Чаму гэты кліп выклікаў такую вострую і шырокую дыскусію ў Беларусі? Гэта абраза беларускага народу ці трэшавы гумар? Ці зьневажае ён жаночую годнасьць?
Па гэтых пытаньнях у Праскім акцэнце спрачаюцца журналістка, відэаблогерка Ганна Бонд, культуроляг Максім Жбанкоў і грамадзкія дзеячы Вінцук Вячорка і Дар’я Альперн-Каткоўская. Вядзе перадачу Юры Дракахруст.
"Водка, сялёдка, толькі балалайкі няма"
Дракахруст: Кліп групы «Ленінград» «8 сакавіка» выклікаў у Байнэце ўраган жарсьцяў. Па шчырасьці, гэты ўраган нават цікавейшы за ўласна мастацкія якасьці гэтага твору. Кліп стаў своеасаблівым тэстам на ідэнтычнасьць. «Гэта зьдзек зь беларускай мовы і культуры», «беларусы паказаныя як быдла», «гэта ж сьцёб, хіба незразумела, ня трэба па-дзіцячаму крыўдаваць», «гэта рэкляма беларускай мовы, хай расейцы ведаюць, што яна ёсьць» – вось толькі некаторыя выказваньні, якія прагучалі падчас дыскусіі. А вас абражае гэты кліп як беларуску?
Бонд: Уласна кажучы, трэба часам езьдзіць у рэгіёны. Жыцьцё там менавіта такое і ёсьць. Жанчыны паказаныя менавіта з таго боку, што яны цягнуць на сабе воз праблемаў. Сапраўды мужыкоў не хапае. Я стаўлюся да гэтага кліпа з самаіроніяй. Калі вы маеце пачуцьцё гумару, то можаце пасьмяяцца зь сябе, з сытуацыі. Як бы мы ні крытыкавалі гэты кліп, сёньня ў кліпа ўжо больш за 4 мільёны праглядаў усяго на другія суткі.
У мяне пад маім постам у ФБ ёсьць іранічны камэнтар – «Гэта найлепшае, што зь Беларусьсю адбывалася пасьля Шагала». І я лічу, што гэта сапраўды так. Я шмат ежджу па рэгіёнах, сытуацыя там такая, як паказана ў кліпе – мужык п’е. Сапраўдная Беларусь – гэта ня Менск, гэта рэгіёны. Трэба часам глядзець на сябе збоку і зрабіць па-іншаму. Нічога страшнага не адбылося. Усё цудоўна.
Дракахруст: Вінцук, дык можа вам не хапіла пачуцьця гумару, як кажа Ганна? Вас гэты кліп пакрыўдзіў, абразіў, і вы з гэтай нагоды напісалі блог. Чаму?
Вячорка: Я не кісейная барышня, каб крыўдаваць на малавядомых мне расейскіх творцаў. Я разглядаю гэтую сытуацыю ў каардынатах цяперашняй інфармацыйнай вайны і вайны ідэнтычнасьцяў. Нікуды мы ад гэтага не падзенемся.
Шнур неадназначна выказваўся наконт Крыму. Я чуў імя Шнура толькі ў праграме расейскай службы Свабоды пра мат. Творчасьці яго я ня ведаў, сантымэнтаў ці антыпатыі ня меў, таму магу быць дастаткова аб’ектыўным.
Кліп убогі. Водка, сялёдка, толькі балалайкі няма. «Пьяная удаль» са скокамі на сталах, зь пераходам на карачкі, нязбыўная бабская туга наўрад ці характэрныя для традыцыйнага беларускага спосабу выказваньня эмоцыяў. У нас ёсьць свая сьмехавая культура, яна іншая. У нас хутчэй жанчына будзе кпіць з мужчыны, у народнай традыцыі. А нам тут прадʼявілі тыповую Расею і пераклалі на беларускую і трасянку. А потым празь пераклад беларускую мову яшчэ і прынізілі.
Жбанкоў: Як для мяне, гэта чыста камэрцыйная прадукцыя ў фармаце народнай весялухі. Натуральна, ад яе сьмешна патрабаваць маральнай пасьлядоўнасьці і эстэтычнай вытанчанасьці, узораў высокай культуры. Гэта культура нізавая, вульгарная, карыкатурная, коміксавая. Гэты прадукт абсалютна адэкватны сваёй мэтавай аўдыторыі і тым мэтам, якія ставілі перад сабой творцы. Мне цяжка ўявіць сабе, што Шнур прачнуўся ранкам і кажа сабе: «А давайце будзем абражаць беларусаў».
Яны вырашаюць сваю справу, працуюць згодна з тымі правіламі, паводле якіх яны заўсёды гуляюць. І гэта для Шнура звычай – пераўтвараць свае песенькі ў экраннае шоў, калі тое, што на экране, значна пераважвае сэнс песьні. Ды няма там і асаблівага сэнсу. Шнур працуе як забаўляльнік, як блазан, як скамарох. Патрабаваць ад скамароха маральнай адказнасьці, тым больш ад скамароха для Беларусі залётнага – гэта сьмешна і ў прынцыпе ня варта гэта рабіць.
Усе дасягнулі сваіх мэтаў: Шнур і Галыгін адпрацавалі як на нармальным карпаратыве і атрымалі свае ўзнагароды, шырокая публіка атрымала весялуху, а «Санта Брэмар», «Савушкін» і «Бульбашъ» – агрэсіўную правінцыйную рэкляму. А ў мінусах апынуліся толькі тыя з нас, хто мае завядзёнку абражацца на тое, што нас паказалі не такімі, як мы сябе ўяўляем.
Альперн-Каткоўская: Калі да пытаньня густу, то гэта для мяне безгустоўна. Што тычыцца мовы, я прыгадала стужку з Робэртам Дэ Ніра («Аналізуй гэта»), дзе герой тлумачыць псыхатэрапэўту, чаму ён з жонкай не займаецца пэўнымі сэксуальнымі практыкамі: і яна гэтымі вуснамі будзе цалаваць маіх дзяцей?
Мне здаецца нармальным, калі беларускай мовай сьпяваюць і нізкае, і безгустоўнае, і высокае, і прыгожае. Мяне гэты кліп не абразіў, але ён мяне турбуе. У ім акрамя сьцёбу ёсьць пазыцыя, і яна выказаная ў дысклэймэры перад кліпам. Там сказана, што многія жанчыны нават прагнуць гвалту. Гэта для мяне самае страшнае. Гэта такі сыгнал мужчынам. Гэта можа быць часткай інфармацыйнай вайны, цяпер упершыню за доўгі час жанчыны сталі гаварыць пра тое, што яны цярпяць ад гвалту. А гэты кліп утрымлівае заклік да гвалту. Гэта мяне найперш турбуе.
"І потым жанчына ня ведае, што рабіць з гэтай свабодай"
Дракахруст: Дэманстратыўны сэксізм, увасоблены і ў зьмесьце роліку, і ў тытрах перад ім – гэта сьцёб, тролінг? Ці дэклярацыя сапраўднага стаўленьня, пры гэтым стаўленьня масавага, народнага? Жанчын гэты ролік абражае?
Бонд: Гэта, зразумела, сьцёб і трэш. Сёньня ён вельмі папулярны, вельмі запатрабаваны. Хайп руліць. А для хайпу бярэцца нейкая вельмі папулярная і сацыяльна важная тэма. Жанчына доўга змагалася за свабоду, за роўнасьць, хацела рабіць усё сама, сама. Сёньня гэтая роўнасьць правоў прывяла жанчыну да яе карыта, і яна разумее, што ёсьць карыта, але няма мужыка. Дык за што, дзяўчаты, змагаліся, тое і атрымалі.
Я ніколі не падтрымлівала радыкальнага фэмінізму. І ў роліку элегантна паказаны яго вынік. У роліку паказана, што мужык жа бабе патрэбны. У любым выглядзе – аднавокі, калека, алькаголік. Хоць які, абы быў. Мяне гэты кліп ніяк не абразіў, было сьмешна. Мяне сьмяшыць гэтае двухдзённае гарачае абмеркаваньне ў інтэрнэце. І людзі працягваюць глядзець, ім гэта падабаецца.
Альперн-Каткоўская: У мяне сваякі жывуць у Воршы, звычайныя народныя людзі. Яны размаўляюць так, як у гэтым кліпе. Але яны не такія.
Ганна прапануе ідэю, што карыта можна памяняць на гвалт. Калі «лезе ў трусы рука», то можна і пацярпець гвалт. Важна казаць, што – не. Мужык мужыком, але ты застаесься жанчынай.
Жарты зь недатыкальнасьці жаночага цела, жарты з ахвяраў – яны, напэўна, маюць права на існаваньне, але я дакладна ня буду гэта падтрымліваць і буду гаварыць, што гэта недапушчальна. Хоць кепскі, б’е, але ёсьць мужык – мне не падаецца гэта нармальным. Цяпер у сьвеце жанчыны могуць заставацца адны, бо яны забясьпечваюць сябе матэрыяльна, мужчына як здабытчык цяпер не настолькі важны. Жанчыны могуць абапірацца на свае пачуцьці і сваю ўласную годнасьць.
Бонд: Я таксама так лічу – што нельга цярпець мужыка, які цябе бʼе. Маладая і прыгожая дзяўчына 20-30 гадоў можа выбіраць сабе мужыкоў. Але ізноў жа – у рэгіёнах жанчынам, якім ужо за 40, без мужыка вельмі цяжка. Трэба ўзараць гарод, пакалоць дровы і яшчэ шмат чаго зрабіць, каб жыць.
Наконт таго, што жанчына можа на сябе зарабіць – ня трэба на нас пераносіць заходні досьвед. У Менску людзі жывуць, у рэгіёнах ім вельмі цяжка. І гэты кліп паказвае жыцьцё рэгіёнаў, пасёлкаў, вёсак. Татальнае пʼянства ў рэгіёнах сапраўды ёсьць. Зь ім трэба змагацца. І вяртаць мужыка да жыцьця, і тут важная роля саміх жанчынаў. Праблема ня ў кліпе, праблема глябальная.
Жанчыны заўсёды маюць патрэбу ў мужыку. І сытуацыя, якая сёньня склалася з мужыком – яна часткова вынік таго, што жанчына хацела і атрымала свабоду. Ёсьць свабода, але няма мужыка. Свабода – гэта калі няма мужыка. І потым жанчына ня ведае, што рабіць з гэтай свабодай.
"Мы занадта сур’ёзна ўспрымаем гэтую «Маскву ў галаве»"
Дракахруст: А вашае эстэтычнае пачуцьце гэты кліп абражае? Часам спасылка на мастацтва – такое ўнівэрсальнае алібі. Як падчас нядаўняй акцыі маладых беларусаў у Асьвеньціме гучалі гэтыя аргумэнты – вы нічога не разумееце, гэта ж пэрформанс, гэта ж прыкол. Праўда, гэта скончылася турэмным тэрмінам. Магчыма, тое самае і апошні кліп Шнура. Гаворыцца пра яго – гэта ж трэш, гэта жанр такі, такое мастацтва. Апэрэту ж ня ганяць за тое, што яна ня опэра. Гэта і сапраўды мастацтва такое?
Вячорка: 4 мільёны праглядаў – гэта ў абсалютнай бальшыні гледачы з Расеі, з-за ўсходняй мяжы. Гэта мэтавая група гэтага прадукту. Але я ня думаю, што ўсё, што «хавае піпл», трэба лічыць мастацтвам.
Што да вострых параўнаньняў, гіпэрбалізацыі людзкіх грахоў, ускрыцьця праблемаў – дык калі ласка. Якое ж мастацтва бяз гэтага? Але мяжу прымальнага ламаньня нормаў кожны мастак вызначае сам. Сьвет даўно перахварэў на эпатажны паказ бруду і лаянкі. Ніякай праявы творчай свабоды ў гэтым кліпе няма. Кпіць з ахвяраў амаральна – гэта ёсьць мая пазыцыя. А ў гэтым кліпе гэта ёсьць, перадусім гэта кпіны з жанчынаў.
І гэта ня самаіронія. Ня важна, ці кіравалі ўсім ад пачатку расейцы ці тутэйшыя, у застаўцы кліпу паведамляецца, што яго прэзэнтуе расейскі гурт і натуралізаваны ў Расеі актор. Мы самі можам займацца самаіроніяй колькі заўгодна.
Але калі пачынаюцца міжмоўныя, міжнацыянальныя сутыкненьні – гэта зусім іншая размова. Я падазраю і баюся, што для многіх людзей Шнур – гэта проста «свой». Для іх гэта можа і самакрытыка, але для мяне і многіх іншых гэта ня так.
Давайце ўявім сытуацыю. што які-небудзь нямецкі панк-гурт робіць кліп пра польскіх бамжоў, і да яго чаргой запісваюцца польскія музыкі, каб у гэтым кліпе паўдзельнічаць. Каб рок-музыка і дэпутат польскага парлямэнту Павал Кукіз туды пайшоў – ён адразу вылеціць з Сэйму. У нас спадарыня Грыбалёва, якая артыстка і дэпутат сельсавету, радасна скача і здымаецца там у ролі, ня буду казаць каго. А калі яшчэ вастрэй, уявім сабе, што польскі рэжысэр здымае кліп пра жыцьцё габрэйскага мястэчка і з мовай ідыш. Якая будзе рэакцыя?
Дракахруст: Максім, ці Шнур для вас свой?
Жбанкоў: Я згадаў іншы кліп, іншага выканаўцы. Робін Ўільямс, брытанскі папсавік, зьняў кліп на песеньку Party Like Russians, дзе паказаў такога ўмоўнага коміксавага расейскага алігарха сярод балетных танцорак, які паводзіць сабе як клясычны нуварыш. Была неадназначная рэакцыя з расейскага боку, праўладныя структуры пакрыўдзіліся і выступілі з пагрозьлівымі заявамі, а дэмакратычнае асяродзьдзе сказала «Дзякуй за праўду» і назвалі гэта добрай сатырай, арганічнай для адкрытага грамадзтва.
Праблема ў тым, што ў нас дагэтуль не адкрытае грамадзтва. Мы існуем у сытуацыі, калі нам паўсюль бачацца гэтыя культурныя войны. Нават цяпер падчас размовы ў нас намалявалася ажно дзьве культурныя вайны. Супраць Расеі, мужчыны супраць жанчынаў.
Гэтая оптыка, калі паўсюль бачацца інтэрвэнцыі і захопы, яна мяне бянтэжыць. Я ў гэтым кліпе адмаўляюся бачыць сапраўдных беларусаў. Бо гэта апэрэтка, тут умоўныя беларусікі перажываюць свае ўмоўныя клопаты. Гэта карыкатурная правінцыя, дзе самае галоўнае адбываецца, калі прыяжджае ваяжор з Масквы, і тады пачынаецца сапраўднае шоў.
Галоўнае тут тое, як бачаць сваіх спажыўцоў замоўцы гэтага роліка, гэта тое, як яны бачаць іх прэфэрэнцыі і густы. І шчыра кажучы, шмат у чым гэтыя замоўцы маюць рацыю. І вось калі зьяўляецца «ня наша» вэрсія беларускасьці – вось тады гэта параза, крыўда, дывэрсія і гэтак далей.
Мы занадта сур’ёзна ўспрымаем пасрэднасьць масавай сьвядомасьці, гэтую «Маскву ў галаве», скажоную беларускасьць, гэтую невідавочную, некарцінную, непарадную нацыянальную ідэнтычнасьць. І калі паўстаюць такія карыкатуры – заўсёды для гэтага ёсьць падставы.
Каткоўская: Наконт таго, чаму нас чапляе, я згаджуся з Максімам, што для гэтага ёсьць падставы. Каб гэта ніяк не было зьвязана з рэальнасьцю – не было б такой бурнай дыскусіі.
Зь іншага боку, хацела б яму запярэчыць. Вось, напрыклад, у Ізраілі шмат дыскусіяў наконт таго, ці можна жартаваць пра Галакост, габрэям ці іншым. Кожны з нас як асоба і частка сацыяльнай групы стварае сваё разуменьне гэтага, сваё стаўленьне. І мне падабаецца любая бурная рэакцыя, гэта значыць, што нам неабыякава.
Бонд: Шнур – адзін з самых высокааплачваных артыстаў Расеі, ён зьбірае ў нас «Арэну» па 15 тысяч гледачоў. Я дзіўлюся зь людзей, якія шукаюць сэнс там, дзе яго няма. А тут яго няма. Людзі глядзяць Петрасяна, і гэтыя жарты камусьці ж заходзяць. Гэта проста гумар, і ня трэба прыпісваць тут Галакост.
Дракахруст: Дар’я проста казала, што ёсьць праблема, з чаго можна, а з чаго нельга кпіць. Ганна, а для вас Шнур – свой?
Бонд: Для мяне Шнур, зразумела, свой. Я наагул не дзялю сябе на расейцаў, беларусаў, украінцаў. Мы людзі адной мовы. Чаму мы павінны сябе падзяляць? Чаму павінна ісьці гэтая вайна – расеец, украінец, беларус? Паглядзіце, як расколваецца грамадзтва. Мастацтва павінна абʼядноўваць – і гэта тычыцца і высокага мастацтва, і Шнура.
Мы спрабуем нешта перавярнуць і надумаць. Шнур на працягу сваёй творчасьці паказвае рускі народ такім, які ён ёсьць. У яго вельмі вялікая колькасьць праглядаў.
Гэта ж ня тая культура, якую вам накідаюць з ТБ. Сёньня чалавек уключае кампутар, ідзе на youtube і выбірае тое, што ён хоча. 30 гадоў таму, калі было 2 каналы, можна было б сказаць, што нешта навязваюць
І сёньня такая творчасьць руліць. І будзе руліць яшчэ гадоў 5.
"Паклёпу ня бачу, бачу пошласьць"
Дракахруст: Ці паказаны ў гэтым кліпе беларускі народ як «быдла»?Паводле рэйтынгу спажываньня алькаголю Сусьветнай арганізацыі аховы здароўя (СААЗ), Беларусь гадамі там займала першае месца. Ці паклёпнічаюць на Беларусь – Шнур або СААЗ? Дар’я, вы тут бачыце паклёп на беларускі народ?
Каткоўская: Не, паклёп ня бачу. Я бачу пошласьць. Але я пра Ганніны словы думаю. Спачатку яна казала, што кліп выкрывае сацыяльныя праблемы, а потым казала. што ня трэба там шукаць ніякага сэнсу. Якраз я думаю, што сэнс шукаць трэба, і кліп выкрывае праблему п’янства, і што правінцыя сапраўды так жыве. Але кліп легалізуе гэта, ня кажа, што гэта кепска. Гуляй, давай. Людзі, якія паглядзелі гэта, знаходзяць падтрымку ў такім ладзе жыцьця, праз такое мастацтва.
Бонд: Краіна заліта гарэлкай. Я люблю выпіць гарэлкі, але беларускую ня п’ю. Няма культуры піцьця. Якраз спадарыня, галоўная гераіня, чакае мужыка дома прыгожа, з поўным сталом і графінам гарэлкі. Але ў цэлым людзі ня ўмеюць піць, і ў кліпе гэта адлюстравана. У нас сапраўды мужык рэдка даходзіць дадому ў сьвята – ён наразаецца з сябрамі.
Але пра гэты кліп пасьлязаўтра ўжо ня будуць гаварыць. Вы ж гэтую перадачу не запісваеце ў панядзелак, а менавіта сёньня, пакуль хайп. Мне цікава, чаму сам Анатоль Ярмоленка не рэпостнуў гэты кліп, а ён даволі актыўны карыстальнік сацыяльных сетак. Трэба было і яго запрасіць на наш круглы стол. Бо ідзе моцнае абмеркаваньне, чаму народны артыст вырашыў тут зьняцца. Мне незразумелы вобраз Ларысы Грыбалёвай у кліпе – ёй навошта гэта трэба было?
Мне таксама паступіла прапанова зьняцца ў кліпе. Мне сказалі – там будзе Шнураў. Ну ОК, Шнураў, што далей? Для мяне гэта не азначала, што я павінна бегчы і несьціся здымацца ў гэтым кліпе. Я папрасіла нейкую галоўную ролю і ганарар. На жаль, мяне ня ўзялі на галоўную, а масоўка – гэта ня мой узровень.
Дракахруст: А да галоўнай ролі вы былі б гатовыя?
Бонд: Я б з задавальненьнем. Вядома, гэта трошкі ня мой тыпаж. Але ганарар не прадугледжваўся, бо ў кліпе здымаліся сябры і знаёмыя Галыгіна. Ня ведаю, навошта гэта было трэба Ярмоленку – магчыма, ён застаўся незадаволены.
Вячорка: Спосабы выказваньня эмоцыяў, культура жарту на гэтыя тэмы ў беларусаў іншыя. Я тут не пабачыў менавіта мэнтальнай адэкватнасьці. Праблема алькаголю, безумоўна, ёсьць, але залежыць усё ад таго, як іх ускрываць і хто іх ускрывае.
І тут мне цікава чуць такія заявы, што ў нас - украінцаў, беларусаў, расейцаў – «адзін язык». У тых, хто так разважае і пры гэтым глядзіць такі кліп – у іх для беларускай мовы адведзенае сваё месца, зь якой яна не павінна вылазіць. Беларуская мова ў кліпе – гэта адпаведнік найніжэйшага стылю расейскай мовы.
Відаць, аўтарам здалася геніяльнай ідэя тытраў, якая гэта мэтанакіравана падкрэсьлівае праз нібыта пераклад. «Лезе ў трусы рука» перадаецца кніжна-паэтычным «страждет душа и тело», «шукаю мужыка» – «ищу принца», і гэтак далей.
Стылёвае прыніжэньне іншых моваў, найперш блізкіх суседзяў – гэта традыцыйная праява расейскага моўнага шавінізму. Усе ж памятаюць жарцік: А як па-беларуску «Пролетарии всех стран, соединяйтесь?» – «Галадранцы всих краёв, в одну кучу – гоп». «А как по-украински табуретка? – Пидсрачник». І тут належала сьмяяцца.
На жаль, кліп цэмэнтуе стэрэатып наконт беларускай мовы, што гэта мова быдла.
Жбанкоў: Хацеў бы адрэагаваць на фантастычную рэпліку Ганны, што Шнур руліць і гэтак далей. Трэба разумець. што масавыя густы, асабліва ў постсавецкіх краінах – збольшага прымітыўныя і даволі ўбогія. З гэтага гледзішча набраць 5 ці 10 мільёнаў праглядаў на гэты кліп – не праблема. Бо ён абсалютна дакладна адпавядае гэтаму пасрэднаму густу. Пасрэдных спажыўцоў заўсёды большасьць. Ганарыцца тут няма чым. І натуральна, гэта і будуць масава вырабляць.
Пакуль мы самі з сябе ня будзем рабіць карыкатуру, пакуль ня кінем ставіцца да сябе як да каляніяльнай меншасьці, да малодшых брацікаў, да якіх барын з Масквы пад’ехаў, – будуць нас так бачыць. І мы самі сябе будзем так бачыць. Пытаньне ў тым. чаму мы сябе ў кліпе пазнаем, чаму мы пачынаем зь ім спрачацца. І ці хапае ў нас рэсурсаў, культурнага арсэналу, каб штосьці сказаць супраць.
Таму, паўтаруся, да гэтага трэба ставіцца як да нягеглага атракцыёну, як да такога мапэт-шоў, калі скачуць сабе забаўляльнікі – хтосьці сьмяецца. І калі ён сьмяецца – гэта азначае толькі, што ён атрымаў мэсыдж на той мове, якая для яго арганічная, прымальная і прыемная.
Бонд: Ведаеце, мне ніхто не замінае слухаць творчасьць опэрных сьпевакоў, добрых і якасных музыкаў. Але я пры гэтым магу з задавальненьнем паслухаць 1-2 разы і такі вось жарт. Калі казаць пра густ людзей, якія гэта глядзяць – то трэба выхоўваць яго зь дзяцінства. А сёньня дзень нараджэньня любога дзіцяці ператвараецца ў п’янку дарослых.
Дракахруст: А вашую аўдыторыю вы імкняцеся ўзьняць вышэй? Ці ў вас такі самы падыход, як у Шнура?
Бонд: Я кліпаў не здымаю, я раблю рэпартажы. І калі я раблю рэпартаж з раённай дыскатэкі, то ён мае шмат праглядаў, часам да 100 тысячаў, гэта шмат для Беларусі. Вось зараз я рабіла сур’ёзны праект пра праблематыку тураўскага маста, ён з сэнсам, і я ўпэўненая, што праглядаў будзе менш.
Трэш людзі спажываюць, ім гэта падабаецца, і ты робіш такі прадукт, але робіш якасна. Калі я бачу, што тэма дасьць мне нейкі духоўны ці мастацкі рост – я магу адпрацаваць і бясплатна. Але каб зарабляць, трэба рабіць тое, што масава спажывае глядач. Нічога сёньня не замінае рабіць добры прадукт, і пры гэтым зарабляць грошы на тым, што прыносіць прыбытак.
