З набліжэньнем зімы, як і ў папярэднія гады, у гарады вяртаюцца бамжы. Некаторыя зь іх шукалі заробку ў Расеі ды вырашылі вярнуцца на радзіму. Некаторыя ж ле́тавалі ў сельскай мясцовасьці — працавалі ў фэрмэраў. Многія ж наагул заставаліся ў гарадах, бо ім няма куды ехаць. Як выжываюць магілёўскія бадзягі, ці мяняецца іх лёс і стаўленьне людзей да іх?
41-гадовы Сяргей бамжуе шэсьць гадоў. Кажа, што ў Магілёў прыехаў з Бабруйску. Мае некалькі судзімасьцяў. Жыве з таго, што адшукае на сьметніках. Кажа, што ў асноўным гэта мэталалом і шклатара. Калі яму ўдаецца выручыць за сабранае пяцьдзясят тысяч, то гэта шчасьлівы для яго дзень. Пра сваё бадзяжнае жыцьцё апавядае нетаропка, з пачуцьцём наканаванасьці:
«Атрымалася так, што я сеў, а мой брат дом прадаў і зьехаў ва Ўкраіну. Мамка мая памерла. У мяне нага зламаная, і хварэю на трафічную язву. На працу мяне ніхто і ня возьме. Нават прыватнікі. Пэрспэктываў у мяне ніякіх няма. Вось у мяне быў сябар. 33 гады яму было. Памёр нядаўна. Таксама бамжаваў. А што нас хаваць? Бірку на палец — і ў магілу. Такія, як я, ня людзі, выходзіць, а адкіды грамадзтва».
Стаўленьне людзей да бамжоў, кажа Сяргей, збольшага цярпімае. Часам аддаюць яму паношаную вопратку ды ежу. Набліжэньне зімы Сяргея ня радуе. Пад’езды цяпер на замку, як і ўваходы ў падвалы, наракае ён. Першыя сёлетнія начныя маразы ўжо даліся яму ў знакі. Кажа, што прастудзіўся:
«Я раскладаю вогнішча ў тры ночы, каб сагрэцца, і стаю ля яго. Такое ў мяне жыцьцё. Людзі ставяцца да мяне нармальна — ня ўсе, вядома», — зазначае Сяргей.
Васіль стаў бамжом пасьля вяртаньня з Расеі, дзе працаваў. Улетку часьцяком выбіраецца ў суседнюю краіну, каб падзарабіць, бо ў Беларусі ніхто не бярэ на працу. Васілю 53 гады. Ні дармаедам, ні ўтрыманцам сябе ня лічыць. Цьвердзіць, што ягоная сястра зрабіла з бацькоўскай хаты прытон для наркаманаў. Яму туды дарогі цяпер няма:
«Я нядаўна атрымаў пашпарт. Прапіскі ў мяне няма. Я, выходзіць, ніхто», — наракае Васіль.
Вось дайце мне жытло і працу, і я буду спакойна жыць і працаваць
«Што мне рабіць, я ня ведаю. Куды ісьці, таксама. Да каго зьвяртацца? На працу мяне ніхто не бярэ. Вось, хочаце, разам пойдзем на любое прадпрыемства — там пакажу пашпарт, і мне скажуць: ідзе рэгіструйся. А дзе я прапішуся? Я працаваць хачу, а толку? Вось дайце мне жытло і працу, і я буду спакойна жыць і працаваць. Здароўя пакуль хапае. Здароўя калі ня будзе, то, відаць, зьмерзну. Што, мала такіх?»
Васіль даводзіць, што пакуль не апусьціўся ў жыцьці, каб поркацца ў баках для сьмецьця. Жыве з таго, што і Сяргей — зьбірае мэталалом ды шклатару. Не выключае, аднак, што лёс змусіць залезьці і ў бакі. На думку Васіля, многія з бамжоў, якія «залезьлі туды», мяняць жыцьцё ўжо ніколі не захочуць:
«Яны ўжо ня хочуць працаваць. Іх задавальняе жыцьцё бамжоў. Многіх, але ня ўсіх, — цьвердзіць Васіль. — Калі ты бачыш, што чалавек хоча працаваць, дык дай ты яму магчымасьць такую рэабілітавацца. Дай выпрабавальны тэрмін. Дык такога няма ў нас».
78-гадовы Эдуард мінулую зіму перажыў пад бальконам аднаго з дамоў. Пад ім жа будзе хавацца ад маразоў і гэтай зімой. Пакуль цёпла, перабывае на дваровым сьметніку. У яго хворыя ногі. Ходзіць на мыліцах. Паўгода праляжаў у шпіталі, кажа:
«Хацелі адрэзаць нагу, але я ня даў. Бамжую ўжо 13 гадоў. Я зімаваў на вакзалах, дык цяпер міліцыя не пускае. Ганяе. Неяк зімаваў у дызэлях — Ворша, Шклоў, Быхаў. Білет я не аплачваю. У мяне пасьведчаньне — другая група інваліднасьці».
Эдуард не хавае, што не аднойчы сядзеў у турме. Рабаваў крамы ды кіёскі.
Герой некалькіх свабодаўскіх сюжэтаў 78-гадовы бомж Юры Іванавіч зімаваць зьбіраецца ў той жа бэтоннай трубе, у якой перабываў маразы мінулай зімы. Скардзіцца на хворыя ногі. Кажа, што ўвесну два тыдні праляжаў у бальніцы. Крыху падлячылі. Бамжуе стары два з паловай дзясяткі гадоў. Пра сваё жыцьцё апавядае пасьмейваючыся:
«Леташняй зімой ляжаў тыдзень без вады і хлеба. Думаў, што здохну. У мяне там шубы, дык я захутаюся — мне цёпла, дык мне і вылазіць неахвота. На дварэ ж вецер ды холадна. Вось толькі пацукі даймаюць. Цэлыя кучы тут іх бегаюць. І па мне бегаюць. Толькі пакунак пакладу, тут жа налятаюць. Пагрызуць усё. Нават скарынкі не пакінуць».
Каб уратавацца ад пацукоў, стары прыкарміў ката. Той дысцыплінавана іх душыць, але меней пацукоў у бэтоннай трубе не становіцца. Кот выглядае куды сыцейшым за Юрыя Іванавіча.
