Чарговым гістарычным бэстсэлерам у сэрыі «Гарадзенская бібліятэка» стала кніга «Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага». У чым палягае беларускі погляд на ВКЛ? Ці паўстане ў Віцебску конны помнік князю Альгерду? Чаму закрыццё гарадзенскага гістфаку не прынясе шкоды беларускай гістарычнай навуцы? Госьцем перадачы — аўтар кнігі, доктар гістарычных навук Алесь Краўцэвіч.
— Алесь, як стала вядома, у Гарадзенскім дзяржаўным унівэрсытэце імя Янкі Купалы ліквідуецца гістфак. Што стаіць за гэтым рашэньнем новага рэктара?
— Слова «ліквідуецца» тут не падыходзіць, бо ён ня быў асобным факультэтам здаўна. Гарадзенскі гістфак — гэта асобная песьня. Я заканчваў БДУ, але даводзілася працаваць на гарадзенскім гістфаку. Там здаўна была вельмі нізкай якасьці гістарычная адукацыя — не на ўзроўні ўнівэрсытэту. Там ёсьць добрыя выкладчыкі, але яны зашуганыя, запалоханыя, а некаторыя туды проста не дапускаюцца. Дарэчы, звольненыя вядомыя гісторыкі Андрэй Чарнякевіч і Вячаслаў Швэд, чые імёны прагучалі на ўсю краіну, не працавалі на гістфаку. Факультэт увогуле не называецца гістарычным. Ён называецца факультэтам гісторыі і сацыялёгіі. Раней гэта быў факультэт гісторыі і замежнай мовы. А цяпер як будзе называцца? Ня ведаю, можа, турызму і гісторыі. Гэта як у байцы Крылова «Квартэт» — музыкаў мяняюць месцамі, каб лепш гралі, а вынік усё той жа — нізкай якасьці навучальная ўстанова. Таму ніхто асабліва па ёй плакаць ня будзе. Там, магчыма, проста скароціцца колькасьць студэнтаў, выкладчыкаў — і ўсё. Бо на гістфак не ідуць людзі. Прафэсія гісторыка сёньня не патрэбная, а яшчэ з гарадзенскай падрыхтоўкай — тым больш. Усе добрыя гісторыкі, выпускнікі гарадзенскага гістфаку, якіх я ведаю, сталі прафэсіяналамі насуперак таму гістфаку. Яго дэканы Чарапіца і Крэнь дзесяцігодзьдзямі сэлекцыявалі выкладчыкаў, выбіралі найбольш ляяльных, прарасейскіх, пракамуністычных, пралукашэнкаўскіх і — вычышчалі рэшту. Гарадзенскі гістфак трэба закрываць, усіх звальняць, а потым набіраць новых выкладчыкаў і фармаваць факультэт занава.
— Нядаўна пабачыла сьвет твая кніга «Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага», і цябе пачалі называць беларускім Норманам Дэвісам. Маўляў, ты падобным чынам, у гэткі ж спосаб і мэтад, падаеш гісторыю. А ў чым палягаюць гэтыя спосаб і мэтад?
— Гэта, вядома ж, перабольшваньне, хоць заўвага трапная. Сапраўды, мною пераняты ад Нормана Дэвіса (напрыклад, з яго вялікай працы «Эўропа») спосаб падачы дадатковай інфармацыі ў рамках. Напрыклад, калі трапляецца тэрмін, які трэба патлумачыць, або трэба ўставіць нейкі дакумэнт, які пацьвярджае тэзу, у рамцы ўстаўляецца тлумачэньне. Напрыклад, Ганза — саюз нямецкіх і балтыйскіх гарадоў. Ёсьць тлумачэньне. Чытач, які ўсур’ёз не цікавіцца гэтым або ведае, што такое Ганза, можа прапусьціць і чытаць далей. Гэты прыём ад Нормана Дэвіса. Але калі гаварыць пра мэты маёй новай працы, то мне хацелася як мага пашырыць кола чытачоў і з навуковай манаграфіі зрабіць падручнік і кнігу для чытаньня.
— Твая папярэдняя кніга «Стварэньне Вялікага Княства» вытрымала чатыры выданьні. Выйшла некалькі кніг у распачатай табою сэрыі «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх». Што новае адкрываеш ты ў апошняй кнізе, якая, як і папярэднія, карыстаецца вялікім попытам у чытачоў?
— «Стварэньне Вялікага Княства» — гэта мая доктарская манаграфія. У апошнюю кнігу ўвайшлі асноўныя высновы, некаторыя часткі гэтай працы, прыкладна два разьдзелы. «Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага» — гэта першая ў Беларусі сынтэза гісторыі ВКЛ. Ну, першая, можа, і перабольшана сказана, бо ёсьць грунтоўная сынтэза ў шасьцітамовай «Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі». Яе 2-гі і 3-ці тамы — Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай, але ўсё ж на вокладцы там стаіць «гісторыя Беларусі». У мяне на вокладцы — «Гісторыя ВКЛ». Гэта першая ў Беларусі навуковая манаграфія падобнага кшталту, да якой я ішоў каля 10 гадоў. Калі гаварыць пра сэрыю «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх», то гэта літаратурна апрацаваныя біяграфіі гаспадароў ВКЛ. Яны былі людзьмі з усімі ўласьцівымі ім эмоцыямі, ваганьнямі, дзеяньнямі, каханьнямі. І мне здаецца, што гэта таксама цікава чытачам. Адрозьненьне новай кнігі ад той сэрыі ў тым, што ў ёй усё павінна быць абгрунтавана крыніцамі, працамі спэцыяльнымі і г.д. Тут фантазіі месца мала.
— Трактоўка ВКЛ розная ў розных гісторыкаў. Нават у айчынных, ня кажучы ўжо пра палякаў ці літоўцаў. Роўна 20 гадоў таму ў памежных Гярвятах была спроба дамовіцца зь літоўцамі. Відаць, цяпер тыя дамовы не актуальныя. Дык які ён — сёньняшні беларускі погляд на ВКЛ?
— Дамовы сапраўды не актуальныя. І тут можна зразумець літоўскіх калегаў. Тады Беларусь атрымала незалежнасьць, краіна ўтрая большая за Літву, яна павінна была выпрацаваць сваю канцэпцыю. Літоўцы згадзіліся дамаўляцца, хоць бы пачаць збліжэньне. Але да ўлады прыйшоў Лукашэнка, і патрэба ў дамоўленасьці адпала. Калі гаварыць пра беларускі погляд на ВКЛ, то гэта адназначна працяг традыцыі дзяржаўнасьці Беларусі ад Полацкага і Тураўскага княстваў.
— У нашых слухачоў няма сумненьня ў тым, што Алесь Краўцэвіч — беларусацэнтрычны гісторык. А ці лёгка сумяшчаць у сабе як дасьледчыку патрыятызм і аб’ектыўны погляд на гістарычныя падзеі?
— Мушу ўдакладніць, я не беларусацэнтрычны, а суб’ектны гісторык. Беларусацэнтрычнасць — гэта калі цэнтар бачыцца ў сваёй краіне, якая лічыцца найважнейшай у рэгіёне, Эўропе і г.д. А суб’ектны гісторык глядзіць на гісторыю сваю і іншых краінаў з гледзішча рацыі стану свайго народу. Гэта трошкі розьніцца. Я не ўзвышаю гісторыю сваёй краіны над гісторыяй іншых краінаў. Калі гаварыць, як карэктуюцца, карэгуюцца патрыятызм і навуковая аб’ектыўнасьць, то прызнаюся: я шчасьлівы, бо мае навуковыя высновы супадаюць з маім патрыятызмам. Калі б падчас напісаньня кнігі пра стварэньне ВКЛ я прыйшоў да высновы, што Гародню, Наваградак, Ваўкавыск захапілі, заваявалі літоўцы — я, прызнаюся, так бы і напісаў. І шукаў бы іншых сьлядоў беларускасьці ў гэтай дзяржаве. А так — я маю чыстае сумленьне. Маё аб’ектыўнае адчуваньне гісторыі не супярэчыць майму суб’ектыўнаму патрыятызму.
— Няўжо не было такіх момантаў, якія табе хацелася прыхаваць ці ператлумачыць?
— Такіх момантаў нямала знаходзіцца ў гісторыі любога народу, ня толькі ў беларусаў. Гэта нармальна, калі ёсьць нейкія недагаворанасьці ў гісторыі, і магчымае іх дваякае трактаваньне. Зразумела, тады іх трэба трактаваць на карысьць свайго народу, сваёй краіны. У гэтым я не згаджаюся з калегамі, якія баяцца пакрыўдзіць суседзяў. Суседзі ўжо з нашага падворка выцягнулі ўсё, што магчыма. І тым ня менш: «Хоць бы яны што кепскае пра мяне не падумалі, таму ня буду іх называць летувісамі, бо яны пратэстуюць супраць гэтага»… Вось канкрэтны прыклад — Пагоня. Толькі ў Густынскім летапісе ХVІІ стагодзьдзя напісана, што Віцень прыняў герб Пагоня: «Измысли себе герб и всему князству Литовскому: рыцар збройный на коне з мечем, еже ныне наричут погоня». Ранейшых згадак нібы і няма, у ХІІІ-м, у пачатку ХІV стагодзьдзяў. Але ж, напрыклад, Дусбург, ордэнскі храніст, піша, што ў такі-та год «Вітаўт у пагоню за нашым войскам сабраў усіх мужчынаў, якія былі здольныя да бітвы». Другі прыклад. Віцень праводзіць нараду з баярамі, нападае ордэнскі атрад, ён нараду зварочвае, і ўсе сабраныя баяры ідуць у пагоню на ворага. Яшчэ адзін варыянт. На сьцягу Пагоня глядіць на захад, на ордэн, і атрымліваецца, што ёсьць ускосныя дадзеныя, якія пацьвярджаюць вэрсію тэкста, напісанага ў ХVІІ стагодзьдзі. Няма фактаў, якія гэтаму рэзка супярэчаць. Таму я і пішу ў манаграфіі, што па ўсёй верагоднасьці Пагоню прыняў Віцень. Вось гэта прыклад патрыятызму. Дзе тут навуковая неаб’ектыўнасьць? Калі знойдзем дакумэнт, што гэта ня Віцень зрабіў, што Пагоня была прынята пазьней, так і напішам.
— Твае кнігі апошнім часам выходзяць у недзяржаўных выдавецтвах. І гэта сумна, калі дзяржавай не запатрабаваны такі адмысловец. Ці няма ў цябе адчуваньня, што за сьпінай — пуста, няма дзяржаўнага апірышча?
— Я б не сказаў, што дзяржавай не запатрабаваныя мае працы. Кніга «Гедымін», дзякуючы найперш выдатным ілюстрацыям Ігара Гардзіёнка, прадстаўляла Беларусь у Астане на кніжнай выставе Садружнасьці незалежных дзяржаваў. Яна выйграла конкурс «Мастацтва кнігі-2013» у намінацыі арт-фармат. Галоўны прыз выдаўцу ўручыў міністар інфармацыі Праляскоўскі.
— Але ж дзяржава не выдаткавала на выданьне гэтай кнігі ні рубля.
— Так. З аднаго боку гэта сумны факт, а з другога — добры. Мы выйграем канкурэнцыю ў дзяржаўных выдавецтваў. Мы навучыліся выжываць у камэрцыйных умовах без падтрымкі дзяржавы. А ўяўляеш, што будзе, калі дзяржава нам будзе дапамагаць?! Мы тады ня толькі выжывем, але і пусьцім шматлікія парасткі. У мяне на фоне ўсеагульнага пэсымізму ніякай апатыі няма, бо я бачу шмат зацікаўленых гісторыяй, у тым ліку і маімі працамі. Людзі глядзяць «Белсат», я там сьціпла ўдзельнічаю ў адной гістарычнай перадачы. І нядаўна ў Віцебску і Полацку на прэзэнтацыі кнігі чалавек шэсьць падышлі і падзякавалі за перадачу. Сумна, што нас не дапускаюць у сыстэму адукацыі. Не даюць нашым настаўнікам выхоўваць дзяцей, кантралююць выкладчыкаў ва ўнівэрсытэтах. Але мы выйграем у акадэмічнай навуцы, у папулярызацыі. Так што бой ідзе, і мы не адступаем. Перамога будзе за намі.
— На гэтай аптымістычнай ноце можна было б і закончыць нашу гутарку. Але задам яшчэ адно пытаньне. У Віцебску гарадзкія ўлады зьбіраюцца ўсталяваць помнік князю Альгерду, але пачаліся нейкія малаўцямныя пратэсты. Што б ты параіў віцебскім уладам у гэтай сытуацыі?
— Я параіў бы віцебскім уладам рабіць сваю справу, асабліва не афішуючы. Днямі я быў у Віцебску і пабачыў там пастамэнт пад конны помнік. Спытаўся ў суседнім музэі, для каго пастамэнт? Там нічога ня ведалі. Спытаўся ў цэнтры рамёстваў — і там не змаглі адказаць. Але на пастамэнце напісана: каменную сьцяну ўзьвёў… І я здагадаўся, што маецца на ўвазе князь Альгерд. Думаю, нягледзячы на ўсю мітусьню, пратэсты расейскага таварыства, конны помнік Альгерду ў Віцебску паўстане. І гэта будзе другі горад у краіне, дзе стаіць конны помнік нашаму князю — пасьля Полацка, дзе стаіць прыгожы помнік Усяславу Чарадзею. А конны помнік князю — гэта сымбаль незалежнасьці і дзяржаўнасьці краіны, так павялося зь сярэднявечча.
— Алесь, як стала вядома, у Гарадзенскім дзяржаўным унівэрсытэце імя Янкі Купалы ліквідуецца гістфак. Што стаіць за гэтым рашэньнем новага рэктара?
— Слова «ліквідуецца» тут не падыходзіць, бо ён ня быў асобным факультэтам здаўна. Гарадзенскі гістфак — гэта асобная песьня. Я заканчваў БДУ, але даводзілася працаваць на гарадзенскім гістфаку. Там здаўна была вельмі нізкай якасьці гістарычная адукацыя — не на ўзроўні ўнівэрсытэту. Там ёсьць добрыя выкладчыкі, але яны зашуганыя, запалоханыя, а некаторыя туды проста не дапускаюцца. Дарэчы, звольненыя вядомыя гісторыкі Андрэй Чарнякевіч і Вячаслаў Швэд, чые імёны прагучалі на ўсю краіну, не працавалі на гістфаку. Факультэт увогуле не называецца гістарычным. Ён называецца факультэтам гісторыі і сацыялёгіі. Раней гэта быў факультэт гісторыі і замежнай мовы. А цяпер як будзе называцца? Ня ведаю, можа, турызму і гісторыі. Гэта як у байцы Крылова «Квартэт» — музыкаў мяняюць месцамі, каб лепш гралі, а вынік усё той жа — нізкай якасьці навучальная ўстанова. Таму ніхто асабліва па ёй плакаць ня будзе. Там, магчыма, проста скароціцца колькасьць студэнтаў, выкладчыкаў — і ўсё. Бо на гістфак не ідуць людзі. Прафэсія гісторыка сёньня не патрэбная, а яшчэ з гарадзенскай падрыхтоўкай — тым больш. Усе добрыя гісторыкі, выпускнікі гарадзенскага гістфаку, якіх я ведаю, сталі прафэсіяналамі насуперак таму гістфаку. Яго дэканы Чарапіца і Крэнь дзесяцігодзьдзямі сэлекцыявалі выкладчыкаў, выбіралі найбольш ляяльных, прарасейскіх, пракамуністычных, пралукашэнкаўскіх і — вычышчалі рэшту. Гарадзенскі гістфак трэба закрываць, усіх звальняць, а потым набіраць новых выкладчыкаў і фармаваць факультэт занава.
Гарадзенскі гістфак трэба закрываць, усіх звальняць, а потым набіраць новых выкладчыкаў
— Нядаўна пабачыла сьвет твая кніга «Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага», і цябе пачалі называць беларускім Норманам Дэвісам. Маўляў, ты падобным чынам, у гэткі ж спосаб і мэтад, падаеш гісторыю. А ў чым палягаюць гэтыя спосаб і мэтад?
— Гэта, вядома ж, перабольшваньне, хоць заўвага трапная. Сапраўды, мною пераняты ад Нормана Дэвіса (напрыклад, з яго вялікай працы «Эўропа») спосаб падачы дадатковай інфармацыі ў рамках. Напрыклад, калі трапляецца тэрмін, які трэба патлумачыць, або трэба ўставіць нейкі дакумэнт, які пацьвярджае тэзу, у рамцы ўстаўляецца тлумачэньне. Напрыклад, Ганза — саюз нямецкіх і балтыйскіх гарадоў. Ёсьць тлумачэньне. Чытач, які ўсур’ёз не цікавіцца гэтым або ведае, што такое Ганза, можа прапусьціць і чытаць далей. Гэты прыём ад Нормана Дэвіса. Але калі гаварыць пра мэты маёй новай працы, то мне хацелася як мага пашырыць кола чытачоў і з навуковай манаграфіі зрабіць падручнік і кнігу для чытаньня.
— Твая папярэдняя кніга «Стварэньне Вялікага Княства» вытрымала чатыры выданьні. Выйшла некалькі кніг у распачатай табою сэрыі «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх». Што новае адкрываеш ты ў апошняй кнізе, якая, як і папярэднія, карыстаецца вялікім попытам у чытачоў?
— «Стварэньне Вялікага Княства» — гэта мая доктарская манаграфія. У апошнюю кнігу ўвайшлі асноўныя высновы, некаторыя часткі гэтай працы, прыкладна два разьдзелы. «Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага» — гэта першая ў Беларусі сынтэза гісторыі ВКЛ. Ну, першая, можа, і перабольшана сказана, бо ёсьць грунтоўная сынтэза ў шасьцітамовай «Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі». Яе 2-гі і 3-ці тамы — Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай, але ўсё ж на вокладцы там стаіць «гісторыя Беларусі». У мяне на вокладцы — «Гісторыя ВКЛ». Гэта першая ў Беларусі навуковая манаграфія падобнага кшталту, да якой я ішоў каля 10 гадоў. Калі гаварыць пра сэрыю «Жыцьцяпісы вялікіх князёў літоўскіх», то гэта літаратурна апрацаваныя біяграфіі гаспадароў ВКЛ. Яны былі людзьмі з усімі ўласьцівымі ім эмоцыямі, ваганьнямі, дзеяньнямі, каханьнямі. І мне здаецца, што гэта таксама цікава чытачам. Адрозьненьне новай кнігі ад той сэрыі ў тым, што ў ёй усё павінна быць абгрунтавана крыніцамі, працамі спэцыяльнымі і г.д. Тут фантазіі месца мала.
— Трактоўка ВКЛ розная ў розных гісторыкаў. Нават у айчынных, ня кажучы ўжо пра палякаў ці літоўцаў. Роўна 20 гадоў таму ў памежных Гярвятах была спроба дамовіцца зь літоўцамі. Відаць, цяпер тыя дамовы не актуальныя. Дык які ён — сёньняшні беларускі погляд на ВКЛ?
— Дамовы сапраўды не актуальныя. І тут можна зразумець літоўскіх калегаў. Тады Беларусь атрымала незалежнасьць, краіна ўтрая большая за Літву, яна павінна была выпрацаваць сваю канцэпцыю. Літоўцы згадзіліся дамаўляцца, хоць бы пачаць збліжэньне. Але да ўлады прыйшоў Лукашэнка, і патрэба ў дамоўленасьці адпала. Калі гаварыць пра беларускі погляд на ВКЛ, то гэта адназначна працяг традыцыі дзяржаўнасьці Беларусі ад Полацкага і Тураўскага княстваў.
— У нашых слухачоў няма сумненьня ў тым, што Алесь Краўцэвіч — беларусацэнтрычны гісторык. А ці лёгка сумяшчаць у сабе як дасьледчыку патрыятызм і аб’ектыўны погляд на гістарычныя падзеі?
— Мушу ўдакладніць, я не беларусацэнтрычны, а суб’ектны гісторык. Беларусацэнтрычнасць — гэта калі цэнтар бачыцца ў сваёй краіне, якая лічыцца найважнейшай у рэгіёне, Эўропе і г.д. А суб’ектны гісторык глядзіць на гісторыю сваю і іншых краінаў з гледзішча рацыі стану свайго народу. Гэта трошкі розьніцца. Я не ўзвышаю гісторыю сваёй краіны над гісторыяй іншых краінаў. Калі гаварыць, як карэктуюцца, карэгуюцца патрыятызм і навуковая аб’ектыўнасьць, то прызнаюся: я шчасьлівы, бо мае навуковыя высновы супадаюць з маім патрыятызмам. Калі б падчас напісаньня кнігі пра стварэньне ВКЛ я прыйшоў да высновы, што Гародню, Наваградак, Ваўкавыск захапілі, заваявалі літоўцы — я, прызнаюся, так бы і напісаў. І шукаў бы іншых сьлядоў беларускасьці ў гэтай дзяржаве. А так — я маю чыстае сумленьне. Маё аб’ектыўнае адчуваньне гісторыі не супярэчыць майму суб’ектыўнаму патрыятызму.
Я не ўзвышаю гісторыю сваёй краіны над гісторыяй іншых краінаў
— Няўжо не было такіх момантаў, якія табе хацелася прыхаваць ці ператлумачыць?
— Такіх момантаў нямала знаходзіцца ў гісторыі любога народу, ня толькі ў беларусаў. Гэта нармальна, калі ёсьць нейкія недагаворанасьці ў гісторыі, і магчымае іх дваякае трактаваньне. Зразумела, тады іх трэба трактаваць на карысьць свайго народу, сваёй краіны. У гэтым я не згаджаюся з калегамі, якія баяцца пакрыўдзіць суседзяў. Суседзі ўжо з нашага падворка выцягнулі ўсё, што магчыма. І тым ня менш: «Хоць бы яны што кепскае пра мяне не падумалі, таму ня буду іх называць летувісамі, бо яны пратэстуюць супраць гэтага»… Вось канкрэтны прыклад — Пагоня. Толькі ў Густынскім летапісе ХVІІ стагодзьдзя напісана, што Віцень прыняў герб Пагоня: «Измысли себе герб и всему князству Литовскому: рыцар збройный на коне з мечем, еже ныне наричут погоня». Ранейшых згадак нібы і няма, у ХІІІ-м, у пачатку ХІV стагодзьдзяў. Але ж, напрыклад, Дусбург, ордэнскі храніст, піша, што ў такі-та год «Вітаўт у пагоню за нашым войскам сабраў усіх мужчынаў, якія былі здольныя да бітвы». Другі прыклад. Віцень праводзіць нараду з баярамі, нападае ордэнскі атрад, ён нараду зварочвае, і ўсе сабраныя баяры ідуць у пагоню на ворага. Яшчэ адзін варыянт. На сьцягу Пагоня глядіць на захад, на ордэн, і атрымліваецца, што ёсьць ускосныя дадзеныя, якія пацьвярджаюць вэрсію тэкста, напісанага ў ХVІІ стагодзьдзі. Няма фактаў, якія гэтаму рэзка супярэчаць. Таму я і пішу ў манаграфіі, што па ўсёй верагоднасьці Пагоню прыняў Віцень. Вось гэта прыклад патрыятызму. Дзе тут навуковая неаб’ектыўнасьць? Калі знойдзем дакумэнт, што гэта ня Віцень зрабіў, што Пагоня была прынята пазьней, так і напішам.
— Твае кнігі апошнім часам выходзяць у недзяржаўных выдавецтвах. І гэта сумна, калі дзяржавай не запатрабаваны такі адмысловец. Ці няма ў цябе адчуваньня, што за сьпінай — пуста, няма дзяржаўнага апірышча?
— Я б не сказаў, што дзяржавай не запатрабаваныя мае працы. Кніга «Гедымін», дзякуючы найперш выдатным ілюстрацыям Ігара Гардзіёнка, прадстаўляла Беларусь у Астане на кніжнай выставе Садружнасьці незалежных дзяржаваў. Яна выйграла конкурс «Мастацтва кнігі-2013» у намінацыі арт-фармат. Галоўны прыз выдаўцу ўручыў міністар інфармацыі Праляскоўскі.
— Але ж дзяржава не выдаткавала на выданьне гэтай кнігі ні рубля.
— Так. З аднаго боку гэта сумны факт, а з другога — добры. Мы выйграем канкурэнцыю ў дзяржаўных выдавецтваў. Мы навучыліся выжываць у камэрцыйных умовах без падтрымкі дзяржавы. А ўяўляеш, што будзе, калі дзяржава нам будзе дапамагаць?! Мы тады ня толькі выжывем, але і пусьцім шматлікія парасткі. У мяне на фоне ўсеагульнага пэсымізму ніякай апатыі няма, бо я бачу шмат зацікаўленых гісторыяй, у тым ліку і маімі працамі. Людзі глядзяць «Белсат», я там сьціпла ўдзельнічаю ў адной гістарычнай перадачы. І нядаўна ў Віцебску і Полацку на прэзэнтацыі кнігі чалавек шэсьць падышлі і падзякавалі за перадачу. Сумна, што нас не дапускаюць у сыстэму адукацыі. Не даюць нашым настаўнікам выхоўваць дзяцей, кантралююць выкладчыкаў ва ўнівэрсытэтах. Але мы выйграем у акадэмічнай навуцы, у папулярызацыі. Так што бой ідзе, і мы не адступаем. Перамога будзе за намі.
— На гэтай аптымістычнай ноце можна было б і закончыць нашу гутарку. Але задам яшчэ адно пытаньне. У Віцебску гарадзкія ўлады зьбіраюцца ўсталяваць помнік князю Альгерду, але пачаліся нейкія малаўцямныя пратэсты. Што б ты параіў віцебскім уладам у гэтай сытуацыі?
— Я параіў бы віцебскім уладам рабіць сваю справу, асабліва не афішуючы. Днямі я быў у Віцебску і пабачыў там пастамэнт пад конны помнік. Спытаўся ў суседнім музэі, для каго пастамэнт? Там нічога ня ведалі. Спытаўся ў цэнтры рамёстваў — і там не змаглі адказаць. Але на пастамэнце напісана: каменную сьцяну ўзьвёў… І я здагадаўся, што маецца на ўвазе князь Альгерд. Думаю, нягледзячы на ўсю мітусьню, пратэсты расейскага таварыства, конны помнік Альгерду ў Віцебску паўстане. І гэта будзе другі горад у краіне, дзе стаіць конны помнік нашаму князю — пасьля Полацка, дзе стаіць прыгожы помнік Усяславу Чарадзею. А конны помнік князю — гэта сымбаль незалежнасьці і дзяржаўнасьці краіны, так павялося зь сярэднявечча.
