У дакладзе амэрыканскай няўрадавай арганізацыі Freedom House пра свабоду слова ў сьвеце ў 2015 годзе (Freedom of the Press 2016) Беларусь апынулася на 192-м месцы сярод 199 краінаў і тэрыторыяў. Ці справядлівае гэта месца?
Абмяркоўваюць Юры Дракахруст, Валер Карбалевіч і Віталь Цыганкоў.
Цыганкоў: 3-га траўня — міжнародны дзень свабоды прэсы. У дакладзе амэрыканскай няўрадавай арганізацыі Freedom House пра свабоду слова ў сьвеце ў 2015 годзе (Freedom of the Press 2016) Беларусь апынулася на 192-м месцы сярод 199 краінаў і тэрыторыяў.
Паводле экспэртаў Freedom House, летась горай са свабодай прэсы, чым у Беларусі, было толькі ў Паўночнай Карэі, Туркмэністане, Узбэкістане, Крыме і Эрытрэі. Куба і Экватарыяльная Гвінэя атрымалі такую самую ацэнку, што і Беларусь — 91 бал. Дзясятку найгоршых перасьледнікаў свабоды прэсы дапаўняюць Іран і Сырыя.
Дзеля справядлівасьці трэба адзначыць, што ацэнка Беларусі ў сёлетнім дакладзе Freedom House (91 бал) — крыху лепшая, чым у леташнім (93 балы). Але яна не настолькі лепшая, каб выпіхнуць Беларусь зь дзясяткі найгоршых прыгнятальнікаў свабоды прэсы.
У рэйтынгу Freedom House ёсьць тры паказальнікі: узровень палітычных свабодаў, узровень прававых свабодаў і ўзровень эканамічных свабодаў.
Беларускія журналісты ўжо абмяркоўвалі ў СМІ і ў сацыяльных сетках гэты рэйтынг. І абмяркоўвалі пераважна крытычна і іранічна. Мы, маўляў, не падобныя да краіны, якая займае месца ў апошняй дзясятцы ў сьвеце
Беларускія журналісты ўжо абмяркоўвалі ў СМІ і ў сацыяльных сетках гэты рэйтынг. І абмяркоўвалі пераважна крытычна і іранічна. Мы, маўляў, не падобныя да краіны, якая займае месца ў апошняй дзясятцы ў сьвеце. Няўжо ў нас сытуацыя горш, чым у Азэрбайджане, многіх іншых азіяцкіх і афрыканскіх краінах?
Калі разглядаць усе гэтыя стандарты арганізацыі, то горш.
Ёсьць такое паняцьце, як зьнешняе ўражаньне: ў Беларусі прадаюцца свабодна ў шапіках незалежныя выданьні, дзейнічаюць замежныя радыёстанцыі, сайты. Але сапраўды ўсё гэта дзейнічае ў максымальна неспрыяльнай атмасфэры. У эканамічнай сфэры дагэтуль працягваецца няроўнае стаўленьне да дзяржаўнай і недзяржаўнай прэсы. Улада ўплывае на зьмест СМІ. Доступ журналістаў да крыніцаў інфармацыі абмежаваны.
Журналісцкая супольнасьць дастаткова нэгатыўна ўспрыняла гэты даклад. Я нават рызыкну сьцьвярджаць, што тут сапраўды ў дачыненьні да Беларусі існуюць пэўныя «двайныя стандарты» — але толькі ў тым сэнсе, што да Беларусі ўсё ж ставяцца па-іншаму, чым да азіяцкіх і афрыканскіх тыраніяў. Да Беларусі як да эўрапейскай дзяржавы патрабаваньні больш высокія.
Дракахруст: Я згодны з крытыкамі гэтага дакладу. Я якраз ня думаю, што неяк спэцыяльна падганяюцца лічбы, для таго, каб апусьціць Беларусь на самы ніз. Такі вынік — дзіўны для людзей, якія абазнаныя ў беларускіх рэаліях. Атрымліваецца гэта з прычыны спосабу, якім гэтая інфармацыя агрэгуецца, сумуецца. Я зьвярнуў увагу на дыскусію аднаго беларускага журналіста з чалавекам, блізкім да Freedom House. Беларускі журналіст напісаў: у Сырыі ці Расеі дзясяткі журналістаў на працягу году былі проста забітыя. У Беларусі, дзякаваць Богу, нікога. Суразмоўца яму адказвае — так, але ёсьць і іншыя паказьнікі. Ёсьць забойствы, а ёсьць доступ да інфармацыі, можа ён у Расеі і лепшы, чым у Беларусі. І калі ўсе гэтыя паказьнікі складаюцца, то атрымліваецца, што ў Беларусі горш. Але тут пытаньне ў «вагах» паказьнікаў. Нельга стан злачыннасьці ў нейкай краіне, на мой погляд, вызначаць, складаючы колькасьць забойстваў і кішэнных крадзяжоў. Адно і другое несувымернае. А ў гэтай мэтадалёгіі Freedom House несувымерныя рэчы аказваюцца сувымернымі. Мне здаецца, што гэта не зусім дарэчны падыход.
можа быць у якой-небудзь Нігерыі законы выдатныя, і доступ да інфармацыі на вышыні. Але паспрабуй тамтэйшы журналіст вякні што-небудзь пра «Бока Харам», гэтыя тэрарысты без усялякіх законаў прыйдуць і грохнуць яго і ўсю яго сям’ю. І ў Сырыі тое самае. Але законы там нармальныя, можа лепшыя, чым у Беларусі.
Да таго ж ёсьць пытаньні да, так бы мовіць, палітычнай філязофіі аўтараў дакладу. Яны разглядаюць сытуацыю адмерна, па шкале дэмакратыя-дыктатура. Але ёсьць яшчэ адно вымярэньне: упарадкаваная дзяржава супраць хаосу. Умоўна кажучы, можа быць у якой-небудзь Нігерыі законы выдатныя, і доступ да інфармацыі на вышыні. Але паспрабуй тамтэйшы журналіст вякні што-небудзь пра «Бока Харам», гэтыя тэрарысты без усялякіх законаў прыйдуць і грохнуць яго і ўсю яго сям’ю. І ў Сырыі тое самае. Але законы там нармальныя, можа лепшыя, чым у Беларусі.
Так што ўмоўнасьць агрэгацыі і ігнараваньне прыватнага гвалту, падаўленьня свабоды грамадзянскай супольнасьцю істотна скажаюць дадзеныя гэтай справаздачы. Тое, што ў Беларусі са свабодай слова кепска — гэта безумоўна. Любы скажа, што ў Швэйцарыі яе больш. Але мы ж не са Швэйцарыяй Беларусь параўноўваем.
Карбалевіч: Думаю, што ацэнкі дакладу не зусім справядлівыя. Бывалі пэрыяды, калі сытуацыя з свабодай мэдыяў у Беларусі была значна горшай, незалежныя газэты друкаваліся за мяжой, журналісты сядзелі ў турме.
Зразумела, казаць пра свабоду СМІ ў Беларусі не выпадае. Тэлебачаньне і радыё манапалізавана дзяржавай, туды вельмі рэдка дапускаюць прадстаўнікоў незалежнага грамадзтва. Незалежныя газэты маюць невялікі наклад, іх распаўсюджваньню чыняцца перашкоды. Напрыклад, тое выданьне, дзе я друкуюся, газэта «Свободные новости плюс», не дапускаецца ў падпісны каталёг, яе нельга выпісаць і атрымоўваць па пошце. Фактычна ліквідаваныя незалежныя газэты ў рэгіёнах, іх засталіся адзінкі. Цяжкая сытуацыя з эканамічных выжываньнем незалежных выданьняў.
Працягваюцца рэпрэсіі супраць журналістаў-фрылансэраў. Але зьявіўся новы сродак масавай інфармацыі — інтэрнэт. І доступ да гэтага сродку ужо мае большасьць беларусаў. Паводле сакавіцкага апытаньня НІСЭПД, 57% грамадзянаў краіны карыстаюцца інтэрнэтам альбо штодзённа альбо некалькі разоў на тыдзень. І, па вялікаму рахунку,
думаю, 192-е месца не зусім адпавядае рэчаіснасьці. Але казаць, што інфармацыйная блякада прарваная, не выпадае. Бо праз інтэрнэт атрымоўвае інфармацыю 42% беларусаў, а праз ТБ — 82%
улады пакуль ня ўводзяць істотных абмежаваньняў, хіба толькі ў вострыя палітычныя моманты блякуюць незалежныя рэсурсы. Паводле маштабу распаўсюджваньня інтэрнэту Беларусь знаходзіцца, хутчэй, сярод «прасунутых» краінаў.
Таму, думаю, 192-е месца не зусім адпавядае рэчаіснасьці. Але казаць, што інфармацыйная блякада прарваная, не выпадае. Бо праз інтэрнэт атрымоўвае інфармацыю 42% беларусаў, а праз ТБ — 82%.
Але ўсё роўна для існага рэжыму інтэрнэт — гэта выклік. І яны пакуль ня вырашылі, што зь ім рабіць. У штогадовым пасланьні Лукашэнка адзначыў, што рыхтуюцца нейкія захады, каб ўзяць інфармацыйную прастору Беларусі пад кантроль. Пакуль не зразумела, у што гэты выльецца.
