«Беларуская мова будзе сем гадзін на тыдзень». Як і дзе вучацца дзеці беларускіх эмігрантаў

«Пайшлі ў беларускую гімназію, каб вучыць сваё, а не чужое»

Сын Ганны пойдзе ў чацьвёртую клясу Віленскай гімназіі імя Францішка Скарыны. У Менску ён вучыўся ў звычайнай школе, з расейскай мовай навучаньня. «Тут пайшлі ў беларускую гімназію, каб вучыць сваё, а не чужое. Будзе сем гадзін на тыдзень беларускай мовы і пяць гадзін — літоўскай», — кажа Ганна.

Заяўку на школу яна падавала праз электронны адрас муніцыпалітэту Вільні: запоўніла анкету, дадала фота сваёй візы і візы дзіцяці. У анкеце трэба было пазначыць тры школы, якія ім падыходзяць — першай у сьпісе пісалі тую, якая пасуе найбольш. «Праз 20 дзён прыйшоў адказ з нумарам нашай заяўкі. Яшчэ праз 15 дзён — запрашэньне ў школу. Усё праз электронную скрынку», — патлумачыла Ганна.

Формы ў гімназіі няма, ёсьць эмблемы, якія пажадана набыць і прышыць на адзеньне. «Была на бацькоўскім сходзе, пра грошы нейкія пытаньняў не было. Адміністрацыя і настаўніца вельмі спадабаліся — усьмешкі, добразычлівасьць. На сход прыходзіла і дырэктарка школы — пазытыўная, прыемная», — кажа беларуска.

Харчаваньне ў гімназіі будзе платным, але кошт пакуль невядомы. Да школы Ганна купіла стандартны канцылярскі набор: сшыткі, асадкі, алоўкі. Дзёньнікі будуць у электронным варыянце. Адзнак ня ставяць.

Зь мінусаў Ганна адзначае, што бракуе падручнікаў па беларускай мове і літаратуры. Але іх можна спампаваць і карыстацца пляншэтам, ну ці раздрукаваць. «Наколькі я зразумела праблему з падручнікамі, то яна такая: дзяцей паступіла больш, чым плянавалася. Цяпер у Літве і расейскамоўныя школы перапоўненыя, бо шмат украінцаў і беларусаў хочуць аддаць дзяцей у іх. Падручнікі раней куплялі ў Беларусі. Цяпер гэта цяжка зрабіць», — лічыць беларуска.

Падручнік па матэматыцы — на літоўскай. Да яго трэба купіць сшытак з задачамі. Настаўніца абяцала, што яны складуць зь дзецьмі слоўнік і ўсё будзе зразумела. «Па „Навакольным асяродзьдзі“ падручнікі на расейскай ці на літоўскай. Абяцалі неяк вырашыць гэтую праблему. Ахвотныя пісалі заявы на факультатыў па расейскай мове. У нашай клясе 18 чалавек, 6 напісалі заявы на факультатыў», — дадала Ганна.

Першага верасьня ў вучняў — урачысты сход, ім будуць расказваць пра Францішка Скарыну. Другога верасьня — дзень знаёмстваў і сяброўства.

«Абеды платныя, калі ты зарабляеш больш за 500 эўра на чалавека»

Вольга з чацьвярымі дзецьмі жыве ў францускім Ліёне. Зь мінусаў адукацыі яна адзначае бюракратыю: яны чакалі тры месяцы, пакуль дзяцей прымуць на вучобу. Пасьля плыні ўцекачоў ад вайны для ўкраінцаў паскорылі працэдуру, і праз тры тыдні пачалі ўжо браць дзяцей у школу.

Дзецям Вольгі — 9, 13, 17 і 19 гадоў.

Школьная сыстэма ў Францыі зусім іншая, чым у Беларусі. Тут ідзе пачатковая школа, затым — каледж (аналяг беларускіх 5-8 клясаў), затым — ліцэй (як старшыя клясы ў Беларусі).

Калі сям’я мае невялікі даход, то школьныя абеды і праезд да школы будзе бясплатны. Калі прыбытак большы за 500 эўра на чалавека, за абеды плацяць ад 1,5 да 3,5 эўра.

Праблем з уладкаваньнем дзяцей у школу ў Вольгі не было, апроч доўгага чаканьня.

Сьпіс неабходнага да школы вялікі, але беларуска кажа, што не абавязкова купляць усё і адразу. «У каледж і ліцэй дзецям трэба адмысловыя калькулятары, прычым у каледж адзін, у ліцэй — іншы. Гэта, мусіць, самае дарагое. Астатняе — стандартнае: асадкі, сшыткі, заплечнікі», — кажа беларуска.

Абед у дзяцей — з 12 да 14 гадзін. Са школы яны ня мусяць выходзіць, таму пасьля «прыёму ежы» гуляюць ці чытаюць. Мабільнымі тэлефонамі карыстацца нельга, і настаўнікі сочаць за гэтым.

Па словах Вольгі, адміністрацыя школы сочыць, што дзеці ядуць, што — не, бо ім не падабаецца. І ад гэтага мэню зьмяняецца. Дзецям стараюцца даваць тое, што яны любяць, прычым харчаваньне здаровае, ёсьць і мяса, і садавіна, гародніна, ёгурт.

Дарыць кветкі на пачатак году настаўнікам лічыцца неэтычным. «У канцы году можна прынесьці ці кветкі, ці нейкі пачастунак настаўніцы. Мне спадабалася, што ў школе ёсьць сацыяльны пэдагог. Ягоныя функцыі — дапамагаць адаптавацца ў школе бацькам і дзецям. Ён жа можа дапамагчы аддаць дзіця ў сацыяльны лягер. Але гэта не лягер для ўбогіх, такія ёсьць у кожным мікрараёне. Там для дзяцей цікавая праграма — басэйны, музэі, вяровачныя гарадкі і так далей. За гэта плаціць дзяржава. Бацькі плацяць толькі 5 эўра за дзень», — кажа Вольга.

Школьнай формы ў дзяцей няма. Вольга кажа, што да вонкавага выгляду тут не прыдзіраюцца і дзеці ходзяць, як хочуць — з завушніцамі, фарбаванымі валасамі.

«Настаўнікі тут вельмі добрыя, сын казаў, што ягоная настаўніца найлепшая. Яна праўда носіцца зь дзецьмі, арганізоўвае для іх гульні, экскурсіі. Відаць, што ёй не абыякава. Сын першы час прывыкаў да школы, і магло здацца, што ён закрыты, але гэта ня так. Настаўніца расхвалявалася, паклікала мяне, каб разабрацца, мо яго хто пакрыўдзіў, ці што. Ёй здалося, што ён сумуе. Яна і на францускай, і на ангельскай, і празь перакладчыка мне тлумачыла — відаць, што ёй ня ўсё роўна, што гэта шчыры клопат. Настаўнікі перажываюць, калі дзеці нешта не пасьпяваюць, яны гатовыя дадаткова займацца па сваім прадмеце», — кажа Вольга.

У клясе, апроч беларускіх дзяцей, вучацца арабы і афрыканцы. Апошніх — каля 70% у клясе.

Яшчэ ў школе ёсьць «дзёньнік узаемадзеяньня» бацькоў з настаўніцай. Вольга задаволеная францускай школай, асабліва настаўнікамі. «Тут у дзяцей высокая сацыяльная абарона. Пра іх рэальна клапоцяцца. Тут на іх не крычаць у школе, няма гэтага дыктату, прыніжэньня, як было ў Беларусі. Я хачу, каб дзеці выхоўваліся ў нармальных каштоўнасьцях», — кажа беларуска.

Ёй таксама падабаецца ў Францыі. «Французы вельмі эмпатычныя людзі. Яны могуць пусьціць цябе пажыць у сваю кватэру, яны не баяцца, давяраюць. Мы праводзілі экспэрымэнт — ішлі і махалі розным людзям, на бальконах. І яны ўсе махалі нам у адказ і ўсьміхаліся. Тут табе могуць проста так сказаць камплімэнт на вуліцы, павітацца, пажадаць прыемнага апэтыту, калі ты, скажам, ясі на вуліцы», — дадала Вольга.

«У школе вялікую ўвагу ўдзяляюць сацыяльнаму ўзаемадзеяньню, паводзінам дзяцей»

Паліна жыве ў Фінляндыі. Ейным дзецям 7 і 9 гадоў. Сёлета яны пайшлі ў першую і чацьвёртую клясы. Навучаньне пачалося 10 жніўня.

Паліна ў захапленьні як ад школы, настаўнікаў, так і сыстэмы адукацыі ўвогуле. Сям’я жыве ў вёсцы, таму дзяцей забірае ля хаты аўтобус. Ён бясплатны. «Нас узялі ў школу без аніякіх дакумэнтаў, увогуле. У нас нават пакуль няма віду на жыхарства. Тут зьявіліся яшчэ і ўкраінскія дзеці, і трохі расейцаў. Таму для нас усіх зрабілі асобную клясу — для іншаземцаў, прычым школа арганізавала гэтую клясу менавіта для нас, раней яе не было. Там выкладчыца ведае расейскую мову. І дзеці, натуральна, фінскую вучаць», — кажа Паліна.

Да школы яна не купляла нічога. Падручнікі, алоўкі, каляровая папера, фарбы, сшыткі — усё гэта дзецям дае школа, бясплатна. Як і абеды. «Тут яны на розны густ, ёсьць і вэгетарыянскія», — дадала беларуска.

Яна кажа, што дзеці вяртаюцца са школы шчасьлівыя і задаволеныя. На перапынках яны лазяць і бегаюць усюды па школьным двары. Для іх ёсьць ровары, скейты, вялізная дзіцячая пляцоўка.

«Тут замест фізкультуры дзяцей могуць завезьці на возера: калі пагода, яны могуць там паплаваць. Бывае рознае, і булінг, скажам, але школа сацыяльна арыентаваная, там могуць палову ўроку разьбіраць выпадак, што нехта некага штурхнуў. Там працуюць псыхолягі, куратар, настаўнікі. Мне падабаецца, што ў школе вывучаюць ня толькі прадметы, але і правілы паводзінаў, сацыяльнае ўзаемадзеяньне», — кажа Паліна.

«Дзіця з радасьцю ходзіць у школу, нягледзячы на тое, што летась амаль нічога не разумела»

Марыя жыве ў Варшаве, яе сын пойдзе ў пятую клясу. «Збораў, па сутнасьці, ніякіх і няма. Аднойчы схадзілі ў краму, купілі сшыткаў і нейкіх дробязяў кшталту асадак і алоўкаў на 74 злотыя. І ўсё. Школьнай формы няма. Дзеці ходзяць на заняткі ў тым, у чым зручна. Кветкі настаўнікам ніхто ня носіць. Беларуская школа сапраўды вымагае грошай. Школьная форма — гэта двое штаноў, дзьве кашулі, пінжак, кофта, спартовая форма. Тут жа дзеці ходзяць у тым, у чым зручна ім. Звычайныя джынсы, майкі, худзі — што носіць ў звычайным жыцьці, тое носіць і ў школу», — кажа Марыя.

Плюс для яе і бясплатныя падручнікі. У Беларусі Марыя сутыкалася з паборамі — на ваду, туалетную паперу, рамонт. «За мінулы год у Варшаве я ні разу не здавала ніякіх грошай для школы. Настаўнікам таксама ніхто нічога ня дорыць», — зазначыла яна.

У Менску і ў Варшаве яе сын вучыўся ў звычайных школах. «Але розьніца вельмі вялікая. Адсутнасьць стрэсу ў Варшаве — гэта галоўнае. Дзіця з радасьцю ходзіць у школу, нягледзячы, што летась амаль нічога не разумеў. За год вывучыў мову, таму што настаўнікі ішлі насустрач. Ніякай ідэалёгіі, крыкаў і пагрозаў з боку пэдагогаў. Усё адбываецца ў спакойным рэжыме. Калі нейкая напружаная сытуацыя паміж дзецьмі, у ёй разьбіраюцца, а не замоўчваюць. Псыхолягі тут жа апытваюць усю клясу, зьбіраюцца сходы бацькоў, каб вырашыць пытаньні, датычныя канкрэтнай канфліктнай сытуацыі. Пакуль я бачу адны плюсы», — падсумавала Марыя.

Дачка беларускі Натальлі ідзе ў Любліне ў трэцюю клясу. Школьная форма тут не патрэбна, дачка ходзіць у школу «як хоча». Падручнікі бясплатныя, купіць трэба толькі падручнік па рэлігіі. «Але я супраць рэлігіі ў школе, таму мы і ня ходзім, і ня плацім за падручнік. Я асабіста супраць рэлігіі ў школе ў тым выглядзе, у якім яна ёсьць. Хай бы лепш была гісторыя рэлігій — з наведваньнем касьцёлаў, цэркваў, сынагогі як помнікаў архітэктуры», — кажа беларуска.

Абеды ў школе дачкі платныя, летась яны каштавалі 6 злотых за адзін. «Канфлікты ёсьць, але яны вырашаюцца калектыўна: пры ўдзеле настаўнікаў, бацькоў, дзяцей, дырэкцыі — па меры неабходнасьці», — дадала Натальля.

Бацькі ў іх школе выбіраюць «клясную тройку», і тыя зьбіраюць грошы, зь якіх будуць купляць падарункі дзецям (на Дзень хлопцаў, Дзень дзяўчат, сьвятога Міколы, канец году).

Яўгенія жыве зь дзецьмі ў Польшчы. Яе дзецям 3, 8 і 11 і 19 гадоў. «Пры паступленьні ў школу не было аніякіх пытаньняў. Мову ведалі дзеці на нуль, ім далі дадатковыя заняткі, бясплатна. Пабораў тут не было. Затое ёсьць экскурсіі, добрае стаўленьне настаўнікаў. Вельмі мала задаюць хатніх заданьняў, дзеці вучацца ў школе, а дома адпачываюць. Праграму больш праходзяць у школе», — кажа Яўгенія.

Да школы яна купіла стандартныя алоўкі, сшыткі. Але заўважыла, што ў Польшчы для дзяцей на падрыхтоўку да школы даюць па 300 злотых.

«Тут яшчэ добрыя падарункі на шахматных турнірах — мае дзеці гуляюць у шахматы. Сын атрымаў узнагароду — мячык за 30 эўра. Я жартавала, што неўзабаве сам на сябе будзе зарабляць», — кажа беларуска.

Яна заўважыла, што дзеці ў Беларусі хадзілі ў школу «з-пад палкі», у Польшчы ходзяць «з энтузіязмам».