Былы сьледчы Мікалай Казлоў: Раней давалі 10% «адкату», зараз — болей

Аляксандар Лукашэнка падчас наведваньня Акадэміі навук заявіў, што даў даручэньне сваёй адміністрацыі падрыхтаваць «вялікі антыкарупцыйны даклад, які прыцягне ўвагу». Хто будзе фігураваць у гэтым дакладзе і якой будзе яго эфэктыўнасьць?

20 гадоў таму Аляксандар Лукашэнка ўжо спрычыніўся да антыкарупцыйнага дакладу, які падрыхтавала Часовая камісія Вярхоўнага Савету, якую ён узначальваў з чэрвеня 1993 году. У студзені 1994 году цягам двух дзён Лукашэнка зачытваў даклад з трыбуны парлямэнту, адкуль вялася прамая трансьляцыя на ўсю краіну. Як потым згадваў былы дэпутат Уладзімер Новік, ён чакаў, што Лукашэнка назаве дадзеныя аб дзейнасьці камэрцыйных структураў пры органах улады і кіраваньня ды грашовым абароце гэтых структураў, але «на жаль, гаворка пайшла зусім аб іншым». Праз два тыдні Вярхоўны Савет адправіў у адстаўку з пасады старшыні Вярхоўнага Савету Станіслава Шушкевіча, пра якога ў дакладзе Аляксандра Лукашэнкі было напісана, што ён нібыта скраў «скрыню цьвікоў» для будаўніцтва лецішча. Тое, што лецішча Станіслаў Шушкевіч пабудаваў значна раней, дэпутатаў, якія галасавалі за адстаўку Шушкевіча, мала цікавіла. І цяпер Станіслаў Шушкевіч перакананы, што дагэтуль Аляксандар Лукашэнка выкарыстоўвае «барацьбу з карупцыяй» выключна як сродак захаваньня асабістай улады.
«Яму трэба мець ня вельмі моцнага ўнутранага ворага, якога б зь ім разам ненавідзела большасьць насельніцтва. Калі ён сёньня гаворыць пра карупцыянэраў, ніхто ж ня памятае, што ён раней хлусіў, прыдумляў усё дзеля сваёй карысьці, прыдумляў карупцыянэраў. Сорам згадаць, што ён рабіў. Іншых ворагаў ён не знайшоў, бо ўжо паразганяў больш-менш нармальных сябраў ураду, дырэктараў паздымаў, прамысловасьць не ідзе, інфляцыйны падатак вялікі, а ён усё гэтых ворагаў генэруе. Нічога ён ня знойдзе. Аднаго-двух пасадзіць — яшчэ невядома, ці правільна. Іншага спосабу ўтрымліваць уладу і быць папулярным у яго проста няма».

Станіслаў Шушкевіч мяркуе, што змагацца з карупцыяй мусяць найперш праваахоўныя органы, але яны гэта робяць толькі паводле пэўнага загаду зьверху: «Каго няма загаду чапаць, таго не чапаюць». Асноўнай крыніцай карупцыі ў Беларусі Станіслаў Шушкевіч лічыць «прыдворны капіталізм, які пабудаваў Аляксандар Лукашэнка».

У сярэдзіне 1990-х гадоў зьявілася такая форма хабару, як «адкат» — абавязковае адлічэньне чыноўніку за выгадны кантракт на засваеньне бюджэтных грошай. Спачатку «адкаты» складалі некалькі працэнтаў, але паступова стаўкі падвышаліся. Паводле падпалкоўніка міліцыі ў адстаўцы Мікалая Казлова, які ў пачатку 2000-ых гадоў прыйшоў служыць у крымінальны вышук, у той час норма «адкатаў» дасягнула 10%, але пры значным кантракце магла быць і большай. А што цяпер? Ці паўплывалі на сумы «адкатаў» апошнія гісторыі з затрыманьнямі высокапастаўленых хабарнікаў зь «Беллегпраму», «Белнафтахіму» ды іншыя рэзанансныя справы?
«Наколькі магу меркаваць, толькі павысіўся гэты ўзровень „адкатаў“. Ніжняе зьвяно аказалася выведзенае з карупцыйных схемаў, і грошы бяруць толькі тыя, хто стаіць на высокім узроўні, хто прымае рашэньне. У нас жа кіраўнікі нізкага і сярэдняга ўзроўню імкнуцца не прымаць рашэньняў, бо гэта небясьпечна. Таму невялікае кола атрымлівае гэтыя „адкаты“, але даволі свабодна».

Пры гэтым Мікалай Казлоў падзяліўся такімі назіраньнямі: шмат якія карупцыйныя справы сьледчымі яўна разьдзьмутыя. «Альбо робяць на замову, альбо самі разьдзімаюць дзеля справаздачы», — мяркуе былы сьледчы крымінальнага вышуку Мікалай Казлоў.

Калі няма загаду зьверху на пасадку таго ці іншага чыноўніка, ці спрацоўвае мэханізм барацьбы з карупцыяй на месцах?
У сакавіку ў Жодзіне да 9 гадоў зьняволеньня асудзілі за службовыя злоўжываньні былога намесьніка старшыні Барысаўскага райвыканкаму Сяргея Лагно. Рэдактар незалежнай газэты «Барысаўскія навіны» Анатоль Букас згадвае і справу былога дырэктара аб’яднаньня «Барысаўдрэў», якую цяпер вядзе Сьледчы камітэт.

«Даручылі праводзіць мадэрнізацыю, а ён нібыта пачаў красьці», — кажуць, паводле Букаса, пра затрыманага ў Барысаве. Як паведаміў Анатоль Букас, рэдакцыя мае зьвесткі пра карупцыю сярод чыноўнікаў у сфэры мэдыцыны, будаўніцтва, іншых галінаў. Але журналіст сумняваецца, што праваахоўнікі сапраўды гэтым зацікавяцца.

«Пабываў я на прыёме ў пракурора ды агучыў факты, якія ў мяне ёсьць. Ён сказаў, каб я выклаў усё пісьмова, а ён тады дасьць гэтым зьвесткам ход. Але ня думаў, што ён сапраўды гэта зробіць. Бо, прыкладам, супроць мэдычнага начальніка ён ня пойдзе, бо і ён калі-некалі хварэе, і ягоныя сваякі хварэюць. Таму ніхто ня хоча гэтымі пытаньнямі займацца».