва»
Ганна Соўсь: Штотыднёвая перадача «Толькі жанчыны» на Свабодзе існуе амаль два гады, у ёй удзельнічалі ў дыскусіях на самыя розныя тэмы ўжо каля сотні жанчын — экспэртак і спэцыялістак у розных сфэрах. Як вы глядзіце на спэцыялізаваныя перадачы, разьдзелы, сайты ў СМІ, кшталту LADY.TUT.BY, Nasha Nina, тыя ж «Толькі жанчыны»? Ці гэта пэўная «рэзэрвацыя» альбо наадварот падкрэсьліваньне важнасьці тэмаў, зьвязаных з гендэрнымі пытаньнямі? І якое месца вы бы вызначылі для «традыцыйных тэмаў» так званых жаночых часопісаў — рэцэпты, мода, сакрэты прыгажосьці, спакушэньня мужчын...?
Аліна Рудзіна: Мне асабіста гэта падаецца рэзэрвацыямі і паказчыкам патрыярхальнасьці нашага грамадзтва. Калі гэта нейкая больш прафэсійная суполка, то тады гэта больш адпавядае. Я рэдка чытаю тыповыя «жаночыя» часопісы, таму мне складана адказаць. Калі мы запрашаем да сябе нейкіх экспэртаў, мы таксама найперш думаем пра ўзровень экспэртызы, пра гендэр нават не задумваемся. Так атрымліваецца, што часьцей за ўсё гэта атрымліваецца ў нейкім балянсе.
Хацелася б, каб гэта было ў вельмі шырокім кантэксьце, а не звужалася да прымітыўных тэмаў, якія вакол кухні толькі круцяцца.
Адарʼя Гуштын: Гэта трошкі адгукаецца ранейшы час. Напрыклад, часопіс GQ, які выдаецца як мужчынскі часопіс пра стыль, дзяўчат, забавы і культуру. Цяпер яго немагчыма чытаць, але раней гэта быў часопіс зь цікавымі матэрыяламі. Калі вы паглядзіце камэнтары на LADY. TUT. BY, то пабачыце, што ня толькі лэдзі чытаюць гэты сайт. Іншае пытаньне ў напаўненьні. Часта чыста жаночыя тэмы там прэвалююць, што мне, канешне, не падабаецца. Умоўна кажучы, сям’я і кулінарныя рэцэпты. Гэта звужэньне разуменьня інтарэсаў жанчыны. Трэба, канешне, каб гэта на роўных неяк падавалася. Як старонка, не як самастойны сайт, можа быць, гэта нядрэнна, таму што дапамагае больш прасоўваць у тым ліку і жаночую экспэртызу. Але хацелася б, каб гэта было ў вельмі шырокім кантэксьце, а не звужалася да прымітыўных тэмаў, якія вакол кухні толькі круцяцца.
Вераніка Лапуцька: Не магу сказаць, што мне падабаецца ідэя такой рэзэрвацыі, калі мы бачым, што ўсе тэмы, дзе ёсьць слова «жанчына» ці слова «сям’я» у назьве артыкула, вельмі часта трапляюць на тую самую LADY. TUT. BY або «Нашу Ніну»... Наконт «жаночых тэмаў», мне падаецца, што гэта стэрэатыпнае навязваньне. У заходніх краінах даўно такога няма. Напрыклад, калі казаць пра цацкі, то можа купіць набор маленькай кухні і для хлопчыка, і для дзяўчынкі, і гэта будзе ня толькі ў ружовых, але і самых розных колерах. Інтарэсы могуць перакрыжоўвацца ў мужчын і жанчын, і такая рэзэрвацыя можа быць мінусам. І мужчыны цікавіцца, як запякаць торцікі. Павінныя быць адкрытыя гэтыя галіны для ўсіх.
«А хто ў нас з жанчынаў Яраслаў?»
Ганна Соўсь: Абмяркоўваючы ініцыятыву FT сярод калегаў, я пачула пытаньне: «А хто ў нас з жанчынаў Яраслаў? У сэнсе, эканамістка па шырокім коле пытаньняў». Ці напрыклад, спэцыялістка ў палітычным аналізе, ў вайсковай сфэры? Я бы сказала, што ёсьць спэцыялісткі ва ўсіх сфэрах, магчыма, яны менш раскручаныя, чым лёгка даступныя і шырока вядомыя некалькі дзясяткаў экспэртаў мужчынаў, чые імёны можна знайсьці ва ўсіх СМІ. Якім вам бачыцца выйсьце з такой сытуацыі — стварэньне датабазаў экспэртак, мэтанакіраваны пошук новых імёнаў жанчын ці што яшчэ?
Аліна Рудзіна: Вы, уласна, адказалі на гэтае пытаньне. У нас на нашым маленькім беларускім рынку няма адзінай базы, дзе былі баёпікі экспэртаў ці журналістаў, іх кампэтэнцыі ў канкрэтных абласьцях, каб можна было адразу па камэнтар зьвярнуцца і атрымаць адказ. Безумоўна, гэта больш падрабязная праца, гэта пошук новых твараў. Ёсьць некалькі людзей у Фэйсбуку, якія зусім не на ўзроўні канапных экспэртаў даюць заключэньні, сочаць за сытуацыяй, і гэтым таксама трэба карыстацца. Ёсьць розныя школы, у тым ліку журналістыкі, якія выпускаюць спэцыялістаў. Трэба сачыць, як далей будзе разьвівацца іх дзейнасьць. Калі ў цябе ёсьць інтэрнэт і ёсьць камунікацыя з калегамі, то не павінна быць такога замкнёнага кола.
«Ганна Канапацкая такая сьмелая не таму, што яна жанчына»
Ганна Соўсь: Працытую артыкул Guardian, у якім гаворыцца, што «The Financial Times, якая ў асноўным асьвятляе індустрыі з колькасным дамінаваньнем мужчынскі экспэртызы, хоча прыцягнуць больш жаночай аўдыторыі да сваіх матэрыялах. Лічбы ўнутранай статыстыкі паказвае, што калі ў матэрыяле цытуецца толькі мужчыны, то жаночая аўдыторыя на такіх тэкстах не затрымліваецца. Экспэрымэнт, які праводзіла рэдакцыя FT, паказвае, што жанчыны прыкметна часьцей клікаюць на артыкулы з выявай жанчын, чым мужчын». Ці тут справа толькі ў прыцягненьні жаночай аўдыторыі? Ці ёсьць адрозьненьні ў мужчынскіх і жаночых камэнтарах?
Адарʼя Гуштын: Няма ніякай розьніцы. Асабіста пра сябе магу сказаць, што мяне ніяк не адштурхоўвае, калі я чытаю матэрыял, а там мужчынскія камэнтары ці жаночыя камэнтары. Я выступаю за здаровы сэнс. Калі ёсьць што сказаць чалавеку, калі ягоная думка прымушае цябе задумацца, тады ў матэрыялу будзе посьпех, і ты як чытач ці глядач будзеш за гэтым сачыць. Хацела б сказаць пра экспэртызу, пра «Яраслава». Ёсьць Ірына Крыловіч — выбітная экспэртка, вельмі дасьведчаная ў пытаньнях эканомікі. Праблема з Яраславам і іншымі экспэртамі палягае ў тым, што кола экспэртаў — даволі вузкае ў цэлым, незалежна ад таго, якога полу гэтыя людзі.
Ён сапраўды экспэрт, але хацелася б, каб такіх «Яраславаў» павінна быць больш, і мужчын, і жанчын.
Так, мужчын больш, але ў прынцыпе ў нас праблема, што адкрываеш артыкул і загадзя можаш ведаць, хто там будзе камэнтаваць, Карбалевіч, Класкоўскі ці Раманчук, у залежнасьці ад тэмы, і што яны скажуць. Экспэртнае кола ў прынцыпе трэба пашыраць, павінныя зьяўляцца новыя людзі, новыя галасы. Вельмі мала моладзі. Нейкі штуршок дала ініцыятыва «Лібэральны клюб» і іх экспэрты. Але хацелася, каб такіх маладых экспэртаў было больш.
Беларусы вучацца і ў Беларусі, і за мяжой. Атрымліваюцца там вучоныя ступені, займаюцца цікавымі дасьледаваньнямі. Хацелася б, каб гэтыя людзі таксама зьяўляліся ў мэдыях. Бо тое, што скажа «Яраслаў», мы ведаем. Так, ён сапраўды экспэрт, але хацелася б, каб такіх «Яраславаў» павінна быць больш, і мужчын, і жанчын, таму што занадта ўсё прадказальна ўжо стала.
«Каля 30% у нас жанчын. Але я ня бачу, каб праблемныя для жанчын тэмы яны адстойвалі»
Ганна Соўсь: А вось калі б вы запрасілі на інтэрвію дэпутата-мужчыну, хто б гэта быў? Ці чакалі б той ступені шчырасьці так, як гэта было з Ганнай Канапацкай?
Адарʼя Гуштын: Тут залежыць зноў ня толькі ад полу. Тут залежыць ад сьмеласьці чалавека, і гендэрам усё не вызначаецца. Ганна Канапацкая такая сьмелая не таму, што яна жанчына. Мне было б цікава зрабіць інтэрвію з Марзалюком, спытаць яго, як ён (у тым ліку ён) зарубіў прасоўваньне закону супраць хатняга гвалту. Але сьмеласьць не вызначаецца полам. Паглядзіце на наш парлямэнт: па колькасьці жанчын беларускія ўлады заўсёды заяўляюць, што мы адпавядаем эўрапейскім крытэрам. Каля 30% у нас жанчын.
Якім чынам яны адстойваюць гэтыя пытаньні? Ніякім!
Але я ня бачу, каб праблемныя для жанчын тэмы яны адстойвалі. Вось зарубілі прыняцьце закону, я ня бачыла, каб хоцб адна жанчына-дэпутатка нешта сказала ў падтрымку гэтага закону. Нават Мар’яна Шчоткіна, якая вельмі шмат год засядала ў камісіях па пытаньні гендэрнай роўнасьці, якая езьдзіла і прадстаўляла Беларусь на міжнародных канфэрэнцыях. Ніводнай, увогуле ніводнай публічнай заявы ў падтрымку закону!
Ніводнай заявы ў сувязі з ганебнай карнай практыкай СОП — гэта вельмі балючае пытаньне сёньня ў цэлым для сям’і і ў прыватнасьці для жанчыны. У нас 30% жанчын-дэпутатаў. Якім чынам яны адстойваюць гэтыя пытаньні? Ніякім! Таму я неадназначна стаўлюся да пытаньняў квотаў. Квотамі можна набраць, але што гэта будзе за якасьць? Ці сапраўды гэта нам гарантуе, што правы жанчын будуць адстойвацца? Як бачым, не.
«У мужчын няма бар’ераў, калі ім даюць слова. У іх ёсьць упэўненасьць у сабе, якая дазваляе выказвацца на самыя розныя тэмы»
Вераніка Лапуцька: Чаму жанчыны ў парлямэнце такія неактыўныя? Гэта зьвязана для мяне з больш шырокім агульнапалітычным кантэкстам і патрыярхальным грамадзтвам у Беларусі. Я рабіла на гэты конт шырокае дасьледаваньне. У Расеі калі прасоўваўся закон па дэкрыміналізацыі пабояў, менавіта жанчыны выступалі за гэта, а не спрабавалі гэты закон адмяніць, паспрачацца і г. д. Тут праблема не ў сьмеласьці жанчын і мужчын, а ў больш шырокім кантэксьце і ў стэрэатыпах, якія яшчэ вельмі зацьвярдзелыя і жывыя ў нашых грамадзтвах.
Яны будуць проста адкрываць сваю тэлефонную кніжку і глядзець, вось у мяне экспэрт, я яму пазваню, бо трэба хутчэй даць навіну.
Калі мы кажам пра экспэртнае кола, то, сапраўды, яно вельмі вузкая, і я абсалютна згодная, што яго трэба пашыраць. Але калі мы чытаем артыкулы, дзе адны і тыя ж экспэрты выступаюць, то мы бачым вельмі часта, што гэтыя мужчыны зьяўляюцца экспэртамі па багата якіх пытаньнях. У жанчын такога няма. У маім коле атачэньня адукаваныя жанчыны якія выкладаюць, займаюцца навуковай, дасьледніцкай дзейнасьцю, звычайна стрымліваюцца і кажуць: я не зусім экспэрт па гэтым пытаньні, я ня буду выказвацца. У мужчын няма такіх бар’ераў, калі ім даюць слова. У іх ёсьць упэўненасьць у сабе, якая дазваляе ім выказвацца на самыя розныя тэмы...
Што да пашырэньня гэтага кола, то я даволі пэсымістычна на гэта гляджу. Мне падаецца, што зараз, калі тэмп жыцьця павялічваецца, а для журналістаў вельмі важна як мага хутчэй падзяліцца навіной ці экспэртнай ацэнкай, то яны ня будуць задумвацца, як бы мне пашукаць жанчыну. Яны будуць проста адкрываць сваю тэлефонную кніжку і глядзець, вось у мяне экспэрт, я яму пазваню, бо трэба хутчэй даць навіну. Таму трэба рабіць высілкі, каб гэтага дамагчыся.
