Як зьмянілася сытуацыя з правамі чалавека ў Беларусі ў 2021 годзе? Ці застаюцца ў краіне магчымасьці весьці праваабарончую працу? Ці зьмянілася азначэньне палітвязьня, якім апэруе беларуская праваабарончая супольнасьць? Якой будзе сытуацыя з правамі чалавека ў 2022 годзе?
На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста на канале Свабода Premium адказвае праваабаронца, старшыня Беларускага Хэльсынскага камітэту Алег Гулак.
Гулак
- Мы запачаткавалі Нацыянальны індэкс правоў чалавека.
- За мінулыя гады мы ўжо зрабілі яго, за 2021 год ён будзе гатовы празь месяца паўтара.
- Улады ўвесь год працягвалі перасьлед апанэнтаў, які пачаўся летась.
- Гэта дайшло да ўзроўню страты ўсялякага сэнсу і права.
Алег Гулак
- Калі мы працавалі над Нацыянальным індэксам, стала відавочна, што цяперашняя сытуацыя — ня новая зьява.
- Гэта вынік сыстэмных хібаў, якія назапашваліся ўсе мінулыя гады.
- Крытэры ацэнкі, хто зьяўляецца палітвязьнем, а хто не, у праваабарончай супольнасьці не зьмяніліся.
- Крытэры — рэч унівэрсальная, яны не пад Беларусь зробленыя і не адмыслова пад пэўную сытуацыю.
- Калі ўладзе «не да законаў», гэта ня значыць, што праваабаронцам не да крытэраў.
- Таму мы і можам параўноўваць, бо раней пры такіх жа падыходах раней былі 1-2 палітвязьні ці наагул не было.
- Самі праваахоўнікі агучвалі лічбу — каля 4 тысячаў крымінальных справаў распачата ў сувязі з леташнімі пратэстамі.
- Усе гэтыя справы палітычна матываваныя.
- Не магу выключаць, што інфармацыя пра пэўных асуджаных не трапляе да праваабаронцаў.
- Некаторыя асуджаныя не хочуць, каб інфармацыя пра іх рабілася публічнай.
- Пад перасьлед з палітычных матываў трапіла больш людзей, чым тыя, каго прызналі палітвязьнямі.
- Юрыдычна зьнішчаныя шмат грамадзкіх арганізацыяў.
- Але права на аб’яднаньне можа быць рэалізаванае ня толькі ў выглядзе стварэньня юрыдычнай асобы.
- З таго, што грамадзкія арганізацыя зьліквідавалі, не вынікае, што грамадзянская супольнасьць зьнішчаная.
- Улады гэтага хацелі б, але не такія доўгія рукі ў іх.
- Зараз прымаецца закон аб пакараньні за дзейнасьць ад імя незарэгістраваных альбо зьліквідаваных арганізацыяў.
- Але пакуль не забаронена займацца праваабаронай у індывідуальнай якасьці, як фізычнай асобе.
- Калі будзе забаронена і гэта, то мы вернемся да часоў дысыдэнцтва.
- Але і тады людзі зьбіралі інфармацыю і абнародавалі яе.
- І тады не было такіх інфармацыйных інструмэнтаў, якія ёсьць зараз.
- Зараз гэта лягчэй рабіць, чым 40-50 гадоў таму.
- Раней у нашай найноўшай гісторыі не было такіх працяглых пэрыядаў катастрофы з правамі чалавека.
- І пакуль канца гэтаму не відаць.
- Міжнародныя інструмэнты абароны правоў чалавека ў Беларусі ёсьць, але іх дзеяньне вельмі апасродкаванае і доўгатэрміновае.
- Міжнародная сыстэма абароны правоў чалавека існуе, каб дапамагаць асобным краінам.
- Прымусіць краіну ніхто ня можа, ёй могуць раіць, падказваць, яе могуць крытыкаваць.
- Калі ўлады краіны гэтага ня слухаюць, тады пачынаецца пошук іншых інструмэнтаў уплыву.
- Пасьля заяваў, асуджэньня і ўгаворваньня пачынаюцца санкцыі.
- Ня тое каб санкцыі былі добрым інструмэнтам. Але міжнародная супольнасьць ня бачыць іншых.
- Няма дыялёгу, каб улады прызнавалі, што праблемы ёсьць, каб яны спрабавалі іх вырашыць.
- Перад 2020 годам быў нават «росквіт дэмакратыі», «сьветлыя часы» у кантэксьце найноўшай беларускай гісторыі.
- Гэта працягвалася, пакуль улада не ўсьвядоміла, што гэта можа прывесьці да яе зьмены.
- Я б зараз не рабіў адназначнага прагнозу на 2022 год.
- Сытуацыя можа яшчэ пагаршацца і даволі працяглы час.
- Тады сыстэма будзе шукаць новых ворагаў і адпаведна прадукаваць новых палітвязьняў.
- Альбо пад узьдзеяньнем розных чыньнікаў нехта на самым версе вырашыць, што так далей нельга.
- Тады будуць уключацца мэханізмы «адкручваньня назад».
- У канцы 2020 году я думаў, што прагматыкаў ва ўладзе акажацца больш.
- Летась было зразумела, што паўстаньне прыдушылі, але любові народнай не здабылі.
- Яны пайшлі шляхам «не шукаць складаных выйсьцяў».
- І чым далей, тым больш сытуацыя заганяецца ў тупік і тым больш складана шукаць выйсьце.
- Я зараз чытаю розныя варыянты вырашэньня — ад сілавога да перамоўнага.
- Мне здаецца, што і адзін і другі, па-першае, ня маюць сэнсу, а па-другое — немагчымыя.
- Праваабарончая дзейнасьць будзе працягвацца ў кожным разе.