Спадар Уладзімер, мы ўжо даволі доўга чуем Вас на хвалях «Свабоды». А ці можаце ўзгадаць, калі Вы самі ўпершыню пачулі яе перадачы? І наогул, ці слухалі ў савецкія часы замежныя станцыі?
Сям’я Рудніцкіх
Пачуў вашае пытаньне, і памяць адразу выдала адзін эпізод з гадоў студэнцтва.
Тады нас штомесяц пасылалі на дзяжурства ў так званую добраахвотную народную дружыну. Трэба было з чырвонай павязкай цягацца па вуліцах і нібыта змагацца за грамадзкі парадак. Камусьці гэтая роля «дзяржыморды» нават падабалася, але мы зь сябрам Генадзем заўсёды імкнуліся застацца на вахце ў пункце правапарадку. Палілі да шэрых мятлікаў у вачах свае люлькі й чыталі зацухмолены «журнал прыводаў». У графе «прычына затрыманьня» раз-пораз трапляліся запісы кшталту «в троллейбусе слушал вражеский голос». Мы пераглядваліся і думалі, што не самотныя.
Я пачаў слухаць «варожыя галасы» дзякуючы тату. Дома стаяла вялізная радыёла «Беларусь», і вечарамі ён круціў ручкі настройкі, напаўняючы пакой пераважна сухім трэскатам, візгатлівым завываньнем ды іншым плёнам працы савецкіх глушылак. Тата не рабіў з гэтага таямніцы. Я набліжаўся да пятнаццацігодзьдзя, і, відаць, лічылася, што ў якасьці «паўліка марозава» ня выступлю. Мама была ў апазыцыі да татавага занятку. Прыслухаўшыся да таго, што прабівалася праз этэрныя перашкоды, яна ня раз давала свой, як цяпер кажуць, камэнтар. У прыватнасьці, наконт сытуацыі ў Чэхаславаччыне: маўляў, хто б мог падумаць, што браты-чэхі стануць здраднікамі.
Ішоў 1968 год — якраз таму й памятаю, колькі мне было, калі, адарваўшыся ад кніжкі Рэя Брэдбэры ці Робэрта Шэклі, і я краем вуха мог пачуць нешта з-за жалезнай заслоны. Ня згас у памяці й татаў аповед, як у жніўні, падчас расейскамоўнай перадачы з Прагі, дыктар прамовіў: «Русские ворвались в здание», пасьля чаго запанавала ціша.
Але сказаць, што акупацыя Чэхаславаччыны ўспрымалася мною як трагедыя, было б няпраўдай. Я быў юны, інфантыльны, цікавіўся не палітыкай, а фантастыкай і дзяўчаткамі…
У наступную зіму мы пераехалі ў Наваполацак, і я заканчваў дзявятую клясу ўжо ў новай школе. Там вучыліся будучыя аўтары самвыдатаўскага «Блакітнага ліхтара» Вінцэсь (яшчэ Віця) Мудроў, Валера Шлыкаў, Толя Рыбікаў… Яны пайшлі ў школу на год пазьней, але ў нечым, безумоўна, апярэджвалі нас. Гэта яны хадзілі страшэнна зарослыя, у хіповых плашчах ды капелюхах. Гэта яны на перапынках забягалі ў наш клясны кабінэт і пад спалохана-ўсьцешаны віскат дзяўчатак пісалі на дошцы:"Zykina — no, Beatles — yes!" Гэта яны, нарываючыся на скандалы, ставілі на школьных вечарынах запісы бітлоў і ролінгаў, а накручаныя «старшымі таварышамі» актывісткі верашчалі на сходах, што такім ня месца ў камсамоле.
Не без уплыву згаданай кампаніі я прыахвоціўся слухаць музычныя праграмы па заяўках «Голасу Амэрыкі» і «Радыё Швэцыі». Першыя вёў Біл Мэгваер, другія — Тамара Юхансан. Біла бязьлітасна глушылі, а непаўторны Тамарын голас гучаў надзіва чыста й шматфарбна, робячы ягоную ўладальніцу ня толькі вядоўцай, ня толькі жанчынаю зь іншага сьвету, але і бясспрэчным сэкс-сымбалем нашых юначых крозаў і сноў.
Але лісты, якія мы апускалі ў паштовыя скрынкі, нікуды далей за гарадзкі аддзел КГБ не даходзілі.
Неверагодна хацелася, каб у адзін цудоўны дзень гэты голас прачытаў тваю ўласную заяўку. Але лісты, якія мы апускалі ў паштовыя скрынкі, нікуды далей за гарадзкі аддзел КГБ не даходзілі. Цуд здарыўся толькі тады, калі Валодзя Сідараў папрасіў стрыечнага брата-марака кінуць заяўку недзе за мяжой. На ранішняй лінейцы ў панядзелак дырэктар грымеў: «Позор упал на голову нашей школы! По заявке комсомольца Сидорова вражеский голос передавал в субботу песню под идиотским названием «Капля дождя упала на твой нос»…
У сваім першым студэнцкім будатрадзе я зарабіў 760 рублёў (стыпэндыя складала 30). Частка грошай была трывіяльна прагайдамачаная (маміна азначэньне) за вольны ад заняткаў верасень у першым наваполацкім бары «Пралеска», дзе мы з понтам кідалі дзяўчыне-бармэнцы: «Як звычайна!» Кактэйль называўся «Лунный». Цяпер мы, відаць, ня здолелі б узяць яго ў рот, а тады кайф лавіўся ўжо ад самога слова — «кактэйль»!
Аднак на рэшту заробку я купіў сабе прасунуты транзыстарны прыймач «Акіян», які, дарэчы, выраблялі на Менскім радыёзаводзе, дзе некалі ўдарна працаваў Лі Харлі Освальд. Дзякуючы набытку «варожыя галасы» зрабіліся бліжэй. Цяпер мяне цікавіла ня толькі музыка. Я ўжо ўсьведамляў сябе беларусам і таму даволі хутка развучыў пазыўныя Беларускай службы «Свабоды», зрабіўшыся слухачом Арсеня Загорнага, Вітаўта Зубкоўскага, Ларысы Верас, Язэпа Барэйкі, Васіля Крупскага…
А праз гадоў пятнаццаць здарылася дзіва, і гаспадары тых галасоў і псэўданімаў пачалі матэрыялізоўвацца — у вострым позірку Янкі Запрудніка, у энэргічным поціску рукі Вітаўта Кіпеля, у абаяльнай, з утульнаю аўрай кабеце, якую хочацца па-ранейшаму называць Ларысай Верас… І ўрэшце аднойчы на хвалях «Свабоды» прагучаў мой уласны голас.
Ды тут пачынаецца ўжо іншая гісторыя.
