На вуліцы Кавалёва ў Салігорску больш за пяць гадоў ня могуць здаць шматкватэрны дом для шматдзетных семʼяў. Гэта адзіны выпадак такога адраснага даўгабуду ў Беларусі. З жыльцоў задняй датай патрабуюць істотнай даплаты, а выхад з каапэратыву каштуе ў сярэднім паўсотні тысяч даляраў. Чаму ў адным з самых заможных гарадоў краіны дэкляраваны клопат пра дэмаграфічную сытуацыю разыходзіцца са справай?
У 2010 годзе салігорскія ўлады зарэгістравалі жыльлёва-будаўнічы спажывецкі каапэратыў «Вежа-179», чальцы якога за ўласныя ці крэдытныя сродкі браліся прафінансаваць будаўніцтва 144-кватэрнага дому. З абʼектыўных прычын, пра якія гаворка ніжэй, склад забудоўшчыкаў істотна мяняўся, на фінішы абсалютную большасьць — 80% — склалі шматдзетныя семʼі. І хоць у доме не прадугледжваліся кватэры вялікага мэтражу, у якасьці кампэнсацыі жыльлёвы аддзел прапаноўваў сумешчаныя адна- і двухпакаёўкі. З гэтай прычыны канчатковая колькасьць семʼяў зафіксавалася на адзнацы 120. Сьціплую кампанію шматдзетным склалі вайскоўцы, інваліды, а таксама тыя, хто больш за 10 гадоў пражыў у інтэрнатах.
«Лукашэнка, нам ужо няма ў каго пазычаць!»
Будтрэст № 3 ордэна Кастрычніцкай рэвалюцыі павінен быў распачаць будоўлю на наступны год. Згодна з нарматывамі працы павінны былі скончыцца ў наступныя 14 месяцаў. Іншымі словамі, адзначыць навасельлі людзі спадзяваліся максымум да канца 2012-га. Аднак працы застопарыліся на ўзроўні падмурку і ў такім стане перавалілі ў 2014-ы. Тым часам, у 2013-м, дом трапіў у лік праблемных.
Неўзабаве зьявіўся прэзыдэнцкі ўказ адносна даўгабудаў, якія неабходна здаць да 1 ліпеня 2014 году. Старшыня Менскага аблвыканкаму Сямён Шапіра прыгразіў кіраўніку салігорскай раённай вэртыкалі Аляксандру Рымашэўскаму звальненьнем, калі пасьля гэтага тэрміну «Вежа» застанецца недакончанаю.
Юлія Адайнік па спэцыяльнасьці архітэктар-будаўнік, сама шматдзетная мама. У 2014-м яе абралі старшынёй каапэратыву «Вежа-179», але летась у выніку «паддыванных інтрыгаў і канфлікту інтарэсаў» яна страціла гэтую пасаду і ў перадінфарктным стане трапіла ў шпіталь. Цяпер, насуперак гарвыканкаму, спрабуе аднавіцца, адначасна выступае ў судах у якасьці афіцыйнага прадстаўніка пацярпелага боку. Дык чаму ж дом, дзьве траціны будучых жыхароў якога — ільготнікі, стаў месцам разладу?
«Справа ў тым, што да самага моманту ўводу дому не агучваўся рэальны кошт будаўніцтва, — тлумачыць спадарыня Адайнік. — Казалі толькі, што раз дом праблемны, будуць замарожаныя індэксы, то бок усе працы — у цэнах 2013 году. Але пасьля таго як у чэрвені 2014-га яго здалі, у лістападзе раптам заяўляюць: нам неабходна заплаціць па 20, 30, 40 тысяч даляраў за апошні месяц будаўніцтва. Гэта нібыта дадатковыя працы пасьля здачы дому, за якія нас не дакрэдытавалі. І калі шматдзетныя пачалі адмаўляцца, ім заявілі: добра, але спачатку заплаціце 50–60 тысяч даляраў банку, вярніце крэдыт — і тады выходзьце».
Больш за два гады чальцы шматпакутнага каапэратыву «Вежа-179» дамагаюцца ўвагі да сваёй праблемы, аднак атрымліваюць дзяжурныя адпіскі — маўляў, дом здадзены, даплаціце, што вінныя, і засяляйцеся. Калі пры канцы мінулага году ў спрэчцы Юліі Адайнік з «Будтрэстам № 3» суд заняў бок апошняга, людзі пачалі зьвяртацца ў апошнюю інстанцыю — да прэзыдэнта.
«Мы шматдзетная сямʼя, не па сваёй віне апынуліся ў цяжкім фінансавым становішчы, — піша ў скарзе Дзьмітры Пілат. — У жыльлёвым аддзеле выканкаму нас пераканалі ўнесьці вялікую суму ўласнымі сродкамі, частку мы пазычылі ў валюце. Пасьля здачы дому нам заявілі, што трэба даплаціць яшчэ 25 тысяч даляраў, а калі захочам выйсьці з каапэратыву — мусім вярнуць банку 60 тысяч даляраў. Што нам рабіць? У нас няма такіх грошай, няма ў каго пазычыць. Мы лічым, што кошт працаў завышаны. Я аплаціў незалежнага экспэрта, але для ўпраўленьня капітальнага будаўніцтва гэта нічога ня значыць. Прасіў суд прызначыць судовую экспэртызу, але і ў гэтым адмовілі. Вазьміце наш дом пад свой кантроль», — у роспачы зьвяртаецца да Лукашэнкі адзін з забудоўшчыкаў.
Юлія Адайнік пацьвярджае, што да разьвязаньня канфліктнай сытуацыі былі далучаныя аўтарытэтныя спэцыялісты, але іх заключэньні ігнараваліся на ўсіх узроўнях:
«Мы замовілі незалежнага экспэрта, заплацілі 100 мільёнаў рублёў. Ён налічыў завышэньняў на 20 мільярдаў! Уласна кажучы, якраз на тую суму, якую нам выставілі. Будаўнікі нічога не прызналі, заяўляюць, што ў нас нейкі „левы“ спэцыяліст, хоць ён з усімі патрэбнымі дакумэнтамі. Пасьля быў банкаўскі абмер, прыяжджала экспэрт зь Менску. Сказала, што ўпершыню ў сваёй практыцы сутыкнулася з тым, каб будаўнікі абмяжоўвалі доступ да дакумэнтацыі. Але ўрэшце праверыла каля 40% дакумэнтаў, выбарна прагледзела акты і знайшла завышэньні на 4 мільярды рублёў. Мы сабралі грошы, каб наняць юрыста і падаць пазоў у эканамічны суд. І акурат у гэты момант мяне прымусілі сысьці з пасады. Пайшлі ананімкі ў пракуратуру, сталі запускаць плёткі сярод чальцоў каапэратыву. Давялі да перадынфарктнага стану, трапіла ў шпіталь. І звольнілася».
«Шапіра, мы на мяжы поўнай галечы!»
Прызначаная выканкамам замест Юліі Адайнік упаўнаважаная асоба ня толькі спаралізавала ўсю ранейшую працу, адмовіўшыся ад судовых цяжбаў, але праз два гады падала ў суд на чальцоў каапэратыву — ужо з новай сумай, пералічанай упраўленьнем капітальнага будаўніцтва. Пад той маркай, што «праблемны дом даўно не праблемны», чальцам каапэратыву не даюць магчымасьці праверыць мэханізм цэнаўтварэньня і яго аспрэчыць пры неабходнасьці. Хоць ва ўсіх справаздачах па даўгабудах дом у Салігорску па-ранейшаму фігуруе ў сьпісе праблемных. Дарэчы, кіраўнік раёну Рымашэўскі, нягледзячы на запалохваньні Шапіры, па-ранейшаму на сваім месцы.
Людзі, якім абяцалі вырашэньне жыльлёвага пытаньня, у поўным адчаі:
«Вымушаная прасіць дапамогі, бо не атрымліваецца вырашыць пытаньне ўласнымі сіламі, — зьвяртаецца да кіраўніка дзяржавы шматдзетная маці Вікторыя Жылінская. — Увайшла ў каапэратыў „Вежа-179“ за 2 месяцы да завяршэньня будаўніцтва. Мяне пераканалі, што цана канчатковая, дом праблемны, крэдыт цалкам усё пакрые. У нашай сямʼі невялікія прыбыткі, усе зьберажэньні ідуць на навучаньне і аздараўленьне дзяцей. Але ў верасьні 2014-га сказалі, што я павінна ўнесьці за апошні месяц амаль 20 тысяч даляраў. Паколькі новага крэдыту не далі, я адмовілася ад кватэры. Тады запатрабавалі вярнуць 50 тысяч даляраў банку! У мяне няма 20 тысяч, адкуль узяць 50? У чым вінаватая я і што рабіць маёй сямʼі? Нас заманілі ў нейкую афёру».
Пасьля таго як працы на пляцоўцы застопарыліся, не пасьпеўшы толкам пачацца, шмат хто пасьпеў саскочыць з сумнеўнай будоўлі. Але бальшыня спадзявалася, што цяжкасьці часовыя і абавязкова вырашацца. Як Аляксандар Цяляк — «вэтэран» «Вежы-179»: чальцом каапэратыву ён стаў яшчэ ў 2010 годзе:
«На пачатку 2011-га пачаў выплочваць паявыя ўнёскі — будоўля то пачыналася, то спынялася. У 2013-м дом трапіў у сьпіс даўгабудаў, а на момант аднаўленьня працаў я страціў статус для льготнага крэдытаваньня. Працягваў за ўласныя сродкі. Сумы, выстаўленыя на агульных сходах, аплочваў своечасова і ў поўным абʼёме — узяў крэдыт у банку пад 39,5% для пагашэньня паю за апошнія месяцы. Разьлічваў на свае сілы, прыблізны кошт кватэры мяне задавальняў. На сходах выступалі прадстаўнікі выканкаму і будтрэсту, запэўнівалі, што цана калі і зьменіцца, то ў меншы бок: маўляў, дом праблемны, на кантролі ў прэзыдэнта. Але пасьля здачы аказалася, што я вінен 172 мільёны недэнамінаваных рублёў! Для мяне сума непадʼёмная. Выйшаў з каапэратыву, але грошы не вярталі, адпаведна, ня мог плаціць крэдыт, даўгі, за найманую кватэру. Зноў вярнуўся і ня бачу ніякага выйсьця...»
Некаторыя жыльцы ўсё ж засяліліся ў свае праблемныя кватэры, але пры гэтым аўтаматычна сталі закладнікамі замкнёнага кола: бяз сплаты доўгу іх не прапісваюць, а пакуль у кватэры ніхто не прапісаны, трэба плаціць 100% камунальных паслугаў.
«Мы пачыналі будаўніцтва як шматдзетная сямʼя, у нас малыя дзеці — тлумачыць іншы закладнік даўгабуду Яўген Майко. — Нас пераканалі, што дом пад асаблівым кантролем, нечаканасьцяў ня будзе. Крэдыту на льготныя мэтры не хапіла, мы аплацілі 100% кошту за пазычаныя грошы і чэкі „Жыльлё“, якія нам падарылі бацькі. І шок! Пасьля ўводу дому нам налічылі яшчэ 20 тысяч даляраў! Прапіскі не даюць, штомесяц плацім 5 мільёнаў рублёў за камунальныя паслугі. Мы на мяжы галечы, у нас няма сродкаў да існаваньня, суд нас ня чуе. А яшчэ і дзяржпошліну налічылі, ведаючы, што ў бальшыні няма сродкаў, каб судзіцца далей. Тым больш у гарвыканкаме пра гэта ведаюць, прыносілі даведкі аб сваіх даходах. Хто абароніць нашых дзяцей ад самаўпраўства, паспрыяе дамагчыся хоць бы судовай экспэртызы, калі ў казьне няма сродкаў на тое, каб нас падтрымаць?».
«Рымашэўскі, куды зьнікаюць сродкі каапэратыву?»
Разьвязаньню тупіковай сытуацыі не спрыяе нават статус асобных жыльцоў — сярод забудоўшчыкаў ёсьць ардэнаносныя маці-гераіні, якіх Аляксандар Лукашэнка ўзнагароджвае асабіста:
«У нас 5 дзяцей, жонка мае ордэн маці, — кажа салігорац Сяргей Шафрановіч. — Жонка прадавец (цяпер у дэкрэце), я кіроўца. Нам некалькі разоў прапаноўвалі каапэратывы для будаўніцтва, але ўсюды патрабавалі ўносіць уласныя сродкі, якіх у нас няма. У заяве мы ўказалі, што мы маламаёмныя і нам ня трэба прапаноўваць дарагія варыянты. Нам параілі ўвайсьці ў каапэратыў „Вежа-179“ — даўгабуд, які на кантролі ў прэзыдэнта і здаецца літаральна праз пару месяцаў. Дапамаглі сабраць дакумэнты, за два дні адкрылі крэдытную лінію. Дом сапраўды хутка здалі, але паведамілі, што трэба заплаціць... 16 тысяч даляраў! Альбо плаці, альбо суд і канфіскацыя. У мяне 5 дзяцей, я адзін кармілец. Што зь мяне ўзяць? І дзе мне ўзяць такія грошы? Я скідваўся на адвакатаў, на пазовы, але нам прызначылі ўпаўнаважаную асобу па кіраваньні домам, і кудысьці ўсё зьнікла. Без дапамогі ў дакрэдытаваньні доўга мы не працягнем...»
Інэса Церашкова адна выхоўвае двух сыноў: адзін першаклясьнік, другі — інвалід І групы зь дзяцінства. Кватэры чакае ад 2010 году, але чым далей, тым большы адчай:
І што рабіць мне — за доўг амаль у 300 мільёнаў лезьці ў пятлю? Дзе ўзяць такія грошы, жывучы на дапамогу па доглядзе за інвалідам?
«Вакол нашага дому адбываецца самаўпраўства. Прызначылі ўпаўнаважаным камунальнае прадпрыемства „Комплекс“, якое без усялякіх дамоваў сьпісвае ўсе сродкі з рахункаў нашага каапэратыву. Гэты ж „Комплекс“ у 2011 годзе па дамове субпадраду пачаў працы на будаўніцтве. Цяпер яны зьвярнуліся ў суд, схаваўшы ўсе дакумэнты — маўляў, ніякая будоўля і не пачыналася. Але гэта хлусьня, я плаціла ім у 2011-м вялікія грошы. А цяпер усё шыта-крыта, ім прэзыдэнцкае распараджэньне ня ўказ, мы задняй датай ужо не даўгабуд. Таму робяць усё, каб не дапусьціць судовай экспэртызы, бо разумеюць: калі іх правераць на 100%, то ня мы, а яны будуць вінныя нам. Як так магчыма, што нічога не баяцца? І што рабіць мне — за доўг амаль у 300 мільёнаў лезьці ў пятлю? Дзе ўзяць такія грошы, жывучы на дапамогу па доглядзе за інвалідам?»
Паводле Інэсы Церашковай, яшчэ ў траўні 2014 году яе выклікалі ў гарвыканкам, каб яна адказала на пытаньне, чаму своечасова не аплаціла чарговы пай. Тады жанчына хацела выйсьці з каапэратыву, але супрацоўнікі жыльлёвага аддзелу пераканалі пазычыць грошай, бо дом кроў з носу будзе здадзены не пазьней за 1 ліпеня — загад прэзыдэнта. І запэўнілі, што канчатковая сума будзе пералічаная ў бок зьніжэньня.
На нажыўку танных квадратных мэтраў папаліся практычна ўсе, хто паверыў у цудадзейную сілу Лукашэнкі і ягонай вэртыкалі. Аднак пайшоў трэці год, а людзям толькі і застаецца, што пазіраць у цёмныя вокны свайго праблемнага дому.
Дарэчы, нават няўзброеным вокам шмат хто канстатуе разыходжаньне паміж абяцаным наборам выгодаў і тым, што атрымалася на выхадзе. Напрыклад, замест прыстойных шклопакетаў — бюджэтны варыянт вокнаў, якім шкляць адміністрацыйныя карпусы. Меркавалася, што сьцены будуць уцепленыя, а іх проста пафарбавалі. Дарагія электронныя лічыльнікі не працуюць з прычыны тэхнічнага збою сыстэмы. Спробы перагледзець закладзены кошт і асвоеныя сродкі нічога не далі. У гэтым зьвязку людзі патрабуюць калі не суду, то адкрытасьці хаджэньня сродкаў на рахунках свайго каапэратыву.
«Я стала чальцом каапэратыву ў ліпені 2014 году, — кажа шматдзетная маці Жанна Баталава. — Мала таго, што мяне падманулі — цана пералічвацца ня будзе, стане яшчэ меншай — дык яшчэ і не прапісваюць. Я трачу ўвесь заробак на 100-працэнтную камуналку. І гэта з улікам таго, што плаціла ўжо па новай цане — выдаткі пакрыў крэдыт, таму што будую адну кватэру, а ня дзьве. Прызначылі ўпраўляючым „Комплекс“, але домам без дамовы кіруе Вольга Яфімава, яна сьпісвае ўсе сродкі з рахунку каапэратыву. За два гады не правяла ніводнага сходу, не паставіла ў вядомасьць па затратах. Мяне не прапісваюць нібыта за доўг па ўнёсках (сяброўскія і на юрыста). Так, я не здавала грошы, але ж юрыста ў нас няма! Мы самі ўсё аплочваем, наяўнымі. І я ня буду плаціць тым, хто парушае дамову і Жыльлёвы кодэкс. Час навесьці парадак у каапэратыве, абавязаць упраўляючую кампанію даць справаздачу, куды Яфімава сьпісала ўсе грошы».
Колішняя кіраўніца жыльлёва-будаўнічага каапэратыву «Вежа» Юлія Адайнік лічыць: яе наступнік на пасадзе павінен працаваць на карысьць пацярпелых людзей, а не «Будтрэсту № 3». А паколькі такога імпэту не назіралася, людзі сабралі сродкі на аказаньне юрыдычных паслугаў па абароне інтарэсаў каапэратыву і падрыхтавалі пазоў да будаўнічай арганізацыі. Аднак з ініцыятывы ўпаўнаважанай асобы рух усіх дакумэнтаў быў спынены, справа да суду так і не дайшла. Паколькі спрэчка ня вырашаная, у каапэратыва расьце памер агульнай завінавачанасьці, а пэрспэктыва засяленьня ў новыя кватэры становіцца ўсё больш прывіднай.
Як тлумачыў канфліктную сытуацыю намесьнік генэральнага дырэктара «Будтрэсту № 3» Аляксей Кузьмін, будаўніцтва дома пачалося ў 2011 годзе, але з прычыны адсутнасьці фінансаваньня тэрміны неаднаразова карэктаваліся. Фактычна да закладкі падмурку прыступілі ў сьнежні 2013-га. А 30 чэрвеня 2014 году — у апошні дзень перад днём «Ч» — быў падпісаны акт на ўвод жылога дому.
Па словах Аляксея Кузьміна, заказчыкам будоўлі выступала Салігорскае ўпраўленьне капітальнага будаўніцтва, дамова зь якім была складзеная ў цэнах жніўня 2013 году. Але цягам будаўніцтва індэкс штомесяц удакладняўся. У зьвязку з падаражэньнем матэрыялаў і працаў, каштарыснага кошту і іншых выдаткаў пералік быў праведзены паводле індэксаў траўня 2014-га. Менавіта таму, словамі Кузьміна, кошт абʼекта ўзрос у паўтара раза.
Але куды падзеліся сродкі, якія «каапэратары» пачалі ўносіць яшчэ ў 2011 годзе? Выглядае, што да канца 2013-га, пакуль будаўніцтва, па сутнасьці, было замарожанае, грошы недзе круціліся і спраўна прыносілі прыбытак. Адно што зусім ня тым, хто разьлічваў на іх больш эфэктыўнае асваеньне.
