31 студзеня 1563 году шэсьцьдзесят тысяч прадстаўнікоў братняга расейскага народу (а можа, і значна болей, братоў ня лічаць) на чале з генэралісімусам Іванам Жахлівым падступілі да муроў гораду Полацку. Яшчэ тысяч сорак гасьцей з усходу цягнулі на сабе тое, што мусіла назаўжды засьведчыць братэрскую любоў маскоўцаў да палачанаў: дзьвесьце гарматаў і іншы цалкам мірны рыштунак.
Генэралісімус Іван быў чалавек нязлосны і нікому не жадаў благога: падумаеш, сына роднага забіў. А што людзей пачкамі губіў, дык было б тае бяды: чаго-чаго, а гэтага майна ў маскоўскіх гаспадароў заўсёды хапала зь лішкам. Чаму ж смутак расіў у гэтыя зімовыя дні сьветлыя вочы Івана? Бедны цар проста хацеў вярнуць сваё, законнае: Валынь, Галіцыю, ды вось, Полацак. Ён жадаў усяго толькі любові. А яго чамусьці ніхто не любіў. Нават уласныя падданыя. Яго палюбяць празь некалькі стагодзьдзяў, напішуць пра яго раманы, здымуць фільмы пра тое, як ён бараніў радзіму і мяняў прафэсію, адзначаць вайсковы геній, волю, веру і дзяржаўны розум. Але любоў — такая рэч, якой заўжды хочацца тут і цяпер.
І вось перад ім, як піша Ўладзімер Арлоў, ляжыць «галоўная цьвердзь Вялікага Княства Літоўскага — горад зь дзевяцівежавым замкам, з дванаццацьцю манастырамі і васямнаццацьцю храмамі». І зусім невялікім гарнізонам. Бяры — і любі. Але праклятае места чамусьці не жадае царскае любові.
Калі б у Івана быў гучнамовец або радыё, ён, напэўна, загадаў бы з раніцы да раніцы круціць мантры на туземным «наречіі», кшталту гэтай:
«Ой, калі б, калі
Маскалі прыйшлі,
Нашы родныя, веры одныя!»
Але радыё ў яго няма. І любові таксама ўсё ніяк не адчуваецца.
...Іх гэта дагэтуль зьдзіўляе — да гістэрык і сопляў. Яны дагэтуль крыўдзяцца, як дзеці, і шчыра ня могуць даўмецца: як можна жыць у Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Берасьці, Полацку — і не любіць іх? У іх жа ўсё такое вялікае і красівае...
На 16-ты дзень аблогі Іван, паабяцаўшы папярэдне абаронцам Полацку волю і захаваньне іхнай маёмасьці, пасьля жорсткіх баёў бярэ горад. І Полацак захлынаецца ад прыступу братэрскіх пачуцьцяў: габрэяў топяць у Дзьвіне, усіх, хто няправільна хрысьціцца, забіваюць без суду і сьледзтва (хаця можна толькі ўявіць сабе гэты суд, калі б ён адбываўся), манахаў сякуць шаблямі, па ўсім горадзе гвалтаваньні і кроў, спаленыя некалькі храмаў і тры тысячы двароў, маёмасьць месьцічаў рэквізуецца на братэрскія патрэбы і звозіцца ў Маскву.
А любові ўсё роўна як не было, так і няма. Хаця, здавалася б: цяпер жа ўжо не адкруцяцца.
Генэралісімус Іван быў чалавек нязлосны і нікому не жадаў благога: падумаеш, сына роднага забіў. А што людзей пачкамі губіў, дык было б тае бяды: чаго-чаго, а гэтага майна ў маскоўскіх гаспадароў заўсёды хапала зь лішкам. Чаму ж смутак расіў у гэтыя зімовыя дні сьветлыя вочы Івана? Бедны цар проста хацеў вярнуць сваё, законнае: Валынь, Галіцыю, ды вось, Полацак. Ён жадаў усяго толькі любові. А яго чамусьці ніхто не любіў. Нават уласныя падданыя. Яго палюбяць празь некалькі стагодзьдзяў, напішуць пра яго раманы, здымуць фільмы пра тое, як ён бараніў радзіму і мяняў прафэсію, адзначаць вайсковы геній, волю, веру і дзяржаўны розум. Але любоў — такая рэч, якой заўжды хочацца тут і цяпер.
І вось перад ім, як піша Ўладзімер Арлоў, ляжыць «галоўная цьвердзь Вялікага Княства Літоўскага — горад зь дзевяцівежавым замкам, з дванаццацьцю манастырамі і васямнаццацьцю храмамі». І зусім невялікім гарнізонам. Бяры — і любі. Але праклятае места чамусьці не жадае царскае любові.
Калі б у Івана быў гучнамовец або радыё, ён, напэўна, загадаў бы з раніцы да раніцы круціць мантры на туземным «наречіі», кшталту гэтай:
«Ой, калі б, калі
Маскалі прыйшлі,
Нашы родныя, веры одныя!»
Але радыё ў яго няма. І любові таксама ўсё ніяк не адчуваецца.
...Іх гэта дагэтуль зьдзіўляе — да гістэрык і сопляў. Яны дагэтуль крыўдзяцца, як дзеці, і шчыра ня могуць даўмецца: як можна жыць у Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Берасьці, Полацку — і не любіць іх? У іх жа ўсё такое вялікае і красівае...
На 16-ты дзень аблогі Іван, паабяцаўшы папярэдне абаронцам Полацку волю і захаваньне іхнай маёмасьці, пасьля жорсткіх баёў бярэ горад. І Полацак захлынаецца ад прыступу братэрскіх пачуцьцяў: габрэяў топяць у Дзьвіне, усіх, хто няправільна хрысьціцца, забіваюць без суду і сьледзтва (хаця можна толькі ўявіць сабе гэты суд, калі б ён адбываўся), манахаў сякуць шаблямі, па ўсім горадзе гвалтаваньні і кроў, спаленыя некалькі храмаў і тры тысячы двароў, маёмасьць месьцічаў рэквізуецца на братэрскія патрэбы і звозіцца ў Маскву.
А любові ўсё роўна як не было, так і няма. Хаця, здавалася б: цяпер жа ўжо не адкруцяцца.
