Дэбют новай рэдакцыі артыкулу аб здрадзе дзяржаве
Дракахруст: У багатай беларускай юрыдычнай практыцы справа Андрэя Гайдукова, здаецца, беспрэцэдэнтная. Узьнікаюць пытаньні, што, у прынцыпе, такога звышсакрэтнага мог ведаць і перадаць замежным спэцслужбам просты сьлесар, чаму працэс над ім закрыты? Хаця зь іншага боку, Гайдукоў не адзіны, хто за апошнія гады абвінавачваўся ў здрадзе радзіме. Пару гадоў таму да адказнасьці прыцягваліся афіцэры, якіх абвінавачвалі ў перадачы сакрэтных зьвестак замежнай выведцы. Многія мяркуюць, што справа Гайдукова мае выразную палітычную подбіўку. Павал, вы шмат займаліся і працягваеце займацца гэтай справай, якія ёсьць аргумэнты наконт меркаваньня, што гэтая справа — гэта палітыка?
Дракахруст: Павал, вы даволі шмат казалі журналістам пра працэсуальныя парушэньні падчас разьбіраньня справы Гайдукова. Вы не маглі б коратка нагадаць, пра што ідзе размова?
Левінаў: Па-першае, парушанае права на адкрытае судовае разьбіраньне. Нягледзячы на тое, што я быў на прыёме ў старшыні Віцебскага абласнога суду, мы да гэтага часу ня ведаем, у сувязі з чым усё ж такі гэты працэс закрыты. Акрамя гэтага, парушанае права Гайдукова на волю. Ён знаходзіўся за кратамі 8 месяцаў да суду і цяпер падчас суду ён таксама знаходзіцца пад вартай. Таксама не зразумела, чаму. Няўжо былі падставы меркаваць, што ён зьбяжыць ад сьледзтва альбо акажа ціск на нейкіх сьведкаў.
У залі суду ён знаходзіцца ў клетцы, што парушае яго права на прэзумцыю невінаватасьці. Ён яшчэ не вінаваты, але перад судом ён ужо паўстае, як злачынца. Таксама парушанае яго права на абарону. Гайдукоў знаходзіцца ў клетцы, адвакаты знаходзяцца за сталом на адлегласьці ад гэтай клеткі, і ён пазбаўлены магчымасьці мець зносіны з адвакатамі ў неабходны час. Я лічу, што тут яшчэ парушанае права на справядлівы суд, таму што мне часта даводзіцца бываць у судах гораду Віцебску, у тым ліку і абласным судзе, і падвышаная ўвага спэцслужбаў і органаў правапарадку да гэтага працэсу наводзіць на думку, што ня ўсё тут так проста.
Дракахруст: Сяргей, дэталі справы ня ведае, пэўна, ніхто, акрамя сьледчых і тых, хто ўдзельнічае ў працэсе. Але паводле ўскосных чыньнікаў, паводле практыкі айчынных праваахоўных органаў — гэта можа быць палітыкай, абгорнутай у шпіёнскую абалонку, вяртаньнем у 37 год, калі звычайныя калгасьнікі аказваліся агентамі польскай, брытанскай і японскай выведкі? Ці там ёсьць рэальная подбіўка?
Гэта могуць быць і рэпрэсіі з боку дзяржавы, чаму мы былі неаднойчы сьведкамі, але могуць быць і цалкам аб’ектыўныя абвінавачваньні. Да гэтага часу я ад прыхільнікаў абароны Гайдукова пакуль яшчэ не пачуў ні аднаго матыву, за што ўсё ж такі яго пасадзілі, за што яны раскручваюць такую шпіёнскую справу? Звычайна актывістаў, якія вядуць нейкую грамадзкую дзейнасьць, ціснуць адміністрацыйнымі справамі, штрафамі. Гэтага аказваецца цалкам дастаткова, каб нармальна прыціснуць актывіста. Навошта шпіёнская дзейнасьць?
І акрамя прычын яшчэ павінны быць падставы. Ведаеце, у мяне таксама можна знайсьці шмат ворагаў і шмат прычын, каб мяне пасадзіць. Спробы рабіліся ня раз. Але не знаходзілася падставаў. Таму сам факт, што супрацоўнікі КДБ узялі Гайдукова пры спробе закладкі нейкіх дакумэнтаў у тайнік, на мой погляд, шмат пра што кажа. Вядома, нельга выключаць, што гэта была нейкая падстава і незаконныя дзеяньні супрацоўнікаў КДБ. Але нельга і выключаць, што гэта маглі быць цалкам аб’ектыўныя дзеяньні супрацоўнікаў КДБ, паколькі проста так, з наскоку, такія апэрацыі не праводзяцца. Звычайна заводзіцца справа групавога апэратыўнага вышуку, праводзіцца вялікая апэратыўная праца з фіксацыяй усіх кантактаў, не толькі з закладкай нейкіх дакумэнтаў у тайнік. І мяне крыху дзівяць камэнтары некаторых асоб, калі кажуць, што вось ён ня ведаў сакрэты, і чаму не ўзялі гэтага агента ЦРУ, калі ён там быў на самай справе?
А адкуль яны ўзялі, што яны не ўзялі агента ЦРУ? Агент ЦРУ — гэта занадта каштоўны козыр, калі яны яго ўзялі. Калі там было затрыманьне ня толькі Гайдукова, але і нейкага агента, прадстаўніка замежных спэцслужбаў, то тады зразумела, чаму працэс закрыты. У такіх выпадках гандлююцца з тым бокам, якія праштрафіліся. Выгандлёўваюць нейкія пазыцыі на міжнароднай арэне, адмену санкцый, напрыклад, ці нешта іншае.
Дракахруст: Юры, Анатоль Лябедзька, камэнтуючы працэс, адзначыў, што ён моцна пашкодзіць нармалізацыі адносінаў з Эўразьвязам, у чым афіцыйны Менск зараз, так выглядае, моцна зацікаўлены. Дык чаму ж яго праводзяць, прычым так, як праводзяць? Можа і не зацікаўлены? А можа ёсьць мэты, вышэйшыя за тую нармалізацыю?
Зь іншага боку, мне падаецца рацыянальным зараз указаць на тыя аспэкты, якія ўжо зараз дакладна вядомыя, указаць на прабелы ў гэтай справе і задаваць пытаньні, датычныя гэтай справы. Пакуль няма адказаў на гэтыя пытаньні, у праваабаронцаў будуць падставы для пільнай увагі да гэтай справы і шэраг ужо вядомых аспэктаў дазваляе паставіць пад сумнеў абгрунтаванасьць гэтай крымінальнай справы.
На што б я зьвярнуў увагу ў першую чаргу, і што звычайна не адзначаецца ў камэнтарах па гэтай справе? Справа Гайдукова — гэта першая крымінальная справа, якая вядзецца з выкарыстаньнем тых зьменаў у крымінальным кодэксе, якія былі ўведзены ўвосень 2011 году, калі артыкул 356 «Здрада дзяржаве» замест дакладнай і юрыдычна выверанай фармулёўкі атрымаў некалькі дапаўненьняў накшталт агентурнай дзейнасьці і «іншай дапамогі замежнай дзяржаве, якая наносіць шкоду Рэспубліцы Беларусь». І гэта справа — своеасаблівы тэст, які закладае практыку выкарыстаньня вось гэтага артыкулу 356 КК. І само па сабе прыцягненьне чалавека да адказнасьці за агентурную дзейнасьць павінна разглядацца як першая спроба выкарыстаньня зьменаў, якія ў 2011 годзе былі ўнесеныя. І гэта надае справе абсалютна ясны кантэкст.
Другі момант, пра які варта адзначыць асабліва ў кантэксьце таго, што казалі мае суразмоўцы, — у гэтай справе да гэтага часу няма ніякіх дакладных зьвестак пра іншы бок, пра тое, хто быў контрагентам Гайдукова, для каго быў закладзены гэты тайнік, для каго ён зьбіраў гэтыя зьвесткі, якія шкодзяць Рэспубліцы Беларусь. Вось зараз стала вядома пра гэты незразумелы ліст абвінавачанага, у якім упершыню ўзгадваецца пра ЦРУ. Рэч не зусім зразумелая, чаму гэты ліст стаў вядомы грамадзкасьці. Афіцыйнага тлумачэньня з боку КДБ няма. КДБ на пытаньне журналістаў, на якую спэцслужбу працаваў Гайдукоў, не адказвае, абмаўляецца ад камэнтароў. І ў гэтай сувязі я параўнаў бы гэтую сытуацыю, з той, якая была ў Расеі ў 2006 годзе, памятаеце, там таксама быў тайнік, у які быццам бы закладалася інфармацыя для брытанскай амбасады. Там спэцслужбы адразу сказалі пра тое, што адрасатам гэтага тайніка была брытанская амбасада. У справе Гайдукова адказу на гэтае пытаньне да гэтага часу няма, што прымушае западозрыць, што, можа быць, тут і сапраўды гульня спэцслужбаў. Скажам так, спэцслужбы маглі інсцэніраваць гэтую справу. Па гэтых справах ёсьць практыка Страсбурскага суду, які такія доказы не ўспрымае і кажа, што ў выпадку, калі спэцслужбы, ведаючы пра злачынства, спрыяюць яму, такія людзі павінны быць апраўданыя.
Ліст Гайдукова: спосаб застрашваньня ці пастка?
Дракахруст: Удзельнікі перадачы ўжо ўзгадвалі загадкавы ліст, які быў атрыманы ад Гайдукова літаральна напярэдадні працэсу, адзіны ліст за ўвесь час яго ўтрыманьня пад вартай. У ім гаворыцца: «Я абвінавачваюся ў тым, што мог пагражаць нацыянальнай бясьпецы, што характарызуецца як замах на канстытуцыйны лад Рэспублікі Беларусь; навязваньне Рэспубліцы Беларусь палітычнага курсу, які не адпавядае яе нацыянальным інтарэсам. Характар магчымага шкоды можа выяўляцца ў дэстабілізацыі сацыяльна-палітычнай сытуацыі. У тым, што шукаў фінансаваньне на сваю дзейнасьць у фондзе амбасады ЗША (ЦРУ ЗША па вэрсіі КДБ)». У лісьце Гайдукоў таксама піша, што яго дакараюць тым, што ён патрабаваў візавых санкцыяў для беларускіх чыноўнікаў, і што ягонае меркаваньне, «паводле вэрсіі КДБ, можа пагражаць эканамічнай сытуацыі ў Рэспубліцы Беларусь». Нават маці Андрэя Гайдукова ня надта верыць таму, што напісана. Відавочна, што гэта зроблена для таго, каб зьмест ліста стаў здабыткам галоснасьці. Дзеля чаго менавіта такі зьмест?
Пасьля арышту Гайдукова паведамлялася пра нейкія тайнікі, ля якіх нібыта злавілі Гайдукова. У лісьце вязьня ніякія тайнікі, ніякія кантакты з замежнымі спэцслужбамі не прыгадваюцца. Чаму? Справа развалілася? Ці гэта пастка для грамадзкай думкі? Ці сродак запалохваньня? Да санкцый заклікалі многія, яшчэ больш людзей атрымліваюць фінансаваньне сваёй дзейнасьці з розных фондаў. Чаму шпіёнам абвясьцілі аднаго Гайдукова?
Чавусаў: Акурат пра гэты ліст вельмі цяжка высоўваць вэрсіі, даваць тлумачэньні. Адзінае скажу, што той зьмест, які выкладзены ў лісьце, пацьвярджае палітычны аспэкт гэтай справы. І калі казаць пра тое, што гэты ліст быў з дазволу спэцслужбаў накіраваны на волю, то значыць камусьці выгадна прадставіць гэтую справу як палітычную. І без таго да яе прыцягнутая ўвага грамадзкасьці, праваабаронцаў. Напрыклад, у мяне няма сумневаў, што ў выпадку, калі прысуд будзе абвінаваўчы, то Гайдукоў зь вялікай імавернасьцю будзе прызнаны палітвязьнем. На гэта шмат што ўказвае.
Зь іншага боку, у нас ёсьць прыклады рэгіянальных палітычных справаў — як справа Пачобута, справа «АРХЭ», якая ў некаторай ступені таксама пачала раскручвацца з рэгіёну. І часткамі ёсьць такое адчуваньне, што ўлады імкнуцца «адкруціць» залішні спрыт сваіх правінцыйных падначаленых, якія «не па чыне» палітычныя скандалы пачынаюць раскручваць і шкодзяць міжнароднай палітыцы. Важна пазначыць, што працэс Гайдукова пачаўся ня ўчора. Я сказаў, што працэс арыентаваны на зьмену заканадаўства, якая адбывалася ўвосень 2011 году. Самое злачынства, якое інкрымінуецца, дастаткова працяглае, бо агентурная дзейнасьць патрабуе часу. Магчыма, што ў дадзеным выпадку проста былі нейкія карпарацыйныя інтарэсы КДБ, напрыклад, прадэманстраваць уласную эфэктыўнасьць, злавіць вось гэтага быццам бы шпіёна паводле новай фармулёўкі артыкулу аб здрадзе дзяржаве. А цяпер ён проста трапляе ў палітычны кантэкст — было ў нас 11 палітвязьняў, а стане 11+1. Розьніца невялікая, хаця, зразумела, сытуацыя выглядае абсалютна іншай, калі спадар Гайдукоў насамрэч меў кантакт зь нейкімі невядомымі замежнымі контрагентамі. Падкрэсьлю яшчэ раз, што няма зьвестак пра тое, што за спэцслужба зь ім кантактавала.
Яго справа будзе мець падабенства са справай грамадзяніна ЗША Эмануіла Зэльцара, які, нагадаю, быў кінуты за краты акурат у разгар дыялёгу паміж Захадам і Беларусьсю ў 2008 годзе. І вырашэньне гэтай праблемы ў свой час дапамагло ўсталяваньню кантактаў паміж афіцыйным Менскам і Захадам.
Дракахруст: Сяргей, як вы інтэрпрэтуеце загадку гэтага ліста? Беларускія ўлады заўсёды падкрэсьліваюць, што ў нас кшталту палітыкі няма, у нас па меншай меры сур’ёзныя справы разглядаюцца без палітыкі. А тут ліст, зразумела цэнзураваны, зразумела, які бачылі вочы цэнзара, а можа, так сказаць, і рукі пісалі, ён як бы сам падстаўляе беларускія ўлады, бо паказвае, што бяруць за палітыку. Калі, умоўна кажучы, Гайдукоў напісаў бы, што так, я сустракаўся з замежнікамі, я ім сёе-тое перадаваў, то у гэта не ўсе паверылі б, але гэта ўкладалася б у чыста шпіёнскую вэрсію. Чаму ён гэтым лістом фактычна разбураў гэтую вэрсію і чаму яму гэта дазволілі?
Сацук: Я лічу, што гэта — апэрацыя спэцслужбаў. Для беларускіх уладаў абсалютна ўсё роўна — 11 палітвязьняў альбо 12. Ад гэтага іх імідж больш не пацерпіць. Затое яны падштурхнуць праваабаронцаў абвясьціць Гайдукова палітвязьням. А потым, калі будзе добрая кан’юнктура, скажам, на прэзыдэнцкіх выбарах 2015 году, ўлады дадуць зусім іншыя матэрыялы, дзе будуць прадстаўленыя доказы таго, што Гайдукоў на самай справе шпіён, а ня вязень сумленьня. Гэта ў чарговы раз выставіць праваабаронцаў дурнямі.
Дракахруст: Павал, вэрсія, якую прапанаваў Сяргей — ці здаецца яна вам праўдападобнай? І што можна рабіць для супрацьдзеяньня ёй? Я так зразумеў, што сэнс такі: зараз яны тым лістом самі робяць яго праваабаронцам, вязьнем сумленьня, а потым, умоўна кажучы, сапраўды па БТ пакажуць закладку інфармацыі ў тайнік ці фотаздымак перадачы інфармацыі.
Другі момант: я размаўляў зь віцебскімі судзьдзямі. Яны, паглядзеўшы на новую рэдакцыю артыкулу 356 КК, сказалі, што па гэтым артыкуле і вас, і нас можна саджаць у турму. Што тычыцца самога ліста, то, на мой погляд, гэта сапраўды апэрацыя спэцслужбаў. Яны выдатна разумелі, што зьмест гэтага ліста стане здабыткам грамадзкасьці. Зроблена гэта для таго, каб людзі, якія яшчэ на волі, паменш швэндаліся па амбасадах замежных дзяржаў і паменш мелі зносіны з замежнымі грамадзянамі.
Свавольства і мэтазгоднасьць
Дракахруст: Больш шырокае пытаньне — што лічыць для сябе дазволеным беларуская ўлада? Я нагадаю, што пасьля тэракту 11 красавіка 2011 году было шмат перасьцярогаў, што ўлады са злачынства «справу Кірава» — скарыстае для татальнага перасьледу апазыцыі. І нейкі намёк на такі сцэнар быў — я маю на ўвазе міліцэйскі пратакол аб прыцягненьні да адказнасьці Паўла Левінава за датычнасьць да тэракту. Пратакол загадкава ўзьнік і гэтак жа загадкава зьнік. У далейшым перасьцярогі ня спраўдзіліся, здаецца, не было спробаў прадставіць апазыцыю выканаўцамі, замоўнікамі ці натхняльнікамі тэракту. Чаму, калі меркаваць, што гэтая ўлады здольная на ўсё?
Левінаў: Я ня ведаю. Шчыра кажучы, я сам не разумею, як я сам яшчэ ня стаў трэцім чалавекам — выканаўцам тэракту. Я тады рэальна ўсьведамляў небясьпеку, якая мяне напаткала, і лічыў, што мае дні палічаныя. Што адбылося? Можа, сапраўды грамадзкасьць унутры краіны Беларусь і за яе межамі падняла гэтае пытаньне шырока, і гэты пратакол як зьявіўся, так і зьнік. Што да гэтай справы, то калі мы гаворым пра нашы беларускія ўлады, то яны здольныя на ўсё, і прадбачыць нейкія іх хады я проста не бяруся.
Дракахруст: Сяргей, як вы глядзіце на гэтую сытуацыю? Вось тады сапраўды так казалася, што беларускія ўлады — суцэльныя пачвары, яны абавязкова прыцягнуць да справы апазыцыю. Аднак не прыцягнулі. Але, зь іншага боку, быў гэты загадкавы пратакол, які гэтак жа загадкава зьнік. Як вы гэта тлумачаце?
Сацук: Ведаеце, такіх пратаколаў было ня два і нават ня дзесяць. У той сытуацыі было затрымана прынамсі 40 чалавек і складзеныя пратаколы. Проста мы пра гэта ня ведаем, таму што гэта былі не актывісты, а звычайныя людзі. Хапалі масава па падазрэньні ў датычнасьці да тэракту, асабліва ў Менску. Таму я тут нічога дзіўнага ня бачу. Што да беларускіх уладаў, то на тое яна і ўлада, каб валодаць вельмі шырокімі паўнамоцтвамі. Беларускай ўлады гэта тычыцца асабліва. І, па сутнасьці, калі беларуская ўлада захоча, то яна можа пасадзіць любога грамадзяніна РБ. Нават калі закон гэта не дазволіць, яны скарэктуюць закон і пасадзяць. Было б жаданьне.
Таму я заўсёды і сваім заснавальнікам газэты кажу, што пытаньне ў тым, каб ва ўладаў такога жаданьня не зьявілася. Трэба глядзець і дзейнічаць асьцярожна. І не спрабаваць наш ня вельмі добры закон нейкімі шляхамі парушыць. Пасадзіць можна любога, але ўсё вымяраецца мэтазгоднасьцю.
У дадзеным выпадку, калі разглядаць справу Гайдукова, то я пакуль ня бачу мэтазгоднасьці, каб задзейнічаць столькі рэсурсаў толькі дзеля таго, каб пасадзіць Гайдукова. Калі б беларускія ўлады хацелі напалохаць грамадзкасьць, то на іх месцы я б зрабіў яму справу пэдафіла. Закрытае справа, і ў турме яму было б такое салодкае жыцьцё, што мама не гаруй. І людзі рэальна б спалохаліся. А справа шпіёна грамадзкасьць не спалохае, а наадварот, абурыць. Таму скажу яшчэ раз — беларускія ўлады могуць зрабіць усё, што заўгодна. На тое яны і беларускія ўлады, і на то ў нас такія дакладныя законы. Камэнтаваць ў дадзеным выпадку вельмі складана, паколькі я ня ведаю ні матэрыялаў справы, ні Гайдукова. А з нагоды затрыманьня Паўла Левінава і гісторыі пратаколу на яго я таксама ня ведаю, чаму ён зьявіўся і зьнік. Напэўна, не знайшлі падставаў, таму і зьнік.
Дракахруст: Юры, а які ваш адказ на пытаньне, што лічаць для сябе дазволеным беларускія ўлады?
Чавусаў: Тое, што праўныя абмежаваньні на дзейнасьць беларускіх ўладаў робяць найменшы ўплыў — гэта, на мой погляд, відавочна. Зь іншага боку казаць пра зусім ужо неабмежаванае свавольства не выпадае, таму што ў краіне ёсьць праваабарончая супольнасьць, ёсьць магчымасьць давядзеньне інфармацыі ад беларускіх праваабаронцаў міжнародным арганізацыям, у тым ліку тым, ад якіх шмат што залежыць у гэтай краіне. І ў гэтым сэнсе беларуская ўлада застаецца залежнай ад некаторых, у першую чаргу, зьнешніх чыньнікаў.
У кантэксьце справы Гайдукова, безумоўна, міжнародная праваабарончая супольнасьць ведае пра гэтую справу, яна пільна за ёй сочыць. Тое, што пакуль не было ніякай рэакцыі, ніякіх заяваў — гэта проста сьведчаньне стрыманай пазыцыі, паколькі няма пакуль што прысуду. Я думаю, што калі прысуд будзе абвінаваўчым і Гайдукова пасадзяць, то гэта вельмі нэгатыўна паўплывае на беларуска-эўрапейскі дыялёг і на некаторыя іншыя замежныя аспэкты беларуская палітыкі. Што тычыць таго, што справа Гайдукова ёсьць праява нематываванага свавольства, то я ўсё ж такі яшчэ раз паўтаруся, што зараз мы назіраем тэст выкарыстаньня артыкулу 356 у новай, падкрэсьлена няпраўнай фармулёўцы. У прынцыпе, калі прыгадаць ранейшыя заканадаўчыя рэпрэсіўныя навэлы, то яны таксама спачатку выкарыстоўваюцца на нейкіх дробных справах, відавочна на тых справах, якія не былі мэтай увядзеньня гэтых артыкулаў.
Нагадаю, што артыкул 193 (1), які карае за дзейнасьць ад імя незарэгістраваных арганізацыяў падчас прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году быў выкарыстаны, каб разбурыць тагачасную сыстэму незалежнага назіраньня ў межах арганізацыі «Партнэрства». Але ўпершыню гэты артыкул быў скарыстаны таксама ў рэгіёне супраць малавядомага актывіста БНФ Эдуарда Зелянкова. Мала хто пра гэтую справу даведаўся, таму што яна даволі хутка прайшла.
На мой погляд, зараз справа Гайдукова менавіта такі ж тэст — тэст выкарыстаньня гэтага артыкулу. Найбольш трывожыць тое, што прыходзяць зьвесткі пра выкарыстаньне і іншых навэлаў 2011 году на практыцы. Вядома пра першыя адміністрацыйныя справы ў новых фармулёўках артыкулу за атрыманьне замежнай бязвыплатнай дапамогі няўрадавымі арганізацыямі. Ствараецца такое ўражаньне, што мэханізм, які быў закладзены ў 2011 годзе, спэцслужбамі зараз пушчаны ў дзеяньне. А для зьнешніх назіральнікаў гэта ўсё будзе прадстаўляцца ў выглядзе звычайнага выкананьня закону. Дзяржава стварыла сабе такое заканадаўства, якое дазваляе амаль кожнага прысягнуць да адказнасьці паводле нейкага артыкулу крымінальнага ці адміністрацыйнага кодэксу.
Ці стане 356 артыкул 58-м артыкулам сталінскага кодэксу?
Дракахруст: Вяртаючыся да справы Гайдукова, які ваш прагноз наконт яго рэха? Гэта будзе лякальны эпізод, не зьвязаны з грамадзка-палітычным працэсам у краіне, гэта стане сродкам застрашваньня ці прэцэдэнтам, сьцісканьнем поля дазволенага, калі кантакт з замежнікамі, як ў сталінскія часы, будзе трактавацца як здрада дзяржаве?
Левінаў: Улады пускаюць пробны шар. Яны паглядзяць, вядома, як адрэагуе грамадзкасьць. Калі казаць увогуле, то гэта справа шырока нідзе не асьвятляецца. Зацікаўленасьць гэтай справай з боку віцяблян паказала тое, што ў першы дзень працэсу прыйшлі праваабаронцы, грамадзкія актывісты, журналісты. Староньніх людзей не было. Я згодны з тым, што калі будзе абвінаваўчы прысуд, а там тэрмін па гэтым артыкуле даволі сур’ёзны, ад 7 да 15 гадоў, то, вядома, ён будзе псыхалягічна ціснуць на кожнага грамадзкага актывіста Рэспублікі Беларусь.
Дракахруст: Сяргей, як вы мяркуеце, калі будзе абвінаваўчы прысуд, ці стане гэта прэцэдэнтам: пад гэты артыкул будуць потым многіх грабсьці ці гэта будзе лякальная справа?
Сацук: Я пагаджуся зь Юрыем ў тым, што гэта сапраўды прэцэдэнт. Упершыню ў такой рэдакцыі ўжываецца артыкул 356. Таму незалежна ад таго, які будзе прысуд — гэта ў любым выпадку будзе прэцэдэнт. Як далей будзе ўжывацца гэты артыкул — залежыць толькі ад уладаў. Яны могуць пусьціць яго ў шырокую практыку, а могуць выкарыстоўваць у адзінкавых выпадках. Сапраўды артыкул 356 вельмі шырока трактуецца. На самай справе па гэтым артыкуле можна прыцягнуць да адказнасьці неймаверную колькасьць людзей, якія жывуць у Беларусі.
Дракахруст: Юры, і ваш прагноз наконт артыкулу 356? Ці будзе ў яго лёс знакамітага артыкулу 58-га крымінальнага кодэксу РСФСР часоў Сталіна, па якім сядзелі мільёны?
Чавусаў: Пры любым раскладзе артыкул застаецца ў крымінальным кодэксе менавіта ў гэтай шырокай фармулёцы, паводле якой праваабарончыя маніторынгі, паведамленьні пра палітвязьняў і ў рэшце рэшт нашу з вамі размову, якая адбываецца паміж Прагай і Менскам, пры неабходнасьці можна будзе прадставіць як тую, якая наносіць шкоду інтарэсам Беларусі і падвесьці пад гэты артыкул 356. Ён сам па сабе ўсеадбыўны, ахоплівае вельмі шмат відаў грамадзкай дзейнасьці. Зь іншага боку, я не казаў бы, што сама атмасфэра справы Гайдукова стварае ўражаньне, што зь яго хочуць зрабіць дэманстратыўны прыклад ахвяры артыкулу 356. Думаю, што для гэтых мэтаў спэцслужбам можна было б зрабіць і адкрыты працэс. Бо лічу, што ў такім выпадку гэта мела б большы рэзананс і больш спрыяла б задачы агульнай прэвэнцыі.
Зь іншага боку, закрытасьць працэсу можа быць абумоўлена і тым, што там справа ня ў зьвестках, якія зьбіраў Гайдукоў, а ў тым, як гэтую справу расьледавалі спэцслужбы, наколькі гэтая справа шляхам апэратыўных дзеяньняў магла быць штучна сфармаваная. Спэцслужбы маглі нават і самі паспрыяць таму, каб Гайдукоў са звычайнага рабочага заводу пераўтварыўся ў суб’ект артыкулу 356. Мне падаецца, што ўплыў гэтай справы шмат у чым будзе залежыць ад рэакцыі грамадзкасьці.
Я ўсё ж такі запярэчыў бы ацэнцы Паўла. Мне падаецца, што ўвага да справы Гайдукова вялікая, належная. І праваабаронцы, як беларускія, гэтак і замежныя да гэтай справы вельмі пільна прыглядаюцца. У любым выпадку, калі прысуд будзе абвінаваўчым, ён зьменіць стаўленьне да беларускага рэжыму. Гэта, зразумела, нанясе вялікую шкоду іміджу Беларусі, зьмяшчаючы яе ў крыху сярэднеазіяцкі кантэкст, дзе права служыць выключна сродкам для рэпрэсіяў з боку дзяржавы.
