У Наваградку, дзе вучыўся ў школе, а затым быў дырэктарам беларускай гімназіі Барыс Кіт, дзейнічае музэй ягонага імя, а ў гісторыка-краязнаўчым музэі гораду знаходзіцца архіў Барыса Кіта, частка якога разьмешчана ў пастаяннай экспазыцыі.
Музэй Барыса Кіта існуе ў школе, дзе ён вучыўся і настаўнічаў
Музэй Барыса Кіта ў наваградзкай школе № 1 месьціцца ў будынку былой беларускай гімназіі, дзе сам спадар Кіт калісьці вучыўся, а пазьней працаваў настаўнікам і дырэктарам. Яго адкрылі ў чэрвені 2008 году, ён месьціцца ў адным пакоі.
Настаўнік гісторыі Ўладзімер Буткевіч, які апякуецца музэем, расказаў Свабодзе, што экспанатаў у іх няшмат, але сюды вельмі любяць наведвацца вучні. Паводле яго, у музэі ёсьць ліст, дасланы Барысам Кітом.
«Ён сам ня мог ужо тады прыехаць на адкрыцьцё музэю, але вось гэтыя словы нам напісаў: „Я веру, што гэты музэй шмат паслужыць у культурным разьвіцьці гораду Наваградку і будзе напэўна важнай цаглінай у будаўніцтве лепшай сьветлай долі беларускага народу“. Мы таксама верым у гэта», — кажа настаўнік гісторыі.
У музэі ёсьць здымкі з розных пэрыядаў жыцьця Барыса Кіта, у тым ліку дзіцячага, а таксама фота з вучнямі Наваградзкай гімназіі, калі ён быў дырэктарам.
Апрача фота, сярод экспанатаў — кнігі пра Барыса Кіта, ягоныя ўзнагароды, дыплёмы.
«Але вось цікавая рэч. Прыходзяць да нас вучні зь іншых школаў на экскурсію, а потым іх бацькі мне кажуць, што дзеці ўражаныя дахаты вярнуліся і расказваюць, які вялікі чалавек жыў у іх горадзе. І гэта толькі наведаўшы наш невялічкі музэй», — кажа настаўнік.
У Наваградзкім гісторыка-краязнаўчым музэі каля 1300 экспанатаў з архіву Кіта
У Наваградзкім гісторыка-краязнаўчым музэі знаходзіцца каля 1300 прадметаў з архіваў Барыса Кіта. Дырэктарка музэю Марына Ярашук кажа, што частка зь іх пастаянна экспануецца.
«Выстаўлены ягоны вялікі партрэт з кароткай біяграфіяй, здымак яго падчас знаходжаньня на могілках у Нямеччыне, дзе пахаваныя беларускія жаўнеры, загінулыя ў Другой сусьветнай вайне, дыплём прафэсара Мэрылэндскага ўнівэрсітэту, ягоная кніга пра ракетнае паліва, мэдаль Германа Обэрта і значок да гэтагай мэдаля, рукапіс аднаго з дакладаў на канфэрэнцыі і некаторыя іншыя рэчы», — кажа дырэктарка музэю.
Паводле Марыны Ярашук, рэчы выстаўленыя ў экспазыцыі музэю, якая датычыць часоў міжваеннай Польшчы, а таксама функцыянаваньня беларускай гімназіі ў Наваградку, дырэктарам якой быў Барыс Кіт. У той жа час, паводле дырэктаркі музэю, у фондах ёсьць шмат цікавых рэчаў, зьвязаных з жыцьцём Барыса Кіта, якія маглі б скласьці асобную экспазыцыю пра выдатнага беларуса.
Музэй мае шмат біяграфічных зьвестак з жыцьця, дакумэнтаў аб ягонай адукацыі; навуковых прац і дакладаў на розных канфэрэнцыях, напісаных рукой аўтара; дыплёмаў, артыкулаў у СМІ; вершаў, прысьвечаных Барысу Кіту, падзяк і ўзнагарод. Адзін з дыплёмаў — пра наданьне Барысу Кіту ў 1994 годзе званьня ганаровага грамадзяніна Наваградку.
Кіт вельмі хацеў, каб у Наваградку адкрылі ўнівэрсытэт
Асаблівую ўвагу, паводле Ярашук, займае перапіска Барыса Кіта з рознымі міжнароднымі ўстановамі і арганізацыямі з просьбай падтрымаць ягоную ідэю адкрыцьця ў Наваградку ўнівэрсітэту.
«Відавочна, што ён вельмі хацеў, каб у нашым горадзе адкрыўся ўнівэрсытэт, паколькі мы валодаем перапіскай зь вельмі шматлікімі ўстановамі, фундацыямі, прыватнымі асобамі з ЗША, Нямеччыны, ён зьвяртаўся ў Лёндан і Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця ды іншыя ўстановы. Праўда, падтрымкі ягоная ідэя не знайшла», — канстатуе спадарыня Ярашук.
Паводле дырэктаркі музэю, пакуль архівам Барыса Кіта цікавяцца нямногія дасьледчыкі, але пасьля ягонай сьмерці адчувальна запатрабаванасьць узрасла.
«Мы адразу задумаліся аб тым, каб зрабіць асобную экспазыцыю пра жыцьцё і дзейнасьць Барыса Кіта, але ў нас пакуль няма такіх магчымасьцяў, дзе б яе паказваць, а таму гэтыя пляны пакуль адкладзеныя на будучыню», — падзялілася Марына Ярашук.
У сеціве зьявілася ініцыятыва пераназваць вуліцу Савецкую ў Наваградку ў гонар ганаровага грамадзяніна Барыса Кіта, які 1 лютага памёр на 108-м годзе жыцьця.
***
Барыс Кіт нарадзіўся ў 1910 годзе ў Пецярбургу, бачыў Лютаўскую рэвалюцыю. Пасьля кастрычніцкага перавароту бацька адвёз яго на радзіму — у цяперашні Карэліцкі раён. Пасьля заканчэньня Віленскага ўнівэрсытэту быў выкладчыкам і дырэктарам Віленскай і Наваградзкай беларускіх гімназіяў. У часе Другой сусьветнай вайны цярпеў ад перасьледу савецкіх і нацысцкіх уладаў. Эміграваў у ЗША, дзе рэалізаваў сябе ў праграме астранаўтыкі. Барыс Кіт — адзін з распрацоўшчыкаў ракетнага паліва. На Беларусі зноў пабываў і атрымаў прызнаньне на пачатку 1990-х гадоў, пасьля абвяшчэньня незалежнасьці.
