У Расеі імя Ірмы Крат стала вядома дзякуючы сюжэтам тэлеканалу Lifenews і перадачы НТВ «Сотнік ў калготках». Расейскія тэлеканалы абвясьцілі Ірму Крат «німфай ўкраінскай рэвалюцыі», «эўрасадысткай» і «унучкай генэрала СС». Усе гэтыя сюжэты былі запісаныя ў красавіку, калі Ірма Крат, захопленая ў Славянску, знаходзілася разам з дзесяткамі іншых закладнікаў у палоне ў сэпаратыстаў. 77 дзён яна правяла ў палоне, а пасьля вызваленьня Славянску ўкраінскай арміяй вярнулася ў Кіеў.
Крат: Шчыра кажучы, першы тыдзень пасьля вызваленьня ў мяне быў пастаянны страх, што заб’юць. Баялася, што апалчэнцы будуць прыбіраць непатрэбных сьведак. Папросяць кілера прыбраць і скажуць, што гэта зрабіла ўкраінская ўлада, таму што я ўвесь час яе крытыкавала. Я вельмі хвалявалася. Але, дзякуй Богу, нічога такога не адбылося.
Волчак: Перад тым як паехаць у Славянск, вы правялі даволі шмат часу ў Крыме, які ўжо быў анэксаваны. У сюжэце НТВ гаварылася, што вы правакавалі «ветлівых людзей ». Навошта вы прыехалі ў Крым?
Крат: Я — патрыётка Ўкраіны. У Крыме я правяла, напэўна, месяц, практычна ва ўсіх вайсковых частках, падтрымлівала салдат маральна, прасіла іх, каб яны не здраджвалі Ўкраіне і ня пераходзілі на бок Расейскай Фэдэрацыі. Плюс праводзіла наўпроставыя эфіры з вайсковых частак. Акрамя мяне, туды ніхто не паехаў. Я з салдатамі кантактавала, яны кажуць: «Ірма, да нас з Кіеву, з ураду ня тое што не прыехалі, ніхто нам нават не тэлефануе». Таму што я пыталася: «Можа быць, вам тэлефануюць, можа, рэкамэндацыі даюць, можа, ёсьць нейкі плян». Яны кажуць: «Не, нічога, нам не тэлефануюць, не пішуць і наогул пра нас забылі, мы ня ведаем, што рабіць». Яны вельмі задаволеныя былі, што я іх падтрымала хоць нечым.
Волчак: І з Крыму адразу ў Славянск?
Крат: З Крыму я паехала ў Кіеў, некалькі тыдняў была там. На «112 тэлеканале» давала інтэрвію аб тым, што наша жаночая сотня Майдану едзе ў Данецк і будзе пераконваць народ, што ніхто расейскамоўных забіваць не жадае, мы добра да іх ставімся і трэба ўсё рабіць для таго, каб у нас не атрымалася расколу краіны. Дырэктар тэлеканалу прапанаваў весьці адтуль наўпроставыя эфіры. Кажа: «Раз ты туды едзеш, нашых людзей там няма, баяцца журналісты ехаць, давай партнэрства арганізуем». Я пагадзілася і зьехала ў Краматорск, два разы я там выйшла ў жывы эфір. Потым на Вялікдзень раніцай гляджу — па Lifenews кажуць, што пад Славянскім была перастрэлка і траіх чалавек нібыта забілі. Пачалі вінаваціць «Правы сэктар». Я разумела, што «Правага сэктару» там блізка не магло быць. Я патэлефанавала рэдактару, сказала, што паеду на месца падзеі і паспрабую выйсьці ў жывы эфір.
Еду я ў Славянск, даяжджаю на таксі да барыкады, дзе была перастрэлка, там дзяўчына ў балаклаве ахоўвала барыкаду, некалькі журналістаў яшчэ здымалі, і бацюшка сядзеў у машыне, кантраляваў працэс. Я патэлефанавала рэдактару і кажу: праз 15 хвілін я выйду ў жывы эфір. Прайшло хвілін пяць, пад’ехаў шэры джып Toyota Land Cruiser, там чацьвёра з аўтаматамі. Гляджу — адзін зь іх накіроўвае дула на мяне. Я ўжо зразумела, што на гэтым мой рэпартаж скончыўся. Выскокваюць з машыны, пытаюцца: «Ірма Крат? Дакумэнты». Паказала я ім дакумэнты, яны забралі пашпарт і кажуць: «Сумку на капот». Я паставіла сумку на машыну, таксіст ў шоку, ён наогул не разумеў, што адбываецца, і не рады быў, што са мной паехаў. Паглядзелі, што ў мяне ў сумцы, знайшлі балёнчык газавы. А гэта мне на Майдане падаравалі для абароны, калі на нас супрацоўнікі СБУ, каб мы не вялі жывы эфір, нападалі. Забралі сумку, спыталі, што ў кішэнях знаходзіцца. Я кажу, што ў кішэнях тэлефоны, цыгарэты і запальнічка.
«Тэлефоны сюды». Я аддала тэлефоны, пасадзілі мяне ў машыну, па баках селі аўтаматчыкі, і мы паехалі. Я разумела, што сытуацыя сур’ёзная і надзеі ні на каго няма, таму што паехала я адна. Кіроўца машыны некаму па рацыі паведамляе: «Ірма Крат, прынялі. Робім дастаўку». Потым кажа: «Ты на» Бэркут «паказаньні давала». Я кажу: «Слухай, навошта ты хлусіш? Паказаньні я даваць проста не магла, у мяне часу няма хадзіць і паказаньні даваць. Ды і з нагоды чаго? Ніхто ў нас з украінскай улады з „Бэркутам“ асабліва не разьбіраўся».
Прывезьлі мяне да будынка СБУ, у той час я ня ведала, што гэта за будынак. Выйшла я з машыны, там праходзіў жыхар гораду Славянску, мажны мужчына са злосным позіркам, і спытаў: «Каго вы прывезьлі?» Яны кажуць: «Гэта з жаночай сотні». Ён пачаў скакаць каля машыны, крычаць на ўвесь горад: «Я цябе, суку, буду асабіста, калі цябе выпусьцяць, тапіць у рэчцы і рэзаць». Тыя, што мяне прывезьлі, спрабавалі яго супакоіць: «Ідзі далей, не крычы на ўвесь горад». Давялі мяне да склепа і кажуць: «Галаву». Я не зразумела, што яны хочуць зрабіць з маёй галавой. Зноў крычаць: «Галаву». Той, што каля склепа, трымае нейкую анучу і кажа: «Галаву, сука, нахіліла». Нахіліла я галаву, ён абкруціў яе анучай, а зьверху скотчам — чырвоным, па-мойму. Потым завялі мяне ў склеп, можна сказаць, пралятала кожныя чатыры прыступкі, бо ўзялі за шкірку і працягнулі. Сабралася каля мяне, як я чула па галасах, напэўна, чалавек сем, пачалі абзываць, што «ты майданутая, вы палілі» Беркут «, ты трапілася, усё, ты ўжо не жыхар». І так, напэўна, гадзіны дзьве абзывалі.
Волчак: Але ці ня білі?
Крат: Сказалі аднаму чалавеку: «Прынясі нож». Я спалохалася, што мяне рэзаць будуць. Рукі трасуцца, ногі трасуцца, ледзь прытомнасьць не страціла. «Рукі падымі». Я падняла рукі. Пачаў лезьці да шырынцы. Думаю: што яны хочуць? Кофту мне задралі. І пачалі адрэзаць гузік на штанах. А я думаю, што рэзаць мяне будуць. Адрэзалі яны гузікі, і праз паўгадзіны прыйшоў адзін з іх, кажа: «Ты абвінавачваесься у тым, што адразала» бэркутаўцам «галовы на Майдане». Кажу: «Вы наогул адкуль ўзялі інфармацыю, што нехта некаму рэзаў галавы на Майдане? Хто вам такое сказаў? Як вы мяне можаце ў гэтым абвінаваціць, калі такога на Майдане наогул не было?» «Не, у нас ёсьць відэазапіс, дзе ты ў марлевай павязцы катавала» Бэркут «, вырывала пазногці, устаўляла іголкі», яшчэ нешта ў такім стылі. Я кажу: «Калі ёсьць у вас такі відэазапіс, ёсьць сьведкі (я чую, што каля мяне шмат людзей), калі ласка, прынясіце гэтую відэазапіс і пакажыце ўсім. Давайце паглядзім. Дакажыце, што ў вас ён ёсьць і што на гэтым відэазапісы менавіта я». Ён кудысьці пайшоў, і амаль усе людзі, якія былі вакол, сышлі, засталося чалавека два. Заходзіць хвілін праз 15, кажа: «Прабач, гэта ня ты». Кажу: «Слухайце, вы мяне абвінавацілі ў прысутнасьці 6-7 чалавек, а папрасілі прабачэньня пры двух».
Я разумела, для чаго гэта робіцца: жыхары Славянску зараз пойдуць па горадзе і будуць усім распавядаць, што злавілі сотніцу Майдана, якая адразала «бэркутаўцам» галавы. І народ прыйдзе сюды, будзе штурмаваць будынак. «Вы навошта, — кажу, — такое робіце?» Я не спакойна казала, я на іх крычала. Пасьля гэтага пачалося паломніцтва, пачалі заходзіць па два, па тры чалавекі, я чула. Хто як мог, так і абзываў, у каго наколькі хапала слоўнікавага запасу абазваць жанчыну. Усе нецэнзурныя словы давялося за ўсё, што было на Майдане, прыняць на сябе. Яны вельмі абураліся тым, што кідалі «кактэйлі Молатава», што камяні кідалі на Майдане. Крычалі, што Турчынаў сэктант, а вы яго падтрымліваеце. Што Ляшко ня той арыентацыі, вы таксама яго падтрымліваеце. Я ад кожнага чалавека чула адно і тое ж, напэўна, па тысячы разоў. Я сядзела, маўчала, стамілася зь імі ваяваць, таму што сэнсу не было ніякага адказваць на адны і тыя ж пытаньні.
Гадзін, напэўна, у 10-й вечара, карэспандэнт часопісу «Тайм» Сайман Шустэр аднекуль даведаўся, што я ў склепе знаходжуся. І ўсе журналісты, якія жылі ў гатэлі, даведаліся, для іх гэта была сэнсацыя, прыбеглі да будынка СБУ. Вывелі мяне ў 10 гадзінаў вечара, паказалі журналістам, што я жывая. Пытаньняў не дазволілі ніякіх задаваць, проста паказалі сэкунд на 30, што яна ў нас, мы яе ўзялі. І на гэтым канец.
Волчак: А павязку з галавы зьнялі?
Крат: Павязку зьнялі, паказалі без павязкі. Але там якая сытуацыя: хочаш не хочаш, будзеш сам павязку апранаць, таму што гэта твая абарона. Калі ты каго-небудзь зь іх ўбачыш, рыхтуйся да таго, што гэты чалавек можа цябе забіць. У перадачы НТВ я сама сабе хусткай вочы завязваю, таму што разумею, што мяне зараз будуць весьці з верхняга паверха праз усе канвоі, калі я камусьці пагляджу ў вочы і запомню яго, то ён ужо будзе мяне лічыць сьведкай. Забойцу і ворагу ў вочы лепш не глядзець, таму што ёсьць вялікая верагоднасьць таго, што адтуль ты жывой ужо не вернесься. Так што павязку надзелі, завялі ў склеп, пасадзілі на лаўку і кажуць: «Ты ведаеш, на чым ты сядзіш? Ты сядзіш на ўкраінскім сьцягу». Думаю, ну хоць нешта роднае. Потым мяне пачалі пытацца вельмі доўга пра «Правы сэктар», колькі іх сюды прыехала, ці ведаю я асабіста Яраша, ці ведаю я асабіста Білецкага, ці ведаю я пра тое, што адбылося ў Харкаве, дзе цяпер знаходзіцца «Правы сэктар». Я ім тлумачыла, што Яраша асабіста ня ведаю, Білецкага таксама ня ведаю, дзе знаходзіцца «Правы сэктар», паняцьця не маю. У Краматорску і Славянску іх дакладна няма — я была ўпэўненая на сто адсоткаў. Яны пачалі мяне здымаць у склепе камэрай, я гэта чула па гуках. Пастаянна нешта прасілі мяне на камэру сказаць, пацьвердзіць, што я ня ведаю таго, я ня ведаю таго, каб у іх відэадопыт быў для кагосьці.
Я пытаюся: «Мяне тут згвалцяць?» Яны пачалі дубінку мне засоўваць у левую руку: «На табе дубінку, калі будуць гвалтаваць, будзеш адбівацца». Я пачала крычаць: «Прыбярыце гэта ад мяне». Потым яны кажуць: «Можа, табе сыроватка праўды дапаможа распавесьці пра «Правы сэктар»? Бяруць за правую руку, і я адключаўся, мне падалося, сэкунд на 10. А мне ўкалолі сыроватку праўды, каб не падманвала. А такі ўкол ня кожны можа вытрымаць. Калі ў вас сэрца слабае, то можна было б разьвітацца з жыцьцём. Пачала прыходзіць у сябе, яны мяне пытаюцца: «Ірма, табе дрэнна?» А я не магу адказаць, наогул размаўляць не магла. Кажуць: «Табе дрэнна? У цябе сэрца?» — «Так, у мяне сэрца». Я за сэрца трымалася ўвесь гэты час.
Пасьля гэтага вывелі мяне ізноў на вуліцу, але павязкі не здымалі. Я разумею чаму. Хутчэй за ўсё, што па вачах можна вызначыць, што мне дрэнна і што я пад узьдзеяньнем нейкага прэпарата. Журналісты Lifenews пачалі ладзіць допыт. Я буду пасьля вайны разьбірацца зь імі ў судзе. Ладзілі допыт, гэта значыць, бралі ўдзел у катаваньнях. Гэта было гадзіны ў дзьве-тры начы. Дачакаліся, пакуль падзейнічае сыроватка праўды, і сталі дапытваць. На відэазапісы я размаўляю не так, як наогул у жыцьці сябе вяду. Вядома, заўважылі сябры мае, што гэта ня Ірма і наогул нешта зь ёй ня тое. Таму што я кажу нейкую фразу і губляюся. Там быў такі момант на відэазапісы, дзе я на пятай хвіліне проста згубілася. Памятаю, што я адключылася і забылася, што я казала да гэтага.
Пасьля гэтага мяне спусьцілі ў склеп, зноў сказалі, што я абвінавачваюся ў катаваньнях, што я адразала галовы. Ім нават «сыроватка праўды» пацьвердзіла, што я на Майдане ніколі ў жыцьці не кідала «кактэйлі Молатава», я такі чалавек, што не магу некага катаваць, толькі абараняць магу. Да раніцы я не спала, сядзела на лаўцы. Мне сказалі прыгатавацца, што раніцай зь некім будзе размова. Потым мяне вывялі да журналістаў, я ня ведала, што гэта нейкі брыфінг ці, як яны напісалі, сумесная прэсавая канфэрэнцыя. Я нават ня ведала, куды мяне вядуць. Мяне вывелі на вуліцу, зьнялі павязку, і я гляджу, што журналістаў вельмі шмат, чалавек 50, напэўна. У мяне адразу ўражаньне, што, дзякуй Богу, журналісты прыйшлі мяне ратаваць. Але я не магу ім расказаць, што мне зрабілі ўкол, наогул нічога такога, што б раздражняла апалчэнцаў. Я разумела, што калі я гэта скажу пры журналістах, то я ўжо не жыхар на гэтым сьвеце. Я сказала журналістам, што мяне ніхто не крыўдзіць, што да мяне ставяцца добра. А што я магла сказаць? Не магла я сказаць, што зь мяне зьдзекуюцца, ладзяць катаваньні.
Мяне ня білі — гэта праўда. Мне не ламалі рэбры, ня білі ў твар. Але, шчыра кажучы, хай бы мяне зьбілі і адпусьцілі, чым так, як яны зьдзекаваліся. Яны мяне забівалі проста маральна.
Волчак: У падвале СБУ ў вас была асобная камэра або вас зьмясьцілі зь іншымі затрыманымі?
Крат: Там было ўсё забіта мужчынамі, а я адна жанчына. Яны мяне трымалі ў самым вялікім пакоі, дзе дапытвалі вядомых людзей. А ў іншых пакоях чалавек па 7-8 было. Мне прынесьлі на наступны дзень матрац, заслалі ў куце цэнтральнага пакоя і сказалі: «Кладзіся спаць». Але я 4 дня сядзела на лаўцы, наогул не спала, я баялася, што мяне згвалцяць, вельмі баялася. Таму што яны ўвесь час казалі пра тое, што давайце яе кінем у казарму, давай яе пусьцім па коле — такія размовы. Палохалі мяне. Адзін раз зайшоў аўтаматчык, я кажу: «Мяне тут згвалцяць?» А ён кажа: «Не. Калі цябе хоць хто-небудзь пальцам кране, то я першы прыстрэлю.». Я тады супакоілася. Ён, напэўна, зразумеў, што мяне трэба супакоіць, таму што я вельмі часта пыталася: ці не згвалцяць апалчэнцы мяне ў гэтым склепе?
Я абвясьціла з першага дня галадоўку. Праз дзень пасьля брыфінгу мяне завялі на другі паверх, і тэлеканал НТВ пачаў браць інтэрвію. Я ізноў жа ня ведала, куды мяне вядуць і зь кім я буду мець зносіны. Там ніхто не пытаўся, хочаш ты даваць інтэрвію ці ня хочаш. Гэта значыць, што цябе куды-небудзь вядуць, а потым, калі сядаеш за стол, табе разьвязваюць вочы, разумееш, што гэта журналісты і цяпер будуць задаваць пытаньні. Разумееш, што будзе мантаж відэа. Там, дзе я кажу пра Турчынава, яны адрэзалі і паставілі, што я кажу пра Яцанюка. Чаму яны Турчынава не захацелі тапіць? Вельмі цікава. Потым там, дзе я кажу: «Я так разумею, вы хочаце зь мяне зрабіць Сашу Белага, я буду забойцай, садысткай і кілершай?», Яны гэты кавалак адрэзаюць і пакідаюць, дзе я кажу: я кілер, забойца і садыстка. Атрымаўся фільм, дзе я ледзь не сама прызнаюся ў тым, што я кілер, забойца і нібыта адмаўляюся ад Майдана. Гэта значыць змантажавалі так, што я адраклася ад Майдана. Я ад Майдана ніколі не магу адмовіцца, мы гэта пачыналі — нам гэта заканчваць.
Пасадзілі на адны суткі разам з мэрам горада Нэляй Штэпай. Я не ведала нават, што гэта за жанчына. Адкрылі пакой, завялі туды і кажуць Штэпе: «Гэта каб вам не было сумна».
Волчак: Яна ў якіх умовах знаходзілася? Хадзілі чуткі, што яна ў прывілеяваных умовах. Гэта няпраўда?
Крат: Яна была зачыненая ў пакоі на ключ — гэта не свабоднае становішча. Завялі мяне ў пакой, я пытаюся: «Вы хто?» Яна мне кажа: «Я мэр горада Неля Штэпа. А вы хто?» — «Я сотніца з Майдану Ірма Крат». Расказала ёй сваю гісторыю. Яна кажа, што была дома, у яе дом каля гарсавету знаходзіцца. «Гляджу ў акно, бачу, што бягуць аўтаматчыкі ў бок гарсавета. І разумею, што будзе захоп». Яна тэлефануе начальніку райадзьдзела і кажа: «Слухай, там бягуць з аўтаматамі людзі». Начальнік райадзьдзела адказвае: «Усё нармальна, не хвалюйся. Гэта нашы людзі». Яна кажа, што ў той дзень вельмі шмат людзей сабралася каля гарсавету, сталі мітынгаваць, панікаваць: што гэта такое, хто гэта такія? Яна пайшла ў гарсавет, пачала супакойваць народ, што гэта нашы людзі, усё добра, супакойцеся. А потым, калі зразумела, што гэта не нашы людзі, па скайпе выйшла на Савіка Шустэра і ўвечары дала інтэрвію, што яна за Ўкраіну і што яе падманулі. Я бачыла гэты жывы эфір, як раз перад ад’ездам з Кіеву. А, можа быць, яна зразумела, што ў любым выпадку Панамароў забярэ ў яе месца мэра, і вырашыла ўсё ж такі падтрымаць Украіну. Пасьля гэтага яе арыштавалі і кінулі на трэцім паверсе ў пакой, у кабінэт. Яна казала, што яе зьбілі, прасілі напісаць заяву на звальненьне. Ударылі ў галаву адзін раз і пачалі біць па нагах. А я, кажа, ляжу і думаю: «Ды ну нашто так біць — напішу заяву на звальненьне». Яна ўзьняла штаны, у яе на нагах сапраўды былі раны, сінякі. І яна напісала ім дакумэнт, што я — мэр гораду, хачу скласьці абавязкі ў сувязі са станам здароўя. Такую легенду яна прыдумала ці ёй прыдумалі.
Яна кажа: «Трэба, напэўна, паспаць, таму што заўтра сэсія гарсавету, буду чытаць, што я сыходжу, а дэпутаты павінны прагаласаваць Трэба прычоску зрабіць». Я кажу: «Каб народ зразумеў, што вы не добраахвотна сыходзіце, ня трэба рабіць прычоску. Вы цяпер у спартыўным строі, ня трэба пераапранацца. Таму што народ дурны ў нас, падумае, што сапраўды вы хочаце сысьці». Яна паслухалася мяне, не рабіла прычоску і пайшла ў спартыўным строі. Потым вяртаецца назад. Я пытаюся: «Што дэпутаты, як рэакцыя?» Яна кажа, што дэпутаты ўпершыню ўбачылі, што мэр гораду заходзіць на сэсію гарсавету ў спартыўным строі і бяз прычоскі. Ва ўсіх, натуральна, шок. «Яны нічога не казалі, жанчыны плакалі». Убачылі першы раз Штэпу не як каралеву прыгажосьці, а як быццам з канцлягера прывезьлі. Яны зразумелі ўсё і не прагаласавалі. Яе вярнулі назад у пакой. Потым зноў склікалі сэсію, ізноў не галасуюць дэпутаты: яны ж зразумелі, што адбываецца, што яна не добраахвотна. Потым, наколькі я разумею, іх працягнулі ўсіх праз склеп, хапіла па два-тры гадзіны. Усіх выклікалі на сэсію гарсавета, карацей кажучы, прымусілі падняць рукі. Яны апусьцілі галовы, Штэпа расплакалася, усё аднагалосна прынялі рашэньне, што ўсё ж ёй трэба сысьці. Так зьдзекавацца з чалавека толькі садысты могуць.
Волчак: Зараз Штэпа зноў арыштаваная і абвінавачваецца ў супрацоўніцтве з сэпаратыстамі. Абвінавачваньне неабгрунтаванае?
Крат: Гэта я магу пацьвердзіць. Чаму яе абвінавацілі? Яна давала інтэрвію. Выбачайце, жанчына плача, жанчына ў спартыўным строі, ля яе аўтаматчыкі. Яна плача і кажа: «Пуцін, прыходзь сюды і вызвалі Славянск». Вядома, яна ад страху будзе казаць што заўгодна. Яна не такая моцная духам, як я. Я да канца за Ўкраіну. Мяне можна забіць, але перамагчы мяне немагчыма. А бываюць людзі такога пляну, што ёй усё роўна, якога колеру будзе сьцяг, абы не было вайны. Пуцін прыйдзе, прыйдзе ўкраінская армія або будуць апалчэнцы, самае галоўнае для яе было, каб яна засталася мэрам горада, каб не бамбілі Славянск, а колер сьцягу яе ня цікавіў. Вось гэта яе была пазыцыя. І, самае галоўнае, выжыць. Яна пастаянна баялася, што яе заб’юць.
Нават калі б яна трыста разоў мяняла сваё меркаваньне, усё роўна для мяне яна не слабая духам жанчына, і тое, што яна перажыла, ня кожны мужчына перажыве. Тыя, хто яе асуджае, няхай пабудуць у палоне хаця б два дні. Нават ня трох месяцаў, а двух дзён хопіць, каб агітавалі за Аргэнтыну, ня тое што за Расею.
Цалкам гутарку можна прачытаць на сайце рускай Свабоды.
