“Такое ўражаньне, што час у Беларусі застыў....”

У гэтыя апошнія перадкалядныя і пераднавагоднія дні многія нашы слухачы азіраюцца на пражыты год, падсумоўваюць яго вынікі, спрабуюць зазірнуць у будучыню. І дзеляцца сваімі роздумамі і развагамі ў лістах на Радыё Свабода.

Нам піша Тацяна Важнавец зь Менску:

“Вось і яшчэ адзін год пражылі. Не сказаць, каб ускладалі на яго надта вялікія надзеі. Адпаведна чаканьням і атрымалі. Нічога істотна ў нашай Беларусі не зьмянілася — як і год, і пяць, і дзесяць год таму.

Такое ўражаньне, што час у Беларусі ўвогуле застыў. Назіраю, як зь цягам часу мяняюцца памкненьні маіх сяброў і знаёмых. Калісьці маладымі мы бегалі на мітынгі, запоем чыталі забароненыя кнігі, цікавіліся беларускай гісторыяй і мовай. Тады, на пачатку 90-х, здавалася, што стаім на парозе нейкіх цудоўных эпахальных зьменаў, якія кардынальна перавернуць усё жыцьцё.

Але ішлі гады. Мы ўсё радзей сустракаемся. Ад юнацкіх мараў і памкненьняў не засталося і сьледу. Сябры і знаёмыя гадуюць дзяцей, а некаторыя ўжо і ўнукаў, зарабляюць грошы, займаюцца бізнэсам. Некаторыя нават прабіліся ў немалыя начальнікі. І, здаецца, ніхто ўжо нічога не чакае і не дамагаецца. Жыцьцё ўладкаванае, не галоднае, а ў пэўным сэнсе і значна больш заможнае, чым калісьці… Людзі разважаюць так: “Абы горш не было”. Рамантыка даўно мінула, засталіся адны шэрыя будні”, —

— напісала ў сваім лісьце на Свабоду Тацяна Важнавец зь Менску.

А я згадваю, як гэтаксама людзі сталага веку казалі і напрыканцы 80-х і на пачатку 90-х, асуджальна папракаючы моладзь, якая бегала на мітынгі, перадавала з рук у рукі яшчэ ўчора забароненыя кнігі, стварала грамадзкія суполкі, якія тады называлі “нефармальнымі”… Ім таксама казалі: “Абы горш не было…” Але станавілася ўсё горш. І гэта ўрэшце прывяло да зьменаў у краіне.

За паўтара дзесяцігодзьдзі адбылася зьмена пакаленьняў. Для сёньняшніх юнакоў і дзяўчат Савецкі Саюз, перабудова, распад камуністычнай імпэрыі — нешта далёкае і незразумелае. Яны назіраюць, як мяняецца сьвет вакол Беларусі, як далучаюцца да эўрапейскай сям’і народаў суседнія краіны, яны езьдзяць да сваіх раўналеткаў за мяжой: назіраюць, супастаўляюць, параўноўваюць… І, напэўна, чакаюць зьменаў ня менш, чым некалі чакалі іхнія бацькі. І ў іх, верагодна, будзе свой 1991 год і свой пераломны момант гісторыі, якім яны, магчыма, здолеюць распарадзіцца лепш за папярэднікаў.

Наступны ліст — ад нашага слухача Міхаіла Лекаха з Латвіі, з Рыгі, на тэму ўведзеных нядаўна ўрадам Злучаных Штатаў санкцый супраць беларускага канцэрну “Белнафтахім”. Спадар Леках піша:

“На пачатку 60-х гадоў, працуючы ў Наваполацку, я асабіста меў непасрэднае дачыненьне да нафтахімічнага комплексу, які там тады ствараўся (цяпер гэта прадпрыемствы “Нафтан” і “Палімір”). Рашэньнем ЗША я вельмі заклапочаны і абураны. Чаму? Бо збоі ў дзейнасьці канцэрну “Белнафтахім” могуць балюча ўдарыць па дзяржаўным бюджэце Беларусі. А значыць, можа істотна пагоршыцца сацыяльна-эканамічнае становішча ўсяго беларускага насельніцтва. Бюджэт жа фінансуе і пэнсіі, і сыстэму аховы здароўя, і адукацыю, і будаўніцтва дарог, і шмат што іншае…. Такім чынам, уведзеныя ЗША санкцыі аб’ектыўна накіраваны супраць усяго беларускага народу, а ня супраць кіраўніцтва краіны. Няўжо гэтага не разумелі тыя, хто ініцыяваў такія санкцыі?” —

— напісаў у сваім лісьце на Свабоду Міхаіл Леках з Латвіі, з Рыгі.

Нагадаю, што 13 лістапада ўрад Злучаных Штатаў Амэрыкі прыняў рашэньне заблякаваць рахункі канцэрну “Белнафтахім”, абгрунтаваўшы гэты крок тым, што беларускія ўлады парушаюць правы чалавека, ігнаруюць патрабаваньні міжнароднай грамадзкасьці, не спрыяюць дэмакратычным працэсам.

Відавочна, спадар Леках, што гэтыя санкцыі могуць закрануць ня толькі кіраўніцтва краіны — яны здольныя адбіцца на эканамічнай сытуацыі ў Беларусі. Але зразумела і тое, што перад беларускімі ўладамі ніхто ня ставіць нейкіх невыканальных умоваў дзеля скасаваньня гэтых санкцыяў. Каб вызваліць палітвязьняў, вялікіх намаганьняў і багата часу не патрабуецца. Да таго ж для беларускага ўраду гэта ня стала нечаканасьцю: пра магчымасьць такіх крокаў Захад неаднаразова папярэджваў.

Аўтара наступнага ліста — Аляксандра Якаўлева зь Віцебску — цікавяць драматычныя падзеі 40-гадовай даўніны ў Слуцку, калі абураны несправядлівасьцю натоўп спаліў будынак раённага суду. Слухач піша:

“Добра было б, каб Радыё Свабода дасьледавала і распавяло пра той трагічны выпадак, пра які ў Слуцку многія добра памятаюць і сёньня. Усё пачалося з забойства чалавека, якое ўчыніў камуніст, супрацоўнік мясцовага выканкаму. Гараджане ня верылі, што суд над ім будзе аб’ектыўным і справядлівым, і на трэці дзень працэсу ў кастрычніку 1967 году натоўп (некалькі тысяч чалавек) запатрабаваў, каб забойцу вынесьлі сьмяротны прысуд. Пачаліся беспарадкі. У выніку будынак суду падпалілі, загінулі людзі.

У сувязі з гэтай трагедыяй дваіх чалавек потым асудзілі да сьмяротнай кары, двое іншых атрымалі па 15 гадоў турэмнага зьняволеньня. Усяго асудзілі больш за 70 чалавек, шмат каго — на даўгія турэмныя тэрміны. Былі пакараны нават тыя, хто ў сувязі з судовым працэсам зьбіраў подпісы пад лістом у ЦК КПСС. Лічу, што пра гэты выпадак павінны ведаць слухачы Свабоды”, —

— напісаў у сваім лісьце на Свабоду Аляксандар Якаўлеў зь Віцебску.

Сорак гадоў таму Радыё Свабода было адной зь нямногіх крыніцаў інфармацыі, адкуль грамадзяне Беларусі праз шум і трэск “глушылак” маглі даведацца пра тыя драматычныя слуцкія падзеі. Храналёгія стыхійнага бунту случакоў у кастрычніку 1967 году сёньня ўжо даволі падрабязна дасьледавана. Ураджэнец Случчыны пісьменьнік Валер Санько зараз рыхтуе кнігу пад назвай “Згарэў у Слуцку суд народны”, створаную на падставе расповедаў шматлікіх сьведкаў і ўдзельнікаў тых падзеяў.

Наш слухач Робэрт Багарадаў з Наваполацку ў сваім лісьце ўспамінае пасьляваенныя гады і аповеды свайго бацькі, вясковага настаўніка Пятра Багарадава, пра тыя часы. Гэтыя гісторыі своеасаблівым чынам перапляліся з гісторыяй Радыё Свабода. Слухач піша:

“Да вайны і першыя два гады пасьля вайны бацька працаваў у сваёй Галалобаўскай школе. У 1946 годзе яго выклікалі ў Дрыбінскі аддзел НКВД і прапанавалі быць “стукачом” — гэта значыць, дакладваць, пра што гавораць настаўнікі і сяляне. Ён не пагадзіўся. Пасьля гэтага яго пачалі пераводзіць зь вёскі ў вёску. Спачатку перавялі ў Карэбы. Калі захацеў пераехаць туды зь сям’ёй — накіравалі ў Дрыбін. Адтуль — у Расну. Так роўна 10 гадоў ён быў у паходах — вымушаны быў штодня хадзіць на працу за многія кілямэтры.

У Расьне ў 1953 годзе ён пачаў слухаць Свабоду і далучыў да яе і мяне. Ужо 54 гады я слухаю Свабоду — я, напэўна, самы даўні ваш слухач.

Тады ж бацька паказаў мне месца, дзе пахаваны сямёра аднавяскоўцаў, расстраляных Дрыбінскім НКВД ва ўласных халодных хацінах. Бацьку не расстралялі і не саслалі на Калыму — яму зрабілі Калыму ў Беларусі. Колькі кілямэтраў ён прайшоў за дзесяць гадоў і ў дождж, і ў траскучы мароз, па пояс у сьнезе. Аднаго разу нават ратаваўся ад ваўкоў на дрэве”, — піша ў сваім лісьце на Свабоду Робэрт Багарадаў з Наваполацку. І працягвае:

“Настаўнікаў у той час прымушалі весьці агітацыю сярод калгасьнікаў, расказваць на сходах пра шчасьлівую калгасную вёску, хваліць правадыроў, хлусіць аб прыгнечанасьці і эксплёатацыі ў краінах капіталізму. Бацька ніколі не гаварыў пра гэта. Як ён мог хваліць сыстэму, якая зьдзекавалася са сваіх грамадзянаў і зь яго асабіста.

Бацька марыў дажыць да таго часу, калі Беларусь стане незалежнай і свабоднай краінай, калі будзе незалежны суд, а ў газэтах пачнуць пісаць праўду, а не хлусьню і непатрэбшчыну. Але дажыў ён толькі да перабудовы.

Мы, ягоныя нашчадкі, жывем у незалежнай краіне, але ўсяго астатняга яшчэ не хапае.

Гэты ліст я пішу на хутары Мураўішча, што паблізу вёскі Малое Сітна, дзе два гады працаваў стропальшчыкам “палітхімік” Павал Севярынец, пра якога столькі разоў расказвала Беларуская Свабода.

…Ціха на хутары. Толькі зрэдку чуецца пранізьлівы крык сойкі. Хутар з усіх бакоў акружаны лесам. Калі шэрым зімовым днём сыпле густы сьнег, а вецер завывае ў комінах хат і грукоча напалову адарванымі дошкамі і жэрдкамі па сьценах і дахах, мне іншы раз успамінаецца бацька і тое, як мы разам слухалі Свабоду...” —

— напісаў у сваім лісьце на Свабоду Робэрт Багарадаў з Наваполацку.

Дзякуй вам, спадар Багарадаў, за шчымлівыя ўспаміны. Для нас вельмі важна ведаць і ўсьведамляць, што недзе на далёкім лясным хутары, у гушчары дзьвінскіх лясоў, дзе, можа, і электрыкі няма, у гэты халодны сьнежаньскі вечар нас чуе такі адданы слухач, для якога Свабода — ня проста крыніца інфармацыі, а частка ягонай сямейнай гісторыі, ягонага лёсу і жыцьця.

Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду. Пішыце. Чакаем новых допісаў.

Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю.

Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by