ЛІТПРАЦЭС
АРЦЁМ АРАШОНАК: “Я НЕ ПАЙШОЎ БЫ ДА ЧАРГІНЦА”
Імя Арцёма Арашонка даволі рэгулярна стала зьяўляцца на старонках беларускай пэрыёдыкі ад часу ягонага выхаду ў фінал конкурсу маладых літаратараў імя Натальлі Арсеньневай у 2003 годзе. За пяць гадоў пасьля таго Арцём выдаў тры кнігі – беларускі пераклад філязофскага эсэ Германа Гесэ “Сідхартха”, паэтычны зборнік “Сэнр’ю” і зборнік апавяданьняў “Суткі безь цябе”, што выйшаў з друку зусім нядаўна. З маладым літаратарам па тэлефоне зь Віцебску, дзе ён нарадзіўся і жыве, пагутарыла Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Вы пачыналі як перакладчык. Потым выдалі кнігу паэзіі. Трэцяя ваша кніга стала празаічнай. Гэткая творчая разнастайнасьць – спроба знайсьці свой жанр ці жаданьне ахапіць неабдымнае ў дваццаць зь нечым гадоў?”
Аксак: “Лягічны шэраг – Нэрваль, Арто, Бэроўз, Бэгбэдэр і… Арцём Арашонак”. Гэтак нехта Максім Хлусевіч выбудоўвае імёны хросных бацькоў вашай празаічнае кнігі. У гэтым шэрагу, здаецца, не хапае двух-трох беларускіх імёнаў, якія паводле стылістыкі і зьместу вашай прозы блізкія вам. Ці сапраўды ніхто зь беларускіх літаратараў не паўплываў на вас?”
Арашонак: “Зь беларускіх літаратараў так вось канкрэтна на мяне ніхто не паўплываў – гэта дакладна. У мяне ёсьць любімыя пісьменьнікі, імёны якіх я магу агучыць. Гэта Максім Багдановіч, Максім Танк і Алесь Разанаў”.
Аксак: “Вашу кнігу некаторыя чытачы ўжо пасьпелі ахрысьціць кнігай брутальнай, кнігай ня тое што эратычнай, а нават блізкай да парнаграфіі. Як вы ўспрымаеце такія закіды вашых чытачоў?”
Арашонак: “Чытачы заўсёды маюць рацыю, але толькі напалову. Таму што той, хто ўважліва чытаў гэтую кнігу, заўважыў, што акрамя такіх сапраўды, можа быць, жорсткіх момантаў, яна ўтрымлівае і сэнтымэнтальныя ноткі. За гэтай брутальнасьцю стаяць яшчэ ранімасьць і пяшчота. Там ёсьць апавяданьні, прысьвечаныя шчымліваму каханьню, ёсьць апавяданьні, прысьвечаныя Марку Шагалу. У іх аніякай брутальнасьці няма. У нас сьвет такі цяпер. Калі мы зірнем у тэлеэкран, то ўбачым там жорсткі сьвет. А кніга – толькі адлюстраваньне гэтага сьвету”.
Аксак: “Вы ўжо згадалі імя вашага славутага земляка Марка Шагала. Як зь яго палотнаў пазнаецца Віцебск, так і са старонак вашай кнігі пазнаецца гэты горад. Здаецца, што Віцебск – адзін з галоўных герояў вашай кнігі…”
Арашонак: “Гэта горад людзей, якія не перасталі ў душы быць касманаўтамі. Тут вельмі шмат вуліцаў носяць імёны касманаўтаў, напрыклад, Церашковай, Цітова, ёсьць вуліца проста Касманаўтаў, ёсьць нават сквэр Польска-савецкай касманаўтыкі. І калі зірнуць на Віцебск зь вежы ратушы, то пабачыш горад, зь якога сапраўды хочацца ўзьлятаць. Для мяне – гэта горад-касмадром, гэта горад, зь якога ты стартуеш, але ня ведаеш, куды. Ці ты патрапіш да зор, ці ты патрапіш у пустэчу касьмічную”.
Аксак: “Як беларускі літаратар, як вы пачуваецеся ў гэтым ці ня самым зрусыфікаваным беларускім горадзе?”
Арашонак: “Не магу сказаць, што вельмі кепска, і не магу сказаць, што вельмі камфортна. Мне хацелася б, канешне, больш бачыць тут беларускасьці, але ў гэтым горадзе жыве шмат блізкіх, добрых, цудоўных людзей, зь якімі можна пагаварыць і знайсьці той горад, які падабаецца. Горад – гэта ня шыльдачкі, горад – гэта людзі”.
Аксак: “Вы зьяўляецеся сябрам Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, Саюзу, які перасьледуецца ўладамі, у якога адабралі ягоны будынак, у якога адабралі ягоныя выданьні, які знаходзіцца цяпер у паўпадпольным стане. Адначасова зь перасьледам гэтага Саюзу ўлада стварыла сабе свой, паслухмяны. У сакавіку група маладых беларускіх літаратараў, сяброў гэтага паўпадпольнага Саюзу, схадзіла на сустрэчу са старшынём прыўладнага Саюзу – генэралам Чаргінцом. Яны абмяркоўвалі варыянты супрацоўніцтва. Як вы ставіцеся да падобнай ініцыятывы вашых калегаў?”
Арашонак: “Для мяне наяўнасьць у Беларусі двух Саюзаў пісьменьнікаў – не такая ўжо і праблема. Няхай будзе дзьве літаратурныя школы, так скажам, а чытач заўсёды адрозьніць, дзе добрая літаратура, а дзе не літаратура. Прыйсьці да Мікалая Чаргінца зь нейкай ініцыятывай – гэта зусім нічога не азначае. Але я б не пайшоў да яго. Часам я нават зайздрошчу Чаргінцу ў тым, што ён можа так выкласьці сюжэт, а ў мяне часам так не атрымоўваецца. Але я пішу сцэнары і ня ведаю, ці напіша Чаргінец такі сцэнар, як я”.
Аксак: “Вы асвойваеце яшчэ адзін жанр – драматургію?”
Арашонак: “Так, мяне сёньня цікавяць сцэнары для кіно. Тэатар пакуль мне не цікавы. Цяпер у мяне ёсьць замова на кінасцэнар, і магчыма, у хуткім часе мы пабачым штосьці маё на шырокім экране”.
АЎТАР І ТВОР
АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА: “ДЛЯ ПІСЬМЕНЬНІКА ДЫЛЕМА “БАЯЦЦА – НЕ БАЯЦЦА” АДЫХОДЗІЦЬ НА ДЗЯСЯТЫ ПЛЯН”
У дзяржаўным выдавецтве “Мастацкая літаратура” ў папулярнай сэрыі “Беларуская проза ХХІ стагодзьдзя” выйшла новая кніга Андрэя Федарэнкі “Нічые”. Яе склалі аповесьці “Вёска” і “Нічые” ды раман “Рэвізія”, якія яшчэ падчас публікацый у часопісах атрымалі шырокі чытацкі розгалас. З аўтарам кнігі сустрэўся Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Андрэй, у адрозьненьне ад многіх і многіх пісьменьнікаў, крытыкі нашы заўсёды чыталі Федарэнку. Вось і на кнігу “Нічые” ўжо выйшла з паўдзясятка водгукаў. Прычым, крытык Ганна Кісьліцына напісала ажно тры рэцэнзіі – для розных выданьняў. Ці задаволены ты крытычнымі водгукамі на свае творы?”
Скобла: “Сярод прататыпаў раману “Рэвізія” пазнаюцца сябры колішняга Таварыства маладых літаратараў “Тутэйшыя” Анатоль Сыс, Алесь Наварыч. А ў анатацыі да кнігі чытаем: “Аўтар прытрымліваецца строгай дакладнасьці гістарычных фактаў”. Наколькі гэтае правіла дзейнічае адносна “Тутэйшых”?”
Федарэнка: “Там “Тутэйшыя” – хутчэй завязка, я не прытрымліваўся аніякіх гістарычных фактаў, згаданая табой анатацыя хутчэй адносіцца да аповесьці “Нічые”. Што тычыцца “Рэвізіі”, то гісторыя з “Тутэйшымі”, паўтаруся, спатрэбілася мне выключна для завязкі, а пасьля там пайшло вырашэньне больш складаных пытаньняў, чым творчасьць маладых пісьменьнікаў. У рамане вядзецца размова пра жыцьцё і сьмерць, пра творчасьць, але галоўнае пытаньне, якое вырашаецца, – час як вечная і, можа быць, найважнейшая філязофская катэгорыя”.
Скобла: “Пабачыўшы ў кнізе “Нічые” аднайменную аповесьць, я прыемна зьдзівіўся, паколькі тэма Слуцкага паўстаньня сёньня ў афіцыйных СМІ амаль не асьвятляецца. Пасьпяховы рэжысэр Ігар Дабралюбаў вырашыў экранізаваць апавяданьне Васіля Быкава пра слуцкіх паўстанцаў і – пазбавіўся працы на “Беларусьфільме”. А ты не баісься, што і “Нічые” пашкодзяць табе як творцу?”
Федарэнка: “Баюся, канешне, але, як дактары звычайна гавораць, вочы баяцца, а рукі робяць. Тут баяцца можна шмат чаго, але рабіць мы, пісьменьнікі, павінны тое, што застанецца, тое, што лічым патрэбным. І тут ужо дылема “баяцца ці не баяцца” адыходзіць на дзясяты плян”.
Скобла: “А калі цябе зачыніць у нейкім памяшканьні і ня даць пісаць, што ты станеш рабіць?”
Федарэнка: “Я часта думаў пра гэта, больш за тое, мне расказвалі хлопцы, якіх сапраўды замыкалі ў такія памяшканьні на ключ і не давалі пісаць... Яны прызнаваліся: самай страшнай была адсутнасьць алоўка і паперы. Я зь цяжкасьцю ўяўляю такую сытуацыю, але пэўны час я трымаўся б, дзякуючы сваёй памяці. На шчасьце, непрацяглы час, можа, месяц, я магу абыходзіцца без паперы і асадкі, “пісаць” у памяць. А што было б праз месяц, мне нават цяжка ўявіць”.
Скобла: “А колькі старонак тэксту ты можаш “напісаць” у памяць?”
Федарэнка: “Дзьве старонкі, якія я магу памятаць ад першага да апошняга слова. Іх – з коскамі, пераносамі, дэфісамі – я магу насіць у галаве, круціць, перастаўляць словы месцамі”.
Скобла: “Сёньня назіраецца вяртаньне да шмат чаго савецкага. Прыкладам, становяцца зноў папулярнымі прызабытыя савецкія песьні. А ці вернецца цікавасьць да савецкай літаратуры?”
Федарэнка: “Канешне, не. У тым “вяртаньні”, пра якое ты кажаш, бярэцца толькі форма, у песьнях бяруцца мэлёдыі, у мастацкіх творах бяруцца выдатныя апісаньні прыроды, псыхалёгія, але зьмест зьменены. Зьмест мяняецца карэнным чынам. Вяртаньня ніякага ня можа быць, як ня можа быць вяртаньня чалавека ў маладыя гады. Ён можа іх успамінаць, можа запісваць ці расказваць пра іх некаму, але фізычна ў іх ён вярнуцца ня можа”.
Скобла: “Апошнім часам ты друкуеш кароценькія эсэ. А не шкада разьменьвацца на дробязі? Тыя карацелькі маглі б спатрэбіцца для новых аповесьцяў ці раманаў?”
Федарэнка: “Мне заўсёды хацелася пісаць нейкія кароценькія, на адзін прыпынак мэтро, рэчы. Гэта тое, што, я дакладна ведаю, ня ўвойдзе ні ў аповесьць, ні ў раман, ні ў апавяданьне. І разам з тым, іх шкада выкідваць. Так вось і атрымліваецца мая “Сечка”.
АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА. СЕЧКА
Ёсьць такая ЭАП – эўрапейская асацыяцыя перакладчыкаў. Дык вось, яны нядаўна пачалі судзіцца з выдаўцамі. Прычына – адсутнасьць гарантаваных заказаў, мізэр аплаты... Усяго 30 эўра за старонку перакладу, гэта ў Нямеччыне, у Італіі ўвогуле 15. Дайшло да таго, што некаторыя “вымушаны акрамя асноўнай (перакладчыцкай) дзейнасьці займацца яшчэ і пабочнай”.
Нічога сабе! Гэта што ж, уночы перакладаць, а раніцаю ехаць у рэдакцыю якойсьці нямецкай “Маладосьці” ці італьянскага “Полымя”, сьляпіць апошнія вочы, перапісваючы чужыя тэксты? Толькі ў суд! Трэба, каб усё было жалезна, гарантавана. Каб устаў раніцай – на стале тры рукапісы: з Гішпаніі, Шатляндыі і з Беларусі. Выпіў кавы, выкурыў цыгарэту, уключыў кампутар, разгарнуў слоўнік... Пераклаў (не прыдумаў – пераклаў з гатовага) старонкі чатыры да абеду, пагуляў, качак пакарміў на возеры, вечарам – яшчэ чатыры... 30 х 8 = 240 эўра. У дзень.
А ніхто ня хоча 49 тысяч беларускіх рублёў за якую-небудзь “Сечку” ў “ЛіМе”? Не перакладную – арыгінальную? Якая пішацца не ў асноўны, г. зн. нармальны, законны пісьменьніцкі час, як на добры лад павінна было б быць, а менавіта ў пабочны, у свой асабісты – урыўкамі, начамі, на выхадных, у адпачынку?.. Матэрыялы для якой зьбіраюцца па каліве месяцамі, ды і пішацца якая, калі ўжо ўсё гатова і пад рукою, ня восем і не чатыры старонкі ў дзень – добра, калі чатыры сказы...
Мне праўда шкада эўрапейскіх перакладчыкаў. Хаця б таму, што яны даволі актыўна перакладаюць і мяне ў тым ліку...
* *
Адзін аўтар, буйны графаман (графаманы дзеляцца на ціхіх і буйных), крычаў:
– Якое ты маеш права мяне рэдагаваць, калі тэксты мне дыктуе сам Гасподзь?!
– У такім разе я вымушаны рэдагаваць самога Госпада, – адказваў я. – Або ён дыктуе вам з памылкамі, або вы кепска расчуваеце яго дыктоўку.
Гэта не анэкдот. I ўжо тым больш не анэкдот наступная гісторыя. Нейкі японец (як у Вайновіча – “какой-то японец из Токио”) пачаў перакладаць “Братоў Карамазавых”, захапіўся, напёр у тэкст сваёй японскай адсябеціны, тлумачачы потым у інтэрвію, што, маўляў, “сам Дастаеўскі падказваў мне ў тэксьце магчымыя хады”. (Толькі аб гэтым марыў Дастаеўскі, больш яму рабіць не было чаго.)
Што вы думаеце – пайшло. Бэстсэлер. Чужы тэкст, чужы сюжэт, чужы раман падпісваецца сваім іменем, і рука не задрыжыць, пералічваючы ганарар – наўрад ці 49 тысяч беларускіх рублёў. Цяпер ён, гэты японец з Токіа, працуе над “Злачынствам і пакараньнем”, у плянах – “Ганна Карэніна”.
“Працуе”, “у плянах”... Усё, як у дарослых.
Рымэйкі, рымэксы... “Фабрыка зорак”... Бярэцца старая цудоўная песьня, перасьпеўваецца, усё гэта бяз згадкі аўтара тэксту, бяз прозьвішча сапраўднага, першага выканаўцы... Чорт ведае што. Плягіят, публічны крадзеж, злачынства без пакараньня...
А можа, я перабольшваю? Мо яно так трэба? Іван Бунін таксама ўсё рваўся перапісаць “Вайну і мір”... У нас у газэце “Советская Белоруссия” апытаньне: “Как вы относитесь к стёбному переосмыслению произведений Коласа и Купалы?” Леў Талстой любіў “переосмысливать” Мапасана, зьмяняючы сюжэт, загалоўкі... Адкуль гэты сьверб да чужога? Ці мо сапраўды творчая ідэя, аднойчы рэалізаваная, адчужваецца ад аўтара, пачынае жыць самастойна – настолькі, што на яе перастаюць дзейнічаць такія паняцьці, як маральнае ці аўтарскае права? Дзяўчынка дасягнула паўналецьця, атрымала пашпарт і больш ня мае патрэбы ў апякунстве?..
Ня ведаю.
* *
Зараз у нас сьпярша пацякуць сьлінкі, а потым сьлёзкі.
Ёсьць на адным з курортаў Францыі віла. Нічым, здавалася б, не знакамітая. Так сабе – палац як палац.
Аднак жа калі вядомы расіянін – начальнік Чукоткі, народжаны ў Комі габрэй літоўскага паходжаньня з беларускім прозьвішчам, уладальнік ангельскага футбольнага клюбу і розных “заводаў, газэт, параходаў” захацеў набыць яшчэ і гэты палац ва ўласнае карыстаньне, яму катэгарычна адмовілі, нават нягледзячы на яго грошы.
I ведаеце, чаму? Аказваецца, віла знарок пабудавана для “стомленых ад жыцьця францускіх пісьменьнікаў”. Менавіта такая фармулёўка.
Наіўныя, сьмешныя французікі! Замест таго, каб разьбірацца з сваімі касьмічнымі праектамі, ядзернай зброяй, атамнымі электрастанцыямі і бунтамі ў парыскіх прыгарадах, яны яшчэ знаходзяць час на нейкіх пісьменьнікаў, да таго ж стомленых ад жыцьця! Апошняе асабліва сымпатычна, бо ясна, што гэта наўрад ці Мантэні і Мапасаны, – хутчэй за ўсё гэта пісьменьнікі ўзроўню прыкладна нашага Міколы Купрэева, які памёр у доме састарэлых, а пры жыцьці, ратуючыся ад холаду, езьдзіў у электрычках ад Івацэвічаў да Жабінкі і назад...
Бог сьвяты! Няўжо ёсьць яшчэ недзе людзі, нават цэлыя краіны, цэлыя нацыі, якія разумеюць, што пісьменьніцкая праца па шкоднасьці “сродни изготовлению цинковых белил”, а па карысьці для дзяржавы – вышэй за часовыя набыткі ўсіх спартсмэнаў і выканаўцаў папсы разам узятых, што гэта дзяржаўны скарб, што гэта дзякуючы ім, пісьменьнікам, і нікому больш, займелі некалі тытульныя назвы самі дзяржавы і носяць іх дасюль, што стомленых ад жыцьця вытворцаў і носьбітаў гэтага скарбу варта ўсяляк аберагаць, ашчаджаць, пахмяляць, забясьпечваць ім бязьбедную старасьць, бо цалкам магчыма, што гэта можа аказацца адзіным плюсам, адзінай добрай справай, якая апраўдае і сваё эпізадычнае перабываньне на гэтай грэшнай, у прыватнасьці, францускай зямлі...
– Рабіць ім больш няма чаго, гэтым французам, – я так скажу.
“Падающего – толкни!” Стаміўся ад жыцьця?! Мы табе стомімся! Вілу захацеў? А вілы табе ў зад! Палац на беразе мора?! А ў электрычку, катацца з Ліёна ў Льеж ці з Парыжа ў Брэст!
Толькі так.
КРЫТЫКА
АГЛЕДЗІНЫ БЕЛАСТОЧЧЫНЫ
Сяргей Чыгрын. З Беластоцкай зямлі. – Праграмная Рада тыднёвіка «Ніва». Беласток, 2008. – 308 стар.
Зборнік склалі нарысы, публікаваныя С. Чыгрыном на старонках штотыднёвіка «Ніва». Колькі іх усяго прайшло праз беластоцкае выданьне – цяжка й сказаць. Але ў зборнік, пра які размова, аўтарам адабраны 51 нарыс. Пададзеныя яны алфавітна, пачынаючы ад крытыка Серафіма Андраюка ды рэлігійнага дзеяча, вайскоўца Дамініка Аніські і заканчваючы філёзафам, публіцыстам і пэдагогам Міколам Чарнецкім ды слынным сучасным музыказнаўцам ды філёзафам Данатам Яканюком.
Нарысы розьняцца як памерам (няпоўных тры старонкі пра М. Арла – Сьцяпана Пятэльскага), гэтак і падыходам (пятнаццаць старонак пра слыннага дасьледніка Купалавай эпохі Ўладыслава Чаржынскага – сапраўды захапляльнае дасьледаваньне, у якім скарыстаныя зьвесткі, адшуканыя С. Чыгрыном ажно ў Казані). Але ўсіх герояў кнігі яднае адно – родам яны з Беласточчыны.
У прадмове да зборніка Яўген Вапа (ён жа рэдактар кнігі) адзначае: «Сяргей Чыгрын, друкуючы на старонках «Нівы» свае нарысы… ратуе ад забыцьця падляска-беларускі ланцуг невядомых шырокаму чытацкаму колу дзеячаў. Аўтар – зьбіральнік i захавальнік памяці беларускіх прозьвішчаў i імёнаў Сямятыцкай, Гайнаўскай, Бельскай, Беластоцкай, Гарадоцкай, Крынкаўскай, Сакольскай, Дуброўскай зямель».
Не ўдакладняючы, калі друкаваліся тыя нататкі, мушу заўважыць: кідаецца ў вочы састарэласьць некаторых зьвестак. Скажам, аповед пра Серафіма Андраюка сканчваецца на выданьнях 1981–1983 гадоў, быццам потым нічога істотнага С. Андраюком ня зроблена. А між тым, пазьней паўсталі «Чалавек на зямлі: Нарыс творчасьці Івана Пташнікава» (1988) і грунтоўнае выбранае «А жыцьцё – вышэй за ўсё» (1992). Гэтаксама лічу, што замест адзначанага С. Чыгрыном удзелу крытыка ў «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры» (1977) варта (і трэба было!) сказаць пра С. Андраюка як аўтара найноўшай акадэмічнай «Гісторыі беларускай літаратуры ХХ стагодзьдзя ў 4 тамах» (маю на ўвазе Т. 4, выдадзены ў 2002 годзе, дзе за Андраюком лічыцца аўтарства ўступнага, канцэптуальна важнага разьдзела «Проза» (1966–1985).
Подпісы пад здымкамі – мой асобны крытычны папрок аўтару і выдаўцам зборніка, не скарыстаная С. Чыгрыном магчымасьць паўнафарматнага ўвасабленьня мінулага. Яны – быццам абарваныя, няскончаныя кадры. Вось на стар. 7 аднатавана: «Серафім Андраюк (другі зьлева) з беларускімі пісьменьнікамі, 1990 г.» Неназваныя тут чатыры асобы. Зробім гэта за аўтара: Мікола Кусянкоў, Серафім Андраюк, Масей Сяднёў, Васіль Хомчанка, Барыс Сачанка. Бо я ўпэўнены: беластоцкі беларус, на якога не ў апошнюю чаргу разьлічаная гэтая кніга, ня ведае ў твар усіх прадстаўнікоў літаратурнага цэху.
Таксама няварта было С. Чыгрыну цалкам пакладацца на рэдактарскую адказнасьць беластоцкіх супольнікаў, а самому прачытаць карэктуру. На стар. 16 чытаем: “Невядомая беларуская дзеячка; правапісна – «дзяячка».). І калі на стар. 55 улюбёнымі паэтамі бацькі Зоські Верас названыя «А. Міцкевіч і У. Саркомля», і гэта ўспрымаецца як зразумелая абмылка, дык на стар. 85 няўцямнае «спажа Ядвіга Грынкевічыха» патрабуе рэдактарскага тлумачэньня.
І аўтарскім, і рэдактарскім недаглядам лічу стылёвую неахайнасьць, накшталт «па ўказаным адрасе» – натуральней «па названым (пададзеным) адрасе» (стар. 31); «на данным этапе» (стар. 211); «мне прыемна ўдвайне» (стар. 227), «самай крупнай працай» (стар. 232). Замест «невялікай гутаркі» (стар. 8) больш натуральна глядзелася б “непрацяглай”, “кароткай”. Нават адна-адзіная прадмоўная старонка Я. Вапы «Думалі пра будучыню» бянтэжыць некаторымі зваротамі («A дзеля ix у пастаяннай грамадзянскай беларуска-беларускай вайне ставалі часта насупраць сябе аднавяскоўцы, аднасямейнікі, сябры»).
Хоць кніга і выйшла «пры ўдзеле і фінансавай дапамозе Міністэрства ўнутраных справаў» Польшчы, думаецца, што для многіх беларускіх чытачоў будуць незразумелыя неперакладзеныя польскамоўныя загалоўкі («Пад бэрло Хрыстуса Круля»). І ня толькі загалоўкі, але і некаторыя цытаты (на стар. 13 у нарысе пра Дамініка Аніську чытаем: «паслалі мяне на службу… у баоны цэльныя ў ваколіцах Аўгустова»).
Калі падыходзіць зь меркай агульнай, то, відаць, няварта было запаўняць зборнік некаторымі постацямі (апалягетам сацыялягізатарства і правакатарам Якавам Бранштэйнам, хоць, на думку С. Чыгрына, той «пісаў больш-менш аб’ектыўныя артыкулы» (!), ці генэраламі Аляксандрам Вашкевічам або Васілём Сакалоўскім, названымі ў кнізе «беларускімі вайскоўцамі». Пра апошняга расьпісана як пра «галоўнакамандуючага групай савецкіх войск у Германіі і галоўнакамандуючага савецкай ваеннай адміністрацыяй у Германіі» (стар. 236), хоць насампраўдзе, як вядома, так называлася савецкая акупацыйная зона, усталяваная на ўзор амэрыканскай ці ангельскай).
Асабіста мне замест гэтых “беларускіх вайскоўцаў” у кнізе не хапае гутарак з вядомымі сучаснымі дзеячамі Беласточчыны, такімі, як Сакрат Яновіч ці браты Мірановічы. Бо як удала С. Чыгрын можа падысьці да сваіх суразмоўцаў, – сьведчыць бліскучы артыкул пра Даната Яканюка. На пытаньне «Аб чым сёньня марыць спадар Данат Яканюк?» нараджэнец слыннай Орлі адказаў: «Мару пра татальную беларускамоўную культуру i народ. A такое ж было ў нашай, бяз патасу, вялікай гісторыі. Калі людзі ўсьвядомяць сябе адзінамоўна скрозь, усеагульна манамоўнымі, але з расейскай, ангельскай, нямецкай мовамі ў абавязковы дадатак (а не наадварот) – во тады мы i зажывем у самым цэнтры старой матухны Эўропы, як тыя Эміраты… Мы падобныя, з аднаго боку, на чэхаў, з другога – на кітайцаў. Толькі ў нас ня 2 млрд. насельніцтва i ня нафта, якая хутка скончыцца ў Эміратах, у Расеі, а перакрыжаваньне дарог i бясконцы чалавечы матэрыял – мазгі і творчасьць».
Слушна! Перагартаўшы «З Беластоцкай зямлі» – гэты кароткі энцыкляпэдычны даведнік пра нараджэнцаў Падляшша, міжволі пранікаесься гонарам і павагаю да кутка нашай Бацькаўшчыны, адрэзанага цяпер ад мэтраполіі, які быў і застаецца значным донарам для беларускай культуры.
Язэп ЯНУШКЕВІЧ
