Пахмельле пасьля выбараў

Дракахруст: Упершыню за шмат месяцаў адмоўнае сальда гандлёвага балянсу, хістаньні курсу рубля, разрыў паміж тэмпам росту заробкаў і прадукцыйнасьці працы – такія эканамічныя наступствы выбараў атрымала Беларусь. Некаторыя з гэтых тэндэнцый з фатаграфічнай дакладнасьць паўтараюць сытуацыю студзеня-лютага 2011 году. Ці можна сказаць, што Беларусь абвальваецца ў новы крызіс, асабліва з улікам больш жорсткай палітыкі Масквы і неабходнасьцю плаціць вялікія сумы запазычанасьці ў наступным годзе? Ці мы назіраем проста так званы палітыка-дзелавы цыкль, да выбараў улада раздае шчодрыя падарункі насельніцтву, пасьля іх наступае эканамічнае пахмельле. Але ад пахмельля ніхто не памірае. Як правіла. Зьміцер, якая ваша ацэнка?


Крук: Я хутчэй пагаджуся з другім варыянтам. На мой погляд гэта праява эканамічнага і дзелавога цыклю. І параўноўваць сёньняшнюю сытуацыю з падзеямі студзеня 2011 года, на мой погляд, не зусім карэктна. На той момант было назапашана вельмі шмат дыспрапорцыяў і мы мелі імкненьне ўладаў стабілізаваць курс рубля. А зараз мы афіцыйна маем плаваючы курс рубля. Гэтыя дыспрапорцыі, якія былі, яны за кошт інфляцыі і дэвальвацыі мінулага году амаль ліквідаваныя. Таму, на мой погляд, мы хутчэй назіраем нейкі плаўны дрэйф да таго, што больш абумоўлена доўгатэрміновымі тэндэнцыямі. Таму я ня бачу перадумоваў для таго, каб чакаць рэзкага абвастрэньня сытуацыі зараз.
Дракахруст: Яўген, ўпершыню з верасьня мінулага году адбываецца пагаршэньні: адмоўнае сальда, рубель папоўз уверх. Да таго ж сытуацыя абцяжарваецца тым, што маскоўскія пернікі падыходзяць да канца і Масква дэманструе бізун, ну па меншай меры кончык бізуна паказвае. З другога боку набліжаецца 2013 год, набліжаюцца тэрміны выплаты даволі вялікай запазычанасьці. Усё ж такі крызіс ці пахмельле?


Прэйгерман: Што да расейскіх пернікаў, то яны ў нас увесь час то набліжаюцца да канца, то потым зноў вяртаюцца яшчэ ў большых памерах. Гэта цікавая з’ява. Увогуле я лічу, што тут няма супярэчнасьцей паміж тым, што пачынаецца новы палітыка-дзелавы цыкль, які абумоўлены парлямэнцкімі выбарамі, і тым, што мы страчваем пэўныя зьнешнія фактары ў выглядзе, напрыклад схемы растваральнікаў, якія зрабілі надзвычайны ўнёсак у тое, каб стабілізаваць сытуацыю. Можна проста нагадаць, што гэтыя растваральнікі-разбаўляльнікі плюс нафтахімія склалі прыкладна 80% нашага экспарту. Гэта сур’ёзны ўнёсак. Мы маем такое становішча, калі і цыкль заканчваецца, і схема. Сапраўды, я пагаджуся са Зьміцерам, хутчэй за ўсё ў бліжэйшыя месяцы ня варта чакаць нейкіх катастрафічных зрухаў, нейкага відавочнага крызісу. Тым не менш, калі ўсё гэта будзе працягвацца і калі ня будзе знойдзена нейкая новая схема ці нейкіх новых цікавых дамоўленасьцяў Аляксандра Лукашэнкі не дасягне у Маскве, то, я думаю, што мы можам у пэрспэктыве зноў вярнуцца да крызісных з’яваў. Улічваючы тое, што вы сказалі, што 3 ці 2 мільярды даляраў запазычанасьці ў наступным годзе давядзецца на зьнешні рынак аддаваць.

Дракахруст: Аляксей, у савецкія часы быў такі анэкдот, як настаўніца тлумачыць дзецям, што калі куры дохнуць- гэта бяда, а калі самалёт з чальцамі палітбюро падае- гэта катастрофа. Кажа: “Вовачка, патлумач.” А Вовачка кажа: “ Калі падае самалёт з чальцамі палітбюро- гэта катастрофа, але не бяда. Бяда- калі куры дохнуць.” Так тое, што зараз адбываецца ў беларускай эканоміцы - бяда ці катастрофа?


Пікулік: Гэта бяда, але не катастрофа. Гэта бяда, таму што беларуская эканоміка – паўсацыялістычная, зь вялікай доляй дзяржавы ў структуры уласнасьці, у структуры ВУП. Яна натуральна ўразьлівая ад крызісу. Яна доўгі час існавала на датацыях. Гэта нармальны працэс. Я не бачу тут ніякай катастрофы, таму што існуе мноства актываў, якія можна прадаць і занадта вялікая колькасьць новых схем, якія можна знайсьці і зрабіць з удзелам той жа самой Расеі.
Дракахруст: Аляксей, вы ставіце сваю рэпутацыю на прагноз, што паўтарэньне 2011 года ў бліжэйшыя месяцы чакаць ня варта.

Пікулік: Не, я не стаўлю сваю рэпутацыю на кон і не раблю прагнозу. Цалкам магчымае паўтарэньне сытуацыі 2011 года, пра тое гавораць сытуацыя з курсам і адмоўным сальда ў зьнешнім гандлі і макраэканамічныя дыспрапорцыі. Гэта, безумоўна, можа быць. Але гэта не зьяўляецца фінальным канцом эканамічнай мадэлі Беларусі. Ёсьць занадта шмат чаго, што можна прадаць.

Дракахруст: У чым прычына пэўнай устойлівасьці беларускай эканамічнай мадэлі? Яна выглядае выклікам ўсім асновам эканамічнай тэорыі – старамодны неэфэктыўны сацыялізм, мізэрныя замежныя інвэстыцыі, адсутнасьць матывацыі да падвышэньня прадукцыйнасьці працы і інавацый. Мы памятаем, як летась падчас крызісу гучалі дружныя галасы, што гэта канец, крах, каляпс беларускай эканамічнай мадэлі, адзін паважаны эканаміст роўна год таму ў «Праскім акцэнце» прагназаваў, што сярэдні заробак у кастрычніку летась будзе 100 даляраў. Год прайшоў і ён заўважальна вышэй за 100 даляраў.

Ёсьць просты адказ – Расея. Але лічба ўсякай расейскай дапамогі агулам складае, здаецца, 5 мільярдаў даляраў на год. ВУП Беларусі, нагадаю, парадку 50 мільярдаў. Так што гэта 10% ВУП. Усяго 10%. Ці цэлых 10%. Гэта мае такое вырашальнае значэньне?

Прэйгерман: Калі глябальна казаць пра гэтую ўстойлівую мадэль, то я пачаў бы з таго, што Аляксандр Лукашэнка ня можа працаваць у нейкай іншай мадэлі. Калі пераходзіць да эканамічных чыньнікаў, то можна прыгадаць той жа самы расейскі фактар. У нас звычайныя розныя спрэчкі наконт таго, колькі адсоткаў ВУП складае гэтая падтрымка. Напрыклад, калі зьвяртацца да лічбаў Сусьветнага банку, якія былі апублікаваны ў дакладзе летам гэтага году, то недзе з 2001 па 2010 год яны канстатуюць падтрымку толькі па энэрганосьбітах парадку 13% ВУП. У гэтым годзе розныя эканамісты кажуць, што 20% ВУП зноў-такі толькі па энэрганосьбітах, але мы можам сюды дадаваць палітычна абумоўлены доступ на расейскі рынак па розных групах таварах і гэтак далей.

Гэта сапраўды вялікая лічба і, нават калі яна складае 15% ВУП, то гэта вельмі сур’ёзна. Калі зьвяртацца да прагнозу вашага эканаміста ў мінулым годзе, то ў гэтым годзе мы можам глядзець праз дадзеныя па энэрганосьбітах, праз схемы нашых растваральнікаў-разбаўляльнікаў – і гэта быў вялікі ўнёсак у тое, каб выраўняць зьнешнегандлёвае сальда і, на мой погляд, гэта адзін з фактараў, чаму нашы заробкі ня 100 даляраў, як гэты эканаміст прагназаваў.

Дракахруст: Аляксей, як бы вы тут расклалі па фактарах? Тое, што расейскі фактар існуе, ўсе ведаюць і ніхто гэтага не хавае. Але ці зводзіцца ўсё да яго? Калі ўсё зводзіцца да расейскага гранта, то тады ўсе прагнозы фактычна пустыя, таму што ўсё залежыць ад таго, пра што Лукашэнка дамовіцца з расейцамі. Дамовіцца- ўсе крызісныя пытаньні будуць зьнятыя, не дамовіцца- будзе крызіс. Ці ўсё ж такі існуюць нейкія другія фактары?

Пікулік: Гаворка ідзе пра дастаткова спрыяльнай з аднаго боку і неспрыяльнай з другога боку эканамічнай спадчыне, якая дасталася Беларусі ад СССР , пра досыць мадэрнізаваныя сучасныя вытворчасьці, якія, безумоўна, неадэкватныя мясцовым рэсурсам і мясцовым магчымасьцям.

Калі казаць аб расейскім гранце, то такая мадэль не зьяўляецца ўнікальнай. Гэта сапраўды мадэль дзяржавы-ранц'е. Можна прыгадаць Польшчу ў 80-х гадах, ўвесь савецкі блёк 80-х гадоў, калі Савецкі саюз аплачваў ляяльнасьць гэтых краін дыскантаванымі коштамі на нафту і на газ. Тое самае адбываецца зараз і з Беларусьсю. Лукашэнка нічога новага не прыдумаў, больш за тое, ён змог адэкватна абнавіць зручную для сябе мадэль, якую запазычыў у краін-сатэлітаў СССР.


Што да схем з растваральнікамі-разбаўляльнікамі, то мы чамусьці забываем, што расійскія кампаніі, якія перапрацоўваюць ў Беларусі нафту, маюцца сваю вялікую зацікаўленасьць у гэтых схемах. Гэта не беларуская, ці ня толькі беларуская, схема, гэта схема, ў якой у беларускай дзяржавы ёсьць, напэўна, доля, але не больш за тое. Тое, што Пуцін вырашыў у апошні час гэтую схему прыбіць, то, напэўна, тут пытаньне крыху больш складанае, чым проста пытаньне стратаў расейскага бюджэту.

Прыгадаем таксама, што рэнта атрымліваецца яшчэ і з доступу беларускіх тавараў на расейскі рынак.

Дракахруст: Зьміцер, а як вы глядзіце на гэтую праблему? Расейскі дасьледнік Андрэй Суздальцаў на нядаўняй канфэрэнцыі ў Каўнасе агучыў разьлікі міністэрства гандлю РФ, паводле якіх уся расейская дапамога, прамая і ўскосная, складае ледзь не палову беларускага ВУП. Дык колькі яна складае і ці ўсё ёй можна патлумачыць?

Крук: Па-першае, я не пагаджуся, што сучасная беларуская эканамічная мадэль- гэта выклік эканамічнай тэорыі. У Беларусі абраны нейкі свой варыянт суадносінаў эфэктыўнасьці і нейкіх палітычных мэтаў. Сапраўды шмат у якіх сфэрах мы ахвяруем эфэктыўнасьцю, каб вырашаць бягучыя палітычныя задачы, ці вырашаць нейкія задачы сацыяльнай справядлівасьці і гэтак далей. Але ж пры гэтым сучасная беларуская эканамічная мадэль не магла існаваць бяз істотных крызісаў і праблемаў.


Гэтая мадэль не дазваляе забясьпечваць высокія тэмпы росту, суадносныя з Літвой, Чэхіяй, з суседнімі краінамі, якія выбралі іншы шлях разьвіцьця. Акрамя таго, каб мы маглі захоўваць высокія тэмпы росту, патрэбныя палітычныя рашэньні – тыя ж дамоўленасьці з Расеяй. Іх можна інтэрпрэтаваць па-рознаму. Хтосьці можа казаць, напрыклад, аб падатку на імпэрскія амбіцыі. І таксама ёсьць розныя погляды на тое, як карэктна ацэньваць памеры ці то гранту, ці то дапамогі, ці то падатку на амбіцыі. Вы казалі аб лічбе ў 50% ВУП, таксама можна з пэўнымі падыходамі разьлічыць, што гэта не больш за 5-7% ВУП. Таму нейкай фінальнай лічбы я тут ня бачу, бо гэта шмат у чым палітычны падыход.

Дракахруст: Апошнім часам у прамовах і заявах прэзыдэнта ўсё часьцей гучаць тэзы пра мадэрнізацыю. Так выглядае, што і абвешчаная адміністрацыйная рэформа – таксама частка гэтых плянаў мадэрнізацыі. А навошта яна патрэбная? Вось Саакашвілі дарэфармаваўся на гэтым тыдні. Ад дабра дабра не шукаюць. Які варыянт мадэрнізацыі абірае, паводле вашых ацэнак, беларуская ўлада?


Пікулік: Аляксандр Лукашэнка, калі казаў пра мадэрнізацыю, хутчэй за ўсё ён меў на ўвазе павышэньне прадукцыйнасьці працы, стварэньне новых інфармацыйных тэхналёгій, ўжываньне інавацый у вытворчасьць. Цяжка сказаць, што маецца на ўвазе пад рэформай адміністрацыйнага апарату. Хутчэй за ўсё гэта дыктуецца неабходнасьцю зьніжэньня выдаткаў на дзяржструктуру. Лукашэнка разумее, што пытаньне мадэрнізацыі можна вырашыць падвышэньнем ўзроўню чалавечага капіталу, які на дадзены момант дастаткова нізкі. Іншае пытаньне, наколькі гэта будзе рэалізавана. Таму, што калі мы пачытаем праграмы ўраду, то, у прынцыпе, там напісана усё досыць добра. Але існуе вельмі вялікі разрыў паміж ведай, што трэба рабіць, і ўменьнем гэта рабіць.

Я думаю, што ўлада зразумела, што для больш эфэктыўнага кіраваньня патрэбны цалкам іншы чалавечы капітал. Я не зьдзіўлюся, калі ў нейкі момант Лукашэнка пачне пасылаць намэнклятуру атрымліваць адукацыю на Захадзе, як, напрыклад, гэта было зроблена ў аўтарытарным Казахстане і Азэрбайджане. Ніякай рэвалюцыі ад гэтага не адбылося.

Дракахруст: Зьміцер, як бы вы адказалі на гэтае пытаньне: навошта гэтая мадэрнізацыя? І другое, што зараз прыгадаў Аляксей: сапраўды ёсьць прыклады, нават на постсавецкай прасторы, даволі ўдалай мадэрнізацыі адміністрацыйнага апарату пры захаваньні аўтарытарнай сыстэмы. Той жа досьвед Казахстану міжнародныя экспэрты ухваляюць. Ці гэта будзе іншая мадэль?


Крук: Я лічу, што асноўная прычына ў тым, што існая мадэль, яна сапраўды ўстойлівая, але яна можа быць устойлівай толькі пры нізкіх тэмпах разьвіцьця. Іншымі словамі, можна сказаць, што гэта пастка беднасьці. Пры гэтай мадэлі мы будзем устойлівымі, але вельмі беднымі, ў прыватнасьці, нашмат бяднейшымі, чым суседнія краіны. Так мы можам існаваць устойліва і без мадэрнізацыі.

Дракахруст: Зьміцер, прабачце, але я вас перапыню. Можа я чаго ня ведаю, але мне здаецца, што тэмпы росту ВУП Беларусі былі заўсёды рэкорднымі. Яны па меншай меры былі большымі, чым ў паўднёвых і ўсходніх партнэраў па СНД.

Крук: Апошнія 10 гадоў сапраўды было так. Але генэраваць такія тэмпы росту беларуская эканоміка больш ня ў стане. І гэта асноўная праблема. Для таго, каб пакрыць розьніцу ў заробках, розьніцу ў даходах і узроўні дабрабыту з суседнімі краінамі, я нават бяру бліжэйшых суседзяў - Польшчу і Літву - ня кажучы ўжо пра такія высокаразьвітыя краіны, як Нямеччына і Францыя, для гэтага неабходна паказваць штогод на працягу даволі доўгага тэрміну тэмпы разьвіцьця ў 7-8%. І гэта прычына таго, што на усіх усебеларускіх сходах вызначаюцца вельмі, як кажуць ва ўрадзе, амбіцыйныя лічбы росту. Праблема ў тым, што мы больш ня ў стане генэраваць гэтыя тэмпы.

Таму выбар паўстае такі: альбо неабходна рэфармаваць мадэль, альбо трэба пагадзіцца з тым, што мы будзем адставаць паводле ўзроўню дабрабыту. Мне падаецца, што другі варыянт будзе непрымальным ня толькі з палітычнага пункту гледжаньня, але і ён будзе непрымальным і тады, калі гэта будзе заяўлена ўслых перад усімі. Усё гэта прывядзе да таго, што Беларусь патрапіцца ў так званую пастку беднасьці. Калі шмат хто з тых, хто ў стане будзе зарабляць больш, проста стануць ад'яжджаць з Беларусі і будуць рэалізоўваць свой патэнцыял і свае амбіцыі, зарабляць капітал па-за межамі краіны. Ад гэтага Беларусь будзе трапляць у большую сытуацыю беднасьці. Выхад з гэтай сытуацыі цяжкі і можа заняць шмат часу. Таму трэба казаць аб тым, што мадэль павінна адаптавацца да сучасных умоў, трэба знайсьці тыя шляхі, каб забясьпечыць тыя тэмпы росту даходаў, каб быць канкурэнтаздольнымі зь іншымі краінамі.

Дракахруст: Яўген, як вам бачыцца мадэрнізацыя, ня ў тым сэнсе, як бы вы яе праводзілі, калі былі б на месцы Лукашэнкі, а як яна пойдзе дэ-факта з улікам усіх палітычных, эканамічных, сацыяльных і іншых абмежаваньняў?


Прэйгерман: Калі дазволіце, то спачатку я хацеў бы сказаць некалькі словаў пра нашу ўстойлівасьць, і чаму ўвогуле тэма мадэрнізацыі гучыць усё больш. Нягледзячы на бедную ўстойлівасьць, пра якую кажа Зьміцер, дэградацыя гэтай устойлівасьці робіцца ўсё больш і больш відавочнай. Гэта ня толькі мае словы і тых, хто працуе ў незалежным сэктары. Гэта словы міністра Снапкова і ўвогуле міністэрства эканомікі. У жніўне міністар на адным з пасяджэньняў казаў, што ў нас ёсьць толькі некалькі сэктараў, якія больш менш разьвітыя. Але мы ўжо страчваем нават на традыцыйных для гэтых сэктараў зьнешніх рынках канкурэнтаздольнасьць. Казаў ён і пра тое, што экспарт у нас сканцэнтраваны толькі ў некалькіх краінах, скажам, калі выходзіць за дзесятку першых замежных партнэраў, то толькі 16% прыпадае на ўсе іншыя краіны. Усе гэтыя праблемы, якія мы з вамі заўсёды абмяркоўваем, усё больш гучаць на дзяржаўным узроўні. Не рэагаваць на гэта нельга.

Што тычыцца адміністратыўнай рэформы, пра якую кажа Лукашэнка, то, на мой погляд, гэта яшчэ і ў пэўнай ступені рэакцыя на тое, што ўсё больш людзей з адміністрацыйных, з дзяржаўных органаў проста сыходзяць і ня хочуць працаваць. Мне неяк тыдні 2 таму адзін знаёмы з высокай нашай службы распавядаў, што палова людзей зьехала, а тыя, што засталіся, за тыя грошы, якія ім плацяць, проста прыходзяць на працу і сядзяць у інтэрнэце. Гэта вось такая рэвалюцыя знутры. Магчыма, рэвалюцыя - занадта моцнае слова, але тым не менш. Канешне, Лукашэнка таксама мусіць рэагаваць на гэта.

Яшчэ адзін фактар, з-за чаго тэма мадэрнізацыі ў нашай краіне будзе гучаць усё больш мацней- гэта, зразумела, фактар Сусьветнай гандлёвай арганізацыі. Мы ведаем, што субсыдыі ў вялікім аб’ёме там магчымы толькі для інавацыйных прадпрыемстваў. Таму я думаю, што з гэтага мы будзем усё больш карыстацца і казаць пра мадэрнізацыю.

І апошняе наконт таго, якая мадэрнізацыя бачыцца нашаму кіраўніцтву. Зразумела, гэта аўтарытарная мадэрнізацыя, зразумела, яны ўсё больш глядзяць на Кітай ці на іншыя недэмакратычныя краіны і мараць пра такую мадэрнізацыю. Канешне, гэта ніякім чынам не палітычная мадэрнізацыя. Для мяне вялікае пытаньне, ці магчыма гэта ў Беларусі.

Дракахруст: Апошняе пытаньне пра сацыяльнае вымярэньне цяперашняга эканамічнага стану. Вы ўсе выказваліся даволі аптымістычна. На ваш погляд, беларусы так і будуць маўчаць, цярпець? У мінулым годзе падчас вельмі моцнага крызісу цярпелі, а вось зараз маштабы пагаршэньне эканамічнай сытуацыі ня тыя. Ці можа сёлетняе «галасаваньне нагамі» на парлямэнцкіх выбарах- гэта і ёсьць такое рэха леташняга крызісу? І чаго ў сэнсе градусу сацыяльнага пратэсту можна чакаць далей у бліжэйшы час?

Прэйгерман: Я думаю, што ў бліжэйшы час такіх вулічных пратэстаў, як у марах беларускай апазыцыі, якія прывядуць да зьменаў рэжыму, чакаць не выпадае. Шмат ужо казалася пра сацыяльны кантракт і пра тое, што людзі выбіраюць варыянт «уцёкаў», то бок, напрыклад, едуць на дачу замест таго, каб выходзіць на вуліцу. Хутчэй за ўсё гэта будзе паўтарацца.

У той кропцы, калі сытуацыя сапраўды ўжо будзе крытычная, то хутчэй можна чакаць захадаў з боку той жа Расеі праз беларускую намэнклятуру ці праз іншыя каналы, якія будуць рабіць усё, каб тут не было сапраўднай рэвалюцыі. Калі зьмены будуць адбывацца, то гэта будзе праходзіць без удзелу вуліцы, без удзелу нейкіх дэмакратычных сілаў, таму што яны непрадказальныя ні для Расеі, ні для беларускай намэнклятуры.

Дракахруст: Аляксей, да лічбаў ўдзелу ў выбарах, якія дае як ЦВК, гэтак і апазыцыя, варта ставіцца з пэўнай асьцярогай. Але падаецца вельмі імаверным, што на гэтых выбарах яўка была рэкордна нізкай, што сапраўды насельніцтва прагаласавала “нагамі”. Дарэчы, пры тым, што палітыка-дзелавы цыкль, як заўжды, працаваў і даброты раздаваліся. Спачатку года на 38% вырас сярэдні заробак у далярах, але мэханізм гэтага цыклю, так выглядае, даў збой. Ці не лічыце вы, што гэты збой пойдзе далей?


Пікулік: Магчыма. Не так даўно Беларускі інстытут стратэгічных дасьледаваньняў праводзіў дасьледаваньне палітыка-дзелавога цыклю, абапіраючыся на больш раньнія дасьледаваньні Інстытуту прыватызацыі і мэнэджмэнту. Калі да 2011 года карэляцыя паміж тэмпамі росту рэальнай заработнай платы і рэйтынгам Лукашэнкі была 0,67, то цяпер мы бачым, што з 2012 года палітыка-дзелавы цыкль не працуе. Гэта значыць, што павелічэньне заробкаў не вядзе да павелічэньня рэйтынгу Аляксандра Лукашэнкі. Таму мы можам казаць ня толькі пра тое, што ўлада сапраўды губляе папулярнасьць, але і што папулярнасьць улады ў меншай ступені залежыць ад тэмпаў росту дабрабыту. Прычыны такога недаверу могуць быць самыя розныя.

Ці то людзі перастаюць верыць у палітыка-дзелавы цыкль, таму што не вераць больш абяцаньням. Магчыма, людзі ўсьвядомілі, што пасьля стымуляцыі эканомікі да выбараў пасьля адбываецца зацяжное пахмельле.

Што тычыцца індыкатара ўдзелу ў выбарах, то, на вялікі жаль, у мяне ёсьць недавер як да афіцыйных, так і да лічбаў незалежнага назіраньня. Няма фактаў, якія казалі б як пра сапраўды нізкую, так і пра высокую яўку. Так што, напэўна, можна меркаваць, што яўка была ніжэй, чым заўсёды да гэтага. Але зноў жа, калі казаць пра факты, якія маглі б быць рэальнымі матэрыяламі, то, напрыклад, сфатаграфавалі жанчыну, якая скрала пратакол і некуды ўцякла, дык вось гэта і ёсьць рэальны вынік назіраньня за выбарамі. Я магу памыляцца, але, па сутнасьці, нічога больш і няма. Яўка ніжэй, чым звычайна, таму што ўсе выдатна разумеюць, што парлямэнт у Беларусі-гэта інстытуцыя, якая нічога не вырашае, таму і не заслугоўвае асаблівай увагі.

Дракахруст: Аляксей, і толькі ў верасьні 2012 года гэта зразумелі? А раней лічылі, што Нацыянальны сход – гэта як кангрэс ЗША?

Пікулік: Раней было гэтак жа. Я не ведаю, напэўна, апатыя.

Дракахруст: Зьміцер, як бы вы адказалі на пытаньне наконт рэакцыі беларусаў на тыя, ці іншыя эканамічныя стымулы, на вось гэтую перадвыбарчую грашовае «напампоўваньне» і на, так бы мовіць, пасьлявыбарчае пахмельле?


Крук: Я пагаджуся з адной вельмі важнай рэччу, якую агучыў Аляксей. На мой погляд, на працягу апошняга года зьявілася вельмі важная тэндэнцыя, што тыя «напампоўваньні», хутчэй за ўсё, разглядаюцца, як нешта натуральнае. Але ўвесь час расьце незадаволенасьць самім курсам, што можна бачыць у сацыялягічных апытваньнях. Людзі прыходзяць да думкі, што сам па сабе курс і сама па сабе эканамічная мадэль патрабуюць рэфармаваньня. І вось тут, на мой погляд, фармуецца найбуйнейшы выклік для самой мадэлі.

Калі мадэрнізацыя гэтай мадэлі, пра якую мы казалі трохі раней, будзе насіць касмэтычны характар, то гэтая незадаволенасьць сыстэмай як такой будзе нарастаць, што можа выразіцца ў большай сацыяльнай напружанасьці і большых сацыяльных канфліктах.