(Дракахруст: ) “На гэтым тыдні адбылося некалькі палітычных скандалаў, якія сьведчаць пра тое, што ані пасьля рэфэрэндуму і выбараў афіцыйны Менск не зьбіраецца адмаўляцца ад канфрантацыі з Захадам, у тым ліку й ад канфрантацыі з Эўропай. У Беларусь не пусьцілі кіраўніка рэгіянальнага аддзелу нямецкага фонду Эбэрта спадара Курта, а з краіны былі дэпартаваныя карэспандэнты францускага тэлебачаньня.
У сваю чаргу, у Эўропе зараз даволі актыўна абмяркоўваюць беларускае пытаньне. Абурэньне тым, як прайшлі выбары і рэфэрэндум, спараджае і адчуваньне тупіковасьці ранейшай эўрапейскай палітыкі адносна Беларусі. А што ўзамен? Спадар Раманчук, на Ваш погляд – якой павінна быць гэтая новая эўрапейская палітыка?”
(Раманчук: ) “Перш за ўсё, мы хацелі б, каб эўрапейская палітыка адносна Беларусі нагадвала амэрыканскую палітыку. Мы хацелі б, каб Эўразьвязам быў прыняты такі ж “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, які быў прыняты Злучанымі Штатамі, каб Эўразьвяз адчыніў місію ў Менску, каб Эўразьвяз не трапляў у працэдурную пастку немагчымасьці працаваць у Беларусі таму, што беларускі ўрад ня хоча працаваць з Эўразьвязам. Мы хацелі б, каб Эўразьвяз зразумеў, што Беларусь зьяўляецца апошняй аўтарытарнай краінай на мапе Эўропы, што гэта стварае нестабільнасьць у рэгіёне, што 10 мільёнаў людзей патрапілі ў такую пастку, і што грамадзянская супольнасьць Беларусі вельмі чакае дапамогі Эўразьвязу, а ў адказ мы бачым індыфэрэнтнасьць, абыякавасьць да нашай краіны, спробы схавацца за працэдурныя рашэньні.
Мы настойваем і просім Эўразьвяз, каб у канцэпцыі разьвіцьця ўзаемаадносінаў з нашай краінай ён прыняў першы этап, якога няма ў ніводным рамачным дакумэнце пра стасункі зь іншымі краінамі – гэта этап дэмакратызацыі. Гэтыя нашыя пажаданьні, на жаль, вельмі далёкія ад рэалізацыі. Рэчаіснасьць такая, што нам перш за ўсё трэба тлумачыць нашым эўрапейскім партнэрам, што беларускае пытаньне трэба вырашаць праз дыялёг менавіта з грамадзянскай супольнасьцю і палітычнымі партыямі Беларусі, а не праз нейкія кулюарныя дамоўленасьці з Масквой, не праз прызму эканамічнага імпэрыялізму расейскага газу”.
(Дракахруст: ) “Спадар Севярынец, спадар Раманчук мяркуе, што эўрапейская палітыка адносна Беларусі павінная быць такой жа, як і амэрыканская. Аднак, здаецца, ніхто не імкнецца далучыць Беларусь да ЗША. У той жа час заклікі наконт далучэньня Беларусі да аб’яднанай Эўропы гучаць даволі часта. Пры гэтым варта заўважыць, што на сёньняшні дзень беларуская дзяржава існуе толькі адна – лукашэнкаўская. Калі эўрапейская палітыка будзе тоесная амэрыканскай – у якой ступені гэта будзе спрыяць набліжэньню Беларусі да Эўропы?”
(Севярынец: ) “Шкада, што з геаграфічных і геапалітычных прычынаў мы ня можам папрасіцца ў Злучаныя Штаты. Але калі сур’ёзна, то Беларусь – гэта частка Эўропы, Эўропа – гэта натуральны стан Беларусі, таму мы заклікаем не да таго, каб перасунуць Беларусь кудысьці на Захад, а каб вярнуць Беларусь да таго першапачатковага стану, зь якога Беларусь, уласна кажучы, і ўзьнікла. Беларусь у Эўропу – гэта супольныя хрысьціянскія карані, супольная духоўная й культурная прастора. І таму “Беларусь у Эўропу” – гэта заклік да натуральнага становішча.
Што магла б зрабіць Эўропа для Беларусі – гэта ў першую чаргу цьвёрда адказаць на пытаньне, ці патрэбная Беларусь Эўропе. Самы страшны стэрэатып, які пануе сярод беларускага насельніцтва – “Нас у Эўропе ніхто не чакае”. Калі Эўропа хоча бачыць нас у сябе, варта пра гэта заявіць: “Беларусь чакаюць тады, калі зьменіцца рэжым Лукашэнкі”, паставіць адназначную цьвёрдую ўмову. Наконт іншых захадаў – перш за ўсё трэба было б на сустрэчы з Расеяй заявіць пра непрымальнасьць падтрымкі лукашэнкаўскага рэжыму з боку Расеі. Палітычная, маральная, эканамічная падтрымка, якая ажыцьцяўляецца зараз рэжымам Пуціна, нягледзячы на ўсе акалічнасьці – гэтая падтрымка трымае Лукашэнку. Безумоўна, Эўропа павінна дапамагчы беларускай дэмакратыі інфармацыйна. Некалькі тэлеканалаў, якія б вяшчалі на Беларусь, зрабілі б больш, чым дзесяткі заяваў Эўрапарлямэнту й Эўразьвязу. Іншымі словамі, паболей канкрэтыкі, паболей мэтанакіраванай стратэгіі. Тут я згодны са спадаром Яраславам – амэрыканская палітыка выглядае больш стратэгічнай і канцэптуальнай.
Шлях “задобрываньня” Лукашэнкі, шлях ускоснай падтрымкі Лукашэнкі, перамоваў з Лукашэнкам дасьць яму магчымасьць балянсаваць паміж Расеяй і Эўропай, дасьць магчымасьць захоўвацца. Тады мы можам атрымаць дзесяткі гадоў з Лукашэнкам. Таму мне здаецца, што час заігрываньня Эўропы з Лукашэнкам скончыўся – трэба пераходзіць да рашучых дзеяньняў”.
(Дракахруст: ) “А як гэтыя контуры новай палітыкі Эўразьвязу, гэтыя, паводле спадара Севярынца, “рашучыя меры” бачацца з Заходняй Эўропы, прынамсі – з Бэрліну? Гаворыць былы кіраўнік групы АБСЭ ў Беларусі, нямецкі дыплямат Ганс-Гэорг Вік”.
(Вік: ) “Эўразьвяз у часе свайго апошняга саміту вызначыў палітыку новага суседзтва. Пра двухбаковыя дачыненьні зь Беларусьсю не вялося размовы, паколькі беларускае кіраўніцтва не зрабіла ніякіх крокаў на шляху дэмакратызацыі краіны. Тым часам на саміце была вызначаная лінія на ўзмацненьне супрацоўніцтва зь беларускай грамадзянскай супольнасьцю.
Эўрапейскія міністры зоймуцца беларускім пытаньнем дзесьці ў апошняй дэкадзе лістападу. Супрацоўніцтва зь беларускім рэжымам застанецца, але на стрымана-абмежаваным узроўні. Гэта будзе інтэнсіўная праца з грамадзянскай супольнасьцю. Наколькі мне вядома, у “партфэлі” эўрапейскага кіраўніцтва шмат прапановаў на гэты конт.
Але пакуль у новай Эўракамісіі й эўрапейскіх урадаў няма нейкай адзінай пазыцыі. Вядома таксама, што ёсьць нямала прапановаў з боку вядомых эўрапейскіх арганізацыяў і палітычных фондаў – напрыклад, фонду Конрада Адэнаўэра. Усё гэта гучала на апошніх міжнародных форумах у Варшаве, Брусэлі, Вільні. Наколькі я магу меркаваць, ніколі раней Эўразьвяз ня вёў такой інтэнсіўнай працы ў дачыненьні Беларусі, як цяпер пасьля выбараў і гэтага адыёзнага рэфэрэндуму”.
(Дракахруст: ) “Амэрыканскі “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, пра які казалі спадары Раманчук і Севярынец, прадугледжвае некаторыя эканамічныя санкцыі. Праўда, санкцыі гэтыя досыць стрыманыя і лібэральныя, і, як патлумачыў пасол ЗША ў Беларусі Джордж Крол, галоўны сэнс Акту зусім ня ў іх. А наколькі эфэктыўнымі маглі б быць эканамічныя санкцыі з боку Эўразьвязу?”
(Вік: ) “На працягу сваёй дзейнасьці я ўвесь час быў супраць эканамічных санкцыяў, паколькі яны ня ёсьць эфэктыўнымі. У часы “халоднай вайны”, калі міжнародная сытуацыя была значна больш складанай, чым цяпер у часе канфлікту зь Беларусьсю, існавала гандлёвае супрацоўніцтва з СССР. Тады, безумоўна, не магло быць ніякага стратэгічнага супрацоўніцтва ў галіне тэхналёгіяў. Аднак жыцьцёва важныя для Савецкага Саюза тавары – збожжа, харчаваньне – экспартаваліся у СССР, а адтуль на Захад ішлі газ і нафта.
Іншая справа, што ў дачыненьні да Беларусі існуе шэраг палітычных абмежаваньняў з боку Захаду. Напрыклад, пагадненьні аб супрацоўніцтве паміж Эўразьвязам і Беларусьсю не ратыфікаваныя. Яны чакаюць часу, калі Беларусь трансфармуецца ў дэмакратычную краіну. У якасьці палітычных санкцыяў дзейнічаюць візавыя абмежаваньні для высокіх беларускіх чыноўнікаў, ня выключаная і іншая стратэгія”.
(Дракахруст: ) “Гэтым летам падчас сэсіі Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ ў Эдынбургу кіраўнічка рабочай групы асамблеі па Беларусі Ута Цапф падпісала з кіраўніком беларускай парлямэнцкай дэлегацыі Міхаілам Ардой мэмарандум пра будучыя беларускія выбары. Выбары адбыліся, іх ацэнкі вядомыя. Сябрам нямецкай парлямэнцкай дэлегацыі была дэпутатка Бундэстагу ад Хрысьціянска-Дэмакратычнай партыі Клаўдыя Нольтэ. Спадарыня Нольтэ, ці ня быў той мэмарандум памылкай, і калі так, то які ўрок можна зь яе зрабіць?”
(Нольтэ: ) “Што да падпісаньня мэмарандуму зь беларускім бокам у Эдынбургу, то гэта быў вельмі напружаны момант на саміце Парлямэнцкай Асамблеі АБСЭ. Напярэдадні нямецкія парлямэнтары атрымалі ліст ад беларускага амбасадара, у якім гаварылася, што беларуская дэлегацыя на саміце АБСЭ, беларускія парлямэнтары зробяць усё, каб супрацоўнічаць, каб правесьці выбары ў адпаведнасьці са стандартамі АБСЭ. Мы далі беларускаму боку такі шанец, прадэманстравалі такую гатовасьць да перамоваў. Аднак у выніку былі вельмі расчараваныя тым, што і выбары, і рэфэрэндум у Беларусі ў любым выпадку не былі ані дэмакратычнымі, ані свабоднымі, ані празрыстымі.
За перамовы зь Менскам у Эдынбургу выступіла мая калега па Бундэстагу ад Сацыял-Дэмакратычнай партыі. Гэтую прапанову падтрымала парлямэнцкая большасьць Асамблеі. Я асабіста магу зазначыць, што мае чаканьні ў гэтым сэнсе не былі высокімі. З досьведу былой ГДР мне вядома, што ва ўмовах таталітарнай сыстэмы парлямэнтары ня маюць ніякай самастойнасьці. Галоўнай матывацыяй для прыняцьця таго рашэньня было: Захад ня мае на мэце ізаляваць Беларусь.
Я думаю, што для маіх калегаў па Парлямэнцкай асамблеі той мэмарандум стаў неблагім досьведам. Калі яны прыбылі ў Менск на выбары, іх двойчы выставілі з выбарчых ўчасткаў з дапамогай міліцыянтаў. Пазьней мы дамовіліся пра тое, што распрацуем іншую сумесную рэзалюцыю адносна Беларусі й прадставім яе на абмеркаваньне Бундэстагу. Гэта будзе магчымым альбо на апошнім сьнежаньскім паседжаньні Бундэстагу альбо, калі спатрэбіцца больш часу на падрыхтоўку, на першым паседжаньні ў студзені.
(Дракахруст: ) “А зараз вернемся да нашых беларускіх суразмоўцаў. Нядаўна Эўразьвяз прыняў вельмі важнае рашэньне пра пачатак перамоваў з Турэччынай аб ейным уступленьні ў ЭЗ. Гэтае рашэньне сьведчыць пра тое, што Эўразьвяз не абмяжоўваецца гістарычнымі, культурнымі, рэлігійнымі перадумовамі – ён пачынае перамовы пра ўступленьне з краінай, якая ніколі не была часткай Эўропы, якая на працягу стагодзьдзяў была жахлівай пагрозай Эўропе. На першы плян выходзяць палітычныя, эканамічныя й іншыя ўмовы, якія трэба выканаць, каб уступіць у Эўразьвяз.
Але ў гэтага рашэньня ёсьць і іншы бок. Зь яго можна зрабіць выснову, што калі нейкая краіна, наадварот, мае гэтыя супольныя культурныя й гістарычныя карані зь Эўропай, але абсалютна не адпавядае палітычным і эканамічным умовам, то і размаўляць няма пра што. Ці ня лічыце Вы, што гэтае рашэньне адносна Турэччыны, як ні дзіўна, можа адбіцца на Беларусі ў тым сэнсе, што Эўразьвяз скажа Беларусі: “Калі Вы не адпавядаеце канкрэтнаму набору ўмоваў, то ваша культура, вашае колішняе Вялікае Княства Літоўскае ня ёсьць прадметам для размоваў”? Спадар Раманчук, якое Вашае меркаваньне?”
(Раманчук: ) “Каб дыялёг з Эўразьвязам, з нашымі эўрапейскімі калегамі быў пасьпяховым, трэба зыходзіць з рэальнасьці. Тое, што мы належым да Эўропы, ведаем толькі мы самі, у Эўропе вельмі шмат звычайных людзей (на якіх, аднак, і арыентуюцца палітыкі), якія проста ня ведаюць нашай краіны, лічаць, што яна знаходзіцца ў зьвязе з Расеяй. Мы можам гаварыць пра нашую супольную культуру, традыцыі, але гэта сапраўды не зьяўляецца падставай для таго, каб нам быць сябрамі Эўразьвязу. Галоўная праблема на наступныя два гады – каб Эўразьвяз, перш за ўсё Нямеччына і Францыя, зразумелі, што мы не дамагаемся, каб у 2006 годзе Беларусь пачала размовы пра сяброўства ў Эўразьвязе, каб Эўразьвяз быў пастаўлены перад фактам, што гэта трэба зрабіць да 2010 года.
Мы разумеем, што на працягу 15-20 гадоў нам трэба вельмі шмат прайсьці, каб уступіць у Эўразьвяз. І на сёньняшні дзень трэба пераканаць Эўропу, што Беларусь тэарэтычна мае такую магчымасьць. Ані наконт Украіны, ані наконт Малдовы, ані наконт Беларусі такое рашэньне яшчэ не прынятае нават у прынцыпе. Прамежкавай мэтай для Беларусі магло б быць сяброўства ў Радзе Эўропы. Мы не павінны палохаць эўрапейскіх палітыкаў, што мы ледзь ня заўтра зьбіраемся ехаць у Брусэль падпісваць дамову пра далучэньне да ЭЗ. Мы павінны паказаць, што мы добра разумеем сытуацыю, у тым ліку й праблемы самога Эўразьвязу. У адносінах з Эўразьвязам Расея пайшла значна далей, чым Беларусь.
Я мяркую, што трэба перавесьці дыялёг паміж беларускай дэмакратычнай апазыцыяй і Эўропай з тэмы сяброўства Беларусі ў Эўразьвязе, якой эўрапейцы палохаюцца, на тэму дэмакратызацыі нашай краіны. Я ведаю па шматлікіх размовах з дэпутатамі Эўрапарлямэнту, зь іншымі эўрапейскімі палітыкамі, што калі наша апазыцыя пачынае казаць пра мэту – быць у Эўразьвязе, яны адразу “зачыняюцца”, для іх псыхалягічна непрымальная такая пастаноўка пытаньня”.
(Дракахруст: ) “Спадар Раманчук казаў пра пэўную індыфэрэнтнасьць Эўразьвязу да беларускіх справаў. Наступнае пытаньне, магчыма, прагучыць як пытаньне “адваката д’ябла”, але навошта Эўропе наагул рабіць нейкія спробы па дэмакратызацыі Беларусі? Магчыма, праводзячы “Realpolitik”, яна магла б атрымаць больш спрыяльныя ўмовы суіснаваньня са сваім дыктатарскім суседам – а беларускую дыктатуру, магчыма, варта было б палічыць праблемай саміх беларусаў?”
(Вік: ) “Але мы скончылі з халоднай вайной, з савецкім інтэрвэнцыянізмам у Сярэдняй Эўропе – у Чэхіі, Славакіі, Вугоршчыне, Польшчы, адбылося аб’яднаньне Нямеччыны. У 1990 мы сумесна падпісалі ў Капэнгагене каталёг дэмакратычных прынцыпаў, сярод якіх былі свабодныя й дэмакратычныя выбары, правы чалавека, незалежныя суд і мэдыі. Потым у Парыжы была прынятая Хартыя, якую падпісалі краіны былога Варшаўскага пакту й НАТО. Па ўсёй Эўропе ад Атлянтыкі да Ўралу вядзецца назіраньне за выкананьнем гэтых прынцыпаў. Мы канстатуем, што Беларусь пад кіраўніцтвам Лукашэнкі вельмі аддаленая ад ўсяго гэтага. І таму ў кампэтэнцыі эўрапейскіх арганізацыяў, уключна з Радай Эўропы і Эўразьвязам – нагадваць Беларусі пра неабходнасьць адпавядаць дэмакратычным нормам. У меншай ступені гэта дасягаецца праз дыялёг з афіцыйным Менскам, у большай ступені – праз супрацоўніцтва зь сіламі грамадзянскай супольнасьці.
Пасьля выбараў 2000 і 2001 Беларусь стала палітычна расколатай краінай. У часе мінулых прэзыдэнцкіх выбараў Лукашэнка атрымаў мінімальную большасьць. Цяпер ягоная папулярнасьць яшчэ больш зьнізілася, што даказваюць апытаньні ў часе рэфэрэндуму. Гэтыя апытаньні таксама паказваюць, што беларускае насельніцтва не зацікаўленае ў тым парадку, які стварыў Лукашэнка. Магчыма, для вэтэранаў, пэўных грамадзкіх слаёў, асабліва ў правінцыі, гэта нармальна парадак, аднак для большасьці насельніцтва – гэта анамалія. Калі б эканамічна ў краіне быў сапраўдны ўздым, то не спатрэбіліся б фальсыфікацыі ў часе апошніх выбараў і рэфэрэндуму”.
(Дракахруст: ) “Калі Эўропа прыме нешта падобнае амэрыканскаму “Акту аб дэмакратыі ў Беларусі”, ці ня выкліча гэта ў беларускім грамадзтве рэакцыю, адваротную чаканай – ці не прывядзе да росту падтрымкі Лукашэнкі?”
(Вік: ) “Такое пытаньне, я думаю, нават не стаіць. Усе гэтыя захады дзейнічаюць ужо некалькі гадоў пасьля першага рэфэрэндуму, калі ў Беларусі быў усталяваны аўтарытарны рэжым. Сёньня беларускае насельніцтва добра ставіцца і да Расеі і да краінаў Эўразьвязу. Сёньня ніхто не выключае для Беларусі пэрспэктывы сяброўства ў Эўразьвязе. Стаўленьне да Эўропы ў Беларусі за апошнія 8 гадоў істотна зьмяніліся. І важную ролю адыгрывае той момант, што Беларусь зьяўляецца непасрэдным суседам Зьвязу”.
(Дракахруст: ) “Спадар Вік прыгадаў, што пэўныя санкцыі адносна Беларусі пачалі дзейнічаць яшчэ пасьля першага канстытуцыйнага рэфэрэндуму 1996 году. Тады Палата прадстаўнікоў не атрымала месца ў Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ, у асамблеі быў прадстаўлены Вярхоўны Савет – дакладней, яго дэпутаты, якія не пагадзіліся з вынікамі рэфэрэндуму й не ўвайшлі ў Палату прадстаўнікоў. З прычыны недэмакратычнасьці рэфэрэндуму й выбараў 17 кастрычніка 2004 году, ці ня можа быць зьменены статус новаабранай Палаты Прадстаўнікоў у ПА АБСЭ? Пытаньне дэпутатцы Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ ад Нямеччыны Клаўдзіі Нольтэ”.
(Нольтэ: ) “У мяне пакуль няма ніякай інфармацыі, як ПА АБСЭ будзе разглядаць надалей пытаньне сяброўства Беларусі ў сваім складзе. Цяпер, наколькі я ведаю, няма нейкіх праўных магчымасьцяў зьмены статусу. Што да мяне, то я не магу адназначна сьцьвярджаць, было б гэта добра ці дрэнна. Я перакананая, што ў любым выпадку беларускаму кіраўніцтву трэба выразна даводзіць, што ягоная антыдэмакратычная палітыка – непрымальная. Заўсёды хочацца мець апошнюю надзею на тое, што ўсё ж існуе нейкі ўзровень, на якім можна весьці перамовы. Канешне, на вялікі посьпех тут ня варта спадзявацца. Але ж трэба ўлічваць, што Беларусь больш не належыць да нейкіх іншых эўраструктураў. АБСЭ і яе Парлямэнцкая асамблея – адзіныя эўрапейскія структуры, у якіх Беларусь засталася”.
(Дракахруст: ) “Пасьля галасаваньня 17 кастрычніка ў апазыцыйных колах Беларусі атрымала распаўсюд думка, што шляхам выбараў немагчыма вырашыць праблемы Беларусі. Гэтая выснова здаецца вельмі важнай у любых абмеркаваньнях адносна 2006 году. Пытаньне Гансу Георгу Віку – ці згодны ён з меркаваньнем, што пасярэдніцтвам выбараў беларускія праблемы вырашыць немагчыма?”
(Вік: ) “Самае важнае тое, каб у межах грамадзянскай супольнасьці ствараліся контуры палітычных і грамадзкіх альтэрнатываў, якія ў любы момант, калі ў гэтым будзе неабходнасьць, прыйдуць на зьмену ўрадавым праграмам. Выбары – гэта адзін са шляхоў да пераменаў. Было б вельмі важна, каб у часе выбараў функцыявала разгалінаваная сыстэма незалежнага назіраньня, каб праводзіўся паралельны падлік галасоў, экзыт-полы і гэтак далей. Выбары – гэта натуральная, арганічная форма зьмены ўлады, аднак ва ўмовах Беларусі могуць быць выкарыстаныя іншыя формы – адстаўка, штосьці іншае. Але ж падкрэсьлю: самае важнае цяпер – гэта здольнасьць грамадзтва да дзеяньняў. І менавіта на гэтым моманце трэба канцэнтравацца, а не спэкуляваць на тэму, пры якіх ўладных перастаноўках магчымыя палітычныя перамены”.
(Дракахруст: ) “Сярод тых беларускіх дэмакратычных палітыкаў, якія ўсё ж спадзяюцца на перамены ў выніку прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году, няма адзінства наконт таго, як гэтага посьпеху дасягнуць. На апошніх парлямэнцкіх выбарах поўнага аб’яднаньня апазыцыі не адбылося. Па меншай меры фармальна, паводле вэрсіі кіраўніка БСДП НГ Міколы Статкевіча, прычынай гэтага стала тое, што кааліцыя “Пяцёрка плюс” адмовілася прыняць канцэпцыю “Эўрапейскай кааліцыі”, што пытаньне эўрапейскага выбару мусіла быць галоўным лёзунгам перадвыбарчай кампаніі. Як вынікае з апошніх заяваў спадара Статкевіча ён і на прэзыдэнцкія выбары будзе прапаноўваць тую ж ідэю. Спадар Раманчук, як Вы да гэтага ставіцеся?”
(Раманчук: ) “Калі мы, сядаючы за стол перамоваў, запатрабавалі, каб у супольнай перадвыбарчай плятформе было напісана, што лібэралізм – мэта Беларусі, гэта была б пазыцыя канфрантацыі. Нашыя супярэчнасьці са спадаром Статкевічам і партыяй БСДП – зусім ня ў тым, што нібыта прынцыпова разыходзімся ў пытаньні, што Беларусь павінна быць сябрам Эўразьвязу. Мы разыходзімся ў прыярытэтах: на наш погляд, дэмакратычныя сілы Беларусі павінны вырашаць адно пытаньне, на погляд сп-ра Статкевіча – іншае пытаньне. І ён суне гэтую эўрапейскую карту туды, куды яна не пасуе: мы гуляем у прэфэранс, а ён спрабуе гуляць у падкіднога. Па сутнасьці, яго падыход разбурае падмурак нармальных адносінаў як раз з Захадам. Бо калі Захад чуе словы Статкевіча, што задача № 1 для Беларусі – гэта эўрапейская інтэграцыя, Захад шарахаецца ад такога падыходу. Статкевіч такім чынам не набліжае Беларусь да Эўропы, а ізалюе Беларусь ад Эўропы.
Эўропа (і тут я пагаджаюся зь ёй) мяркуе так: беларускім людзям трэба гаварыць сёньня пра дэфіцыт дэмакратыі, пра тое, што яны ня могуць сёньня рэалізаваць свае грамадзянскія правы, пра тое, што Беларусь ізаляваная эканамічна, і па віне ўраду Лукашэнкі мы жывем значна бядней, чым маглі б, і што мы ня можам карыстацца шэрагам праграмаў Эўразьвязу, якімі маглі б карыстацца, нават не з’яўляючыся сябрамі Эўразьвязу. Проста Статкевіч неадэкватна рэагуе на сытуацыю, што мае месца ў Эўропе, і гэта пагаршае адносіны паміж беларускай апазыцыяй і тымі структурамі ў Эўразьвязе, на актывізацыю якіх мы разьлічваем”.
(Дракахруст: ) “На гэтым тыдні “Малады Фронт” уступіў у “Эўрапейскую кааліцыю”, так што крытыка спадара Раманчука адрасаваная і Вам, спадар Севярынец. Эўрапейскі накірунак – гэта крэда “Эўрапейскай кааліцыі”. Чаму Вы лічыце, што гэтая ідэя была б добрая менавіта на прэзыдэнцкія выбары? Прэзыдэнцкія выбары маюць сваю асаблівасьць, там для перамогі трэба прыцягнуць на свой бок палову насельніцтва. Прычым размова ідзе пра тое насельніцтва, якое ёсьць, а не пра тое, якімі беларусаў хтосьці хацеў бы бачыць ці выхаваць. Вы лічыце, што гэтае існае насельніцтва так ужо схільнае да гэтай ідэі?”
(Севярынец: ) “Па-першае, зараз у беларускай апазыцыі няма пэрсанальнай альтэрнатывы Лукашэнку, такой, як стаў Юшчанка ва Ўкраіне. І менавіта таму грунтаваць гэтую пэрсанальную альтэрнатыву на прэзыдэнцкія выбары лягічна было на арганізацыйнай альтэрнатыве, якая магла б вылучыць лідэра ўжо пад самыя выбары – як гэта было, напрыклад, у Сэрбіі. Насамрэч, сёньняшні стан беларускай апазыцыі – гэта сур’ёзная праблема, але мне здаецца, што яго прычына – зусім не ў “Эўрапейскай кааліцыі”.
Наконт эўрапейскай ідэі. Патрэбная ясная альтэрнатыва, ясны лёзунг. І калі ім гавораць “Пяцерка плюс – хадзем за намі”, гэта ня проста нэўтральны лёзунг, гэта ніякі лёзунг. А вось “Беларусь – у Эўропу” – гэта лёзунг, гэта лёзунг, які зразумелы большасьці насельніцтва. Менавіта таму “Малады Фронт”, які праводзіў акцыі “Беларусь – у Эўропу” 8 гадоў, выбірае вось такі шлях і вось такую альтэрнатыву.
Мы ведаем, што на прэзыдэнцкіх выбарах будзе прыблізна тое ж, што было 17 кастрычніка. Мы разумеем, што зламаць сытуацыю знутры вельмі складана. Мы павінны абапірацца на Эўропу, на ЗША, каб супрацьстаяць уплыву Расеі й магчымасьці кансэрвацыі рэжыму Лукашэнкі. Для гэта патрэбная ясная геапалітычная, прабачце за гэтае банальнае слова, арыентацыя. Калі нам гавораць: “Мы, “Пяцёрка Плюс”, распасьціраемся ад камуністаў да лібэралаў, ад саюза з Расеяй да саюза з Эўропай”, то апроч памяшаньня ў галовах людзей гэта нічога не выкліча. Лукашэнка ўжо зараз займае нішу патрыятызму, нішу нацыяналізму. Апошняя кампанія пад лёзунгам “За Беларусь” – гэта відавочны сыгнал усяму нацыянальнаму руху, які губляе ініцыятыву ў гэтым пытаньні.
Але разам з тым мы павінны ісьці далей. Калі Лукашэнка ўжо зараз гаворыць пра Беларусь, пра беларускія каштоўнасьці, давайце мы пойдзем далей, паставім плянку яшчэ вышэй, давайце прапануем Эўропу. Геапалітычны выбар Беларусь павінна зрабіць. Насамрэч гэты геапалітычны выбар ляжыць у аснове ўсіх палітычных супярэчнасьцяў, і ён ёсьць ключом, якім адмыкаецца праблема рэжыму Лукашэнкі.
Лукашэнка ўдала балянсаваў паміж Расеяй і Эўропай, схіляючыся больш на бок Расеі. І захоўваў сваю дыктатуру. Зараз трэба адназначна заявіць: “У Эўропе такога, як Лукашэнка, не пацерпяць. Калі яго цярпелі ў Расеі, у Эўропе яго не пацерпяць”. Масква, дзякуючы сваёй бізантыйскай палітыцы, можа падтрымліваць Лукашэнку яшчэ колькі заўгодна доўга, будзе там Пуцін ці пераемнік Пуціна. Лукашэнка адстойвае стратэгічныя інтарэсы Расеі. Нам трэба заявіць адназначна: “Мы за ўваходжаньне ў Эўропу”. І пакуль мы ў Эўропу ня ўвойдзем, мы ня можам пачувацца бясьпечнымі, маючы тысячакілямэтровую мяжу з Расеяй.
Мы разумеем, што перад намі ёсьць цяжкасьці, але палітыка – гэта пераадоленьне цяжкасьцяў. Наша задача – за бліжэйшыя паўтара гады стварыць альтэрнатыву Лукашэнку, спачатку арганізацыйную, а потым зь яе выснаваць альтэрнатыву асабістую, лідэра, які здольны супрацьстаяць Лукашэнку, і лепшай плятформы, чым эўрапейская плятформа, я пакуль па шчырасьці ня бачу.
Змаганьне за нацыянальную ідэю апазыцыя ўжо прайграе. Адмовіўшыся ад ідэі апазыцыйнага руху як сутнасна нацыянальнага, мы аддалі ініцыятыву Лукашэнку. І таму ясная і простая ідэя, якая заўжды турбуе беларуса (а ён глядзіць то на Захад, то на Ўсход) – што выбіраць. Мы павінны прыводзіць сытуацыю да таго, каб большасьць людзей выбрала Эўропу. Дарэчы, калі ня ставіць рэзка пытаньне “Вы за Расею ці за Эўропу”, то за Эўропу гатовая галасаваць якраз-такі большасьць. Захоўваючы добрыя стасункі з Расеяй, мы тым ня менш уваходзім у Эўразьвяз – чым не фармулёўка?
Што тычыцца эўрапейскіх палітыкаў, то там ёсьць рознае стаўленьне. Дастаткова любому зь іх паглядзець на мапу, як ён убачыць – геаграфічнае сэрца Эўропы трапляе ў Беларусь. І гэта трэба тлумачыць людзям. Менавіта для гэтага трэба езьдзіць на Захад, а ня толькі для таго, каб атрымліваць там указаньні, што нам зараз рабіць і якія крокі распрацоўваць”.
(Дракахруст: ) “І напрыканцы – ізноў у Бэрлін. Як паведаміў спадар Вік, да канца гэтага месяца Эўракамісія правядзе адмысловае пасяджэньне, на якім будзе выпрацоўваць стратэгію адносна Беларусі. Але ці ня сталі парлямэнцкія выбары і рэфэрэндум сьведчаньнем няздольнасьці Эўропы як бы там ні было ўплываць на беларускую сытуацыю? Можа, справа тут не ў нявернай палітыцы, а ў фактычнай немагчымасьці такога ўплыву? Спадарыня Нольтэ, як Вы мяркуеце?”
(Нольтэ: ) “Ва ўсялякім разе трэба канстатаваць, што Лукашэнка не рэагуе на адпаведныя чаканьні заходніх краінаў. Менску неаднойчы выказваліся настойлівыя пажаданьні адносна выбараў, каб яны праходзілі дэмакратычна, свабодна й празрыста. Аднак з боку беларускіх уладаў не было зроблена ніякіх намаганьняў ў гэтым накірунку.
Лукашэнка дэманструе сваю негатовасьць да дыялёгу з Захадам. Зразумела, значных надзеяў на ўплыў на беларускую сытуацыю мець нельга. Важна даць адказ на пытаньне, а што мы будзем рабіць з усім гэтым далей. Я лічу, што людзі ў Беларусі мусяць ведаць, што Нямеччыну й Эўразьвяз вельмі хвалюе сытуацыя ў гэтае краіне, што Эўропа хоча падтрымаць дэмакратычнае разьвіцьцё ў Беларусі”.
У сваю чаргу, у Эўропе зараз даволі актыўна абмяркоўваюць беларускае пытаньне. Абурэньне тым, як прайшлі выбары і рэфэрэндум, спараджае і адчуваньне тупіковасьці ранейшай эўрапейскай палітыкі адносна Беларусі. А што ўзамен? Спадар Раманчук, на Ваш погляд – якой павінна быць гэтая новая эўрапейская палітыка?”
(Раманчук: ) “Перш за ўсё, мы хацелі б, каб эўрапейская палітыка адносна Беларусі нагадвала амэрыканскую палітыку. Мы хацелі б, каб Эўразьвязам быў прыняты такі ж “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, які быў прыняты Злучанымі Штатамі, каб Эўразьвяз адчыніў місію ў Менску, каб Эўразьвяз не трапляў у працэдурную пастку немагчымасьці працаваць у Беларусі таму, што беларускі ўрад ня хоча працаваць з Эўразьвязам. Мы хацелі б, каб Эўразьвяз зразумеў, што Беларусь зьяўляецца апошняй аўтарытарнай краінай на мапе Эўропы, што гэта стварае нестабільнасьць у рэгіёне, што 10 мільёнаў людзей патрапілі ў такую пастку, і што грамадзянская супольнасьць Беларусі вельмі чакае дапамогі Эўразьвязу, а ў адказ мы бачым індыфэрэнтнасьць, абыякавасьць да нашай краіны, спробы схавацца за працэдурныя рашэньні.
Мы настойваем і просім Эўразьвяз, каб у канцэпцыі разьвіцьця ўзаемаадносінаў з нашай краінай ён прыняў першы этап, якога няма ў ніводным рамачным дакумэнце пра стасункі зь іншымі краінамі – гэта этап дэмакратызацыі. Гэтыя нашыя пажаданьні, на жаль, вельмі далёкія ад рэалізацыі. Рэчаіснасьць такая, што нам перш за ўсё трэба тлумачыць нашым эўрапейскім партнэрам, што беларускае пытаньне трэба вырашаць праз дыялёг менавіта з грамадзянскай супольнасьцю і палітычнымі партыямі Беларусі, а не праз нейкія кулюарныя дамоўленасьці з Масквой, не праз прызму эканамічнага імпэрыялізму расейскага газу”.
(Дракахруст: ) “Спадар Севярынец, спадар Раманчук мяркуе, што эўрапейская палітыка адносна Беларусі павінная быць такой жа, як і амэрыканская. Аднак, здаецца, ніхто не імкнецца далучыць Беларусь да ЗША. У той жа час заклікі наконт далучэньня Беларусі да аб’яднанай Эўропы гучаць даволі часта. Пры гэтым варта заўважыць, што на сёньняшні дзень беларуская дзяржава існуе толькі адна – лукашэнкаўская. Калі эўрапейская палітыка будзе тоесная амэрыканскай – у якой ступені гэта будзе спрыяць набліжэньню Беларусі да Эўропы?”
(Севярынец: ) “Шкада, што з геаграфічных і геапалітычных прычынаў мы ня можам папрасіцца ў Злучаныя Штаты. Але калі сур’ёзна, то Беларусь – гэта частка Эўропы, Эўропа – гэта натуральны стан Беларусі, таму мы заклікаем не да таго, каб перасунуць Беларусь кудысьці на Захад, а каб вярнуць Беларусь да таго першапачатковага стану, зь якога Беларусь, уласна кажучы, і ўзьнікла. Беларусь у Эўропу – гэта супольныя хрысьціянскія карані, супольная духоўная й культурная прастора. І таму “Беларусь у Эўропу” – гэта заклік да натуральнага становішча.
Што магла б зрабіць Эўропа для Беларусі – гэта ў першую чаргу цьвёрда адказаць на пытаньне, ці патрэбная Беларусь Эўропе. Самы страшны стэрэатып, які пануе сярод беларускага насельніцтва – “Нас у Эўропе ніхто не чакае”. Калі Эўропа хоча бачыць нас у сябе, варта пра гэта заявіць: “Беларусь чакаюць тады, калі зьменіцца рэжым Лукашэнкі”, паставіць адназначную цьвёрдую ўмову. Наконт іншых захадаў – перш за ўсё трэба было б на сустрэчы з Расеяй заявіць пра непрымальнасьць падтрымкі лукашэнкаўскага рэжыму з боку Расеі. Палітычная, маральная, эканамічная падтрымка, якая ажыцьцяўляецца зараз рэжымам Пуціна, нягледзячы на ўсе акалічнасьці – гэтая падтрымка трымае Лукашэнку. Безумоўна, Эўропа павінна дапамагчы беларускай дэмакратыі інфармацыйна. Некалькі тэлеканалаў, якія б вяшчалі на Беларусь, зрабілі б больш, чым дзесяткі заяваў Эўрапарлямэнту й Эўразьвязу. Іншымі словамі, паболей канкрэтыкі, паболей мэтанакіраванай стратэгіі. Тут я згодны са спадаром Яраславам – амэрыканская палітыка выглядае больш стратэгічнай і канцэптуальнай.
Шлях “задобрываньня” Лукашэнкі, шлях ускоснай падтрымкі Лукашэнкі, перамоваў з Лукашэнкам дасьць яму магчымасьць балянсаваць паміж Расеяй і Эўропай, дасьць магчымасьць захоўвацца. Тады мы можам атрымаць дзесяткі гадоў з Лукашэнкам. Таму мне здаецца, што час заігрываньня Эўропы з Лукашэнкам скончыўся – трэба пераходзіць да рашучых дзеяньняў”.
(Дракахруст: ) “А як гэтыя контуры новай палітыкі Эўразьвязу, гэтыя, паводле спадара Севярынца, “рашучыя меры” бачацца з Заходняй Эўропы, прынамсі – з Бэрліну? Гаворыць былы кіраўнік групы АБСЭ ў Беларусі, нямецкі дыплямат Ганс-Гэорг Вік”.
(Вік: ) “Эўразьвяз у часе свайго апошняга саміту вызначыў палітыку новага суседзтва. Пра двухбаковыя дачыненьні зь Беларусьсю не вялося размовы, паколькі беларускае кіраўніцтва не зрабіла ніякіх крокаў на шляху дэмакратызацыі краіны. Тым часам на саміце была вызначаная лінія на ўзмацненьне супрацоўніцтва зь беларускай грамадзянскай супольнасьцю.
Эўрапейскія міністры зоймуцца беларускім пытаньнем дзесьці ў апошняй дэкадзе лістападу. Супрацоўніцтва зь беларускім рэжымам застанецца, але на стрымана-абмежаваным узроўні. Гэта будзе інтэнсіўная праца з грамадзянскай супольнасьцю. Наколькі мне вядома, у “партфэлі” эўрапейскага кіраўніцтва шмат прапановаў на гэты конт.
Але пакуль у новай Эўракамісіі й эўрапейскіх урадаў няма нейкай адзінай пазыцыі. Вядома таксама, што ёсьць нямала прапановаў з боку вядомых эўрапейскіх арганізацыяў і палітычных фондаў – напрыклад, фонду Конрада Адэнаўэра. Усё гэта гучала на апошніх міжнародных форумах у Варшаве, Брусэлі, Вільні. Наколькі я магу меркаваць, ніколі раней Эўразьвяз ня вёў такой інтэнсіўнай працы ў дачыненьні Беларусі, як цяпер пасьля выбараў і гэтага адыёзнага рэфэрэндуму”.
(Дракахруст: ) “Амэрыканскі “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, пра які казалі спадары Раманчук і Севярынец, прадугледжвае некаторыя эканамічныя санкцыі. Праўда, санкцыі гэтыя досыць стрыманыя і лібэральныя, і, як патлумачыў пасол ЗША ў Беларусі Джордж Крол, галоўны сэнс Акту зусім ня ў іх. А наколькі эфэктыўнымі маглі б быць эканамічныя санкцыі з боку Эўразьвязу?”
(Вік: ) “На працягу сваёй дзейнасьці я ўвесь час быў супраць эканамічных санкцыяў, паколькі яны ня ёсьць эфэктыўнымі. У часы “халоднай вайны”, калі міжнародная сытуацыя была значна больш складанай, чым цяпер у часе канфлікту зь Беларусьсю, існавала гандлёвае супрацоўніцтва з СССР. Тады, безумоўна, не магло быць ніякага стратэгічнага супрацоўніцтва ў галіне тэхналёгіяў. Аднак жыцьцёва важныя для Савецкага Саюза тавары – збожжа, харчаваньне – экспартаваліся у СССР, а адтуль на Захад ішлі газ і нафта.
Іншая справа, што ў дачыненьні да Беларусі існуе шэраг палітычных абмежаваньняў з боку Захаду. Напрыклад, пагадненьні аб супрацоўніцтве паміж Эўразьвязам і Беларусьсю не ратыфікаваныя. Яны чакаюць часу, калі Беларусь трансфармуецца ў дэмакратычную краіну. У якасьці палітычных санкцыяў дзейнічаюць візавыя абмежаваньні для высокіх беларускіх чыноўнікаў, ня выключаная і іншая стратэгія”.
(Дракахруст: ) “Гэтым летам падчас сэсіі Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ ў Эдынбургу кіраўнічка рабочай групы асамблеі па Беларусі Ута Цапф падпісала з кіраўніком беларускай парлямэнцкай дэлегацыі Міхаілам Ардой мэмарандум пра будучыя беларускія выбары. Выбары адбыліся, іх ацэнкі вядомыя. Сябрам нямецкай парлямэнцкай дэлегацыі была дэпутатка Бундэстагу ад Хрысьціянска-Дэмакратычнай партыі Клаўдыя Нольтэ. Спадарыня Нольтэ, ці ня быў той мэмарандум памылкай, і калі так, то які ўрок можна зь яе зрабіць?”
(Нольтэ: ) “Што да падпісаньня мэмарандуму зь беларускім бокам у Эдынбургу, то гэта быў вельмі напружаны момант на саміце Парлямэнцкай Асамблеі АБСЭ. Напярэдадні нямецкія парлямэнтары атрымалі ліст ад беларускага амбасадара, у якім гаварылася, што беларуская дэлегацыя на саміце АБСЭ, беларускія парлямэнтары зробяць усё, каб супрацоўнічаць, каб правесьці выбары ў адпаведнасьці са стандартамі АБСЭ. Мы далі беларускаму боку такі шанец, прадэманстравалі такую гатовасьць да перамоваў. Аднак у выніку былі вельмі расчараваныя тым, што і выбары, і рэфэрэндум у Беларусі ў любым выпадку не былі ані дэмакратычнымі, ані свабоднымі, ані празрыстымі.
За перамовы зь Менскам у Эдынбургу выступіла мая калега па Бундэстагу ад Сацыял-Дэмакратычнай партыі. Гэтую прапанову падтрымала парлямэнцкая большасьць Асамблеі. Я асабіста магу зазначыць, што мае чаканьні ў гэтым сэнсе не былі высокімі. З досьведу былой ГДР мне вядома, што ва ўмовах таталітарнай сыстэмы парлямэнтары ня маюць ніякай самастойнасьці. Галоўнай матывацыяй для прыняцьця таго рашэньня было: Захад ня мае на мэце ізаляваць Беларусь.
Я думаю, што для маіх калегаў па Парлямэнцкай асамблеі той мэмарандум стаў неблагім досьведам. Калі яны прыбылі ў Менск на выбары, іх двойчы выставілі з выбарчых ўчасткаў з дапамогай міліцыянтаў. Пазьней мы дамовіліся пра тое, што распрацуем іншую сумесную рэзалюцыю адносна Беларусі й прадставім яе на абмеркаваньне Бундэстагу. Гэта будзе магчымым альбо на апошнім сьнежаньскім паседжаньні Бундэстагу альбо, калі спатрэбіцца больш часу на падрыхтоўку, на першым паседжаньні ў студзені.
(Дракахруст: ) “А зараз вернемся да нашых беларускіх суразмоўцаў. Нядаўна Эўразьвяз прыняў вельмі важнае рашэньне пра пачатак перамоваў з Турэччынай аб ейным уступленьні ў ЭЗ. Гэтае рашэньне сьведчыць пра тое, што Эўразьвяз не абмяжоўваецца гістарычнымі, культурнымі, рэлігійнымі перадумовамі – ён пачынае перамовы пра ўступленьне з краінай, якая ніколі не была часткай Эўропы, якая на працягу стагодзьдзяў была жахлівай пагрозай Эўропе. На першы плян выходзяць палітычныя, эканамічныя й іншыя ўмовы, якія трэба выканаць, каб уступіць у Эўразьвяз.
Але ў гэтага рашэньня ёсьць і іншы бок. Зь яго можна зрабіць выснову, што калі нейкая краіна, наадварот, мае гэтыя супольныя культурныя й гістарычныя карані зь Эўропай, але абсалютна не адпавядае палітычным і эканамічным умовам, то і размаўляць няма пра што. Ці ня лічыце Вы, што гэтае рашэньне адносна Турэччыны, як ні дзіўна, можа адбіцца на Беларусі ў тым сэнсе, што Эўразьвяз скажа Беларусі: “Калі Вы не адпавядаеце канкрэтнаму набору ўмоваў, то ваша культура, вашае колішняе Вялікае Княства Літоўскае ня ёсьць прадметам для размоваў”? Спадар Раманчук, якое Вашае меркаваньне?”
(Раманчук: ) “Каб дыялёг з Эўразьвязам, з нашымі эўрапейскімі калегамі быў пасьпяховым, трэба зыходзіць з рэальнасьці. Тое, што мы належым да Эўропы, ведаем толькі мы самі, у Эўропе вельмі шмат звычайных людзей (на якіх, аднак, і арыентуюцца палітыкі), якія проста ня ведаюць нашай краіны, лічаць, што яна знаходзіцца ў зьвязе з Расеяй. Мы можам гаварыць пра нашую супольную культуру, традыцыі, але гэта сапраўды не зьяўляецца падставай для таго, каб нам быць сябрамі Эўразьвязу. Галоўная праблема на наступныя два гады – каб Эўразьвяз, перш за ўсё Нямеччына і Францыя, зразумелі, што мы не дамагаемся, каб у 2006 годзе Беларусь пачала размовы пра сяброўства ў Эўразьвязе, каб Эўразьвяз быў пастаўлены перад фактам, што гэта трэба зрабіць да 2010 года.
Мы разумеем, што на працягу 15-20 гадоў нам трэба вельмі шмат прайсьці, каб уступіць у Эўразьвяз. І на сёньняшні дзень трэба пераканаць Эўропу, што Беларусь тэарэтычна мае такую магчымасьць. Ані наконт Украіны, ані наконт Малдовы, ані наконт Беларусі такое рашэньне яшчэ не прынятае нават у прынцыпе. Прамежкавай мэтай для Беларусі магло б быць сяброўства ў Радзе Эўропы. Мы не павінны палохаць эўрапейскіх палітыкаў, што мы ледзь ня заўтра зьбіраемся ехаць у Брусэль падпісваць дамову пра далучэньне да ЭЗ. Мы павінны паказаць, што мы добра разумеем сытуацыю, у тым ліку й праблемы самога Эўразьвязу. У адносінах з Эўразьвязам Расея пайшла значна далей, чым Беларусь.
Я мяркую, што трэба перавесьці дыялёг паміж беларускай дэмакратычнай апазыцыяй і Эўропай з тэмы сяброўства Беларусі ў Эўразьвязе, якой эўрапейцы палохаюцца, на тэму дэмакратызацыі нашай краіны. Я ведаю па шматлікіх размовах з дэпутатамі Эўрапарлямэнту, зь іншымі эўрапейскімі палітыкамі, што калі наша апазыцыя пачынае казаць пра мэту – быць у Эўразьвязе, яны адразу “зачыняюцца”, для іх псыхалягічна непрымальная такая пастаноўка пытаньня”.
(Дракахруст: ) “Спадар Раманчук казаў пра пэўную індыфэрэнтнасьць Эўразьвязу да беларускіх справаў. Наступнае пытаньне, магчыма, прагучыць як пытаньне “адваката д’ябла”, але навошта Эўропе наагул рабіць нейкія спробы па дэмакратызацыі Беларусі? Магчыма, праводзячы “Realpolitik”, яна магла б атрымаць больш спрыяльныя ўмовы суіснаваньня са сваім дыктатарскім суседам – а беларускую дыктатуру, магчыма, варта было б палічыць праблемай саміх беларусаў?”
(Вік: ) “Але мы скончылі з халоднай вайной, з савецкім інтэрвэнцыянізмам у Сярэдняй Эўропе – у Чэхіі, Славакіі, Вугоршчыне, Польшчы, адбылося аб’яднаньне Нямеччыны. У 1990 мы сумесна падпісалі ў Капэнгагене каталёг дэмакратычных прынцыпаў, сярод якіх былі свабодныя й дэмакратычныя выбары, правы чалавека, незалежныя суд і мэдыі. Потым у Парыжы была прынятая Хартыя, якую падпісалі краіны былога Варшаўскага пакту й НАТО. Па ўсёй Эўропе ад Атлянтыкі да Ўралу вядзецца назіраньне за выкананьнем гэтых прынцыпаў. Мы канстатуем, што Беларусь пад кіраўніцтвам Лукашэнкі вельмі аддаленая ад ўсяго гэтага. І таму ў кампэтэнцыі эўрапейскіх арганізацыяў, уключна з Радай Эўропы і Эўразьвязам – нагадваць Беларусі пра неабходнасьць адпавядаць дэмакратычным нормам. У меншай ступені гэта дасягаецца праз дыялёг з афіцыйным Менскам, у большай ступені – праз супрацоўніцтва зь сіламі грамадзянскай супольнасьці.
Пасьля выбараў 2000 і 2001 Беларусь стала палітычна расколатай краінай. У часе мінулых прэзыдэнцкіх выбараў Лукашэнка атрымаў мінімальную большасьць. Цяпер ягоная папулярнасьць яшчэ больш зьнізілася, што даказваюць апытаньні ў часе рэфэрэндуму. Гэтыя апытаньні таксама паказваюць, што беларускае насельніцтва не зацікаўленае ў тым парадку, які стварыў Лукашэнка. Магчыма, для вэтэранаў, пэўных грамадзкіх слаёў, асабліва ў правінцыі, гэта нармальна парадак, аднак для большасьці насельніцтва – гэта анамалія. Калі б эканамічна ў краіне быў сапраўдны ўздым, то не спатрэбіліся б фальсыфікацыі ў часе апошніх выбараў і рэфэрэндуму”.
(Дракахруст: ) “Калі Эўропа прыме нешта падобнае амэрыканскаму “Акту аб дэмакратыі ў Беларусі”, ці ня выкліча гэта ў беларускім грамадзтве рэакцыю, адваротную чаканай – ці не прывядзе да росту падтрымкі Лукашэнкі?”
(Вік: ) “Такое пытаньне, я думаю, нават не стаіць. Усе гэтыя захады дзейнічаюць ужо некалькі гадоў пасьля першага рэфэрэндуму, калі ў Беларусі быў усталяваны аўтарытарны рэжым. Сёньня беларускае насельніцтва добра ставіцца і да Расеі і да краінаў Эўразьвязу. Сёньня ніхто не выключае для Беларусі пэрспэктывы сяброўства ў Эўразьвязе. Стаўленьне да Эўропы ў Беларусі за апошнія 8 гадоў істотна зьмяніліся. І важную ролю адыгрывае той момант, што Беларусь зьяўляецца непасрэдным суседам Зьвязу”.
(Дракахруст: ) “Спадар Вік прыгадаў, што пэўныя санкцыі адносна Беларусі пачалі дзейнічаць яшчэ пасьля першага канстытуцыйнага рэфэрэндуму 1996 году. Тады Палата прадстаўнікоў не атрымала месца ў Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ, у асамблеі быў прадстаўлены Вярхоўны Савет – дакладней, яго дэпутаты, якія не пагадзіліся з вынікамі рэфэрэндуму й не ўвайшлі ў Палату прадстаўнікоў. З прычыны недэмакратычнасьці рэфэрэндуму й выбараў 17 кастрычніка 2004 году, ці ня можа быць зьменены статус новаабранай Палаты Прадстаўнікоў у ПА АБСЭ? Пытаньне дэпутатцы Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ ад Нямеччыны Клаўдзіі Нольтэ”.
(Нольтэ: ) “У мяне пакуль няма ніякай інфармацыі, як ПА АБСЭ будзе разглядаць надалей пытаньне сяброўства Беларусі ў сваім складзе. Цяпер, наколькі я ведаю, няма нейкіх праўных магчымасьцяў зьмены статусу. Што да мяне, то я не магу адназначна сьцьвярджаць, было б гэта добра ці дрэнна. Я перакананая, што ў любым выпадку беларускаму кіраўніцтву трэба выразна даводзіць, што ягоная антыдэмакратычная палітыка – непрымальная. Заўсёды хочацца мець апошнюю надзею на тое, што ўсё ж існуе нейкі ўзровень, на якім можна весьці перамовы. Канешне, на вялікі посьпех тут ня варта спадзявацца. Але ж трэба ўлічваць, што Беларусь больш не належыць да нейкіх іншых эўраструктураў. АБСЭ і яе Парлямэнцкая асамблея – адзіныя эўрапейскія структуры, у якіх Беларусь засталася”.
(Дракахруст: ) “Пасьля галасаваньня 17 кастрычніка ў апазыцыйных колах Беларусі атрымала распаўсюд думка, што шляхам выбараў немагчыма вырашыць праблемы Беларусі. Гэтая выснова здаецца вельмі важнай у любых абмеркаваньнях адносна 2006 году. Пытаньне Гансу Георгу Віку – ці згодны ён з меркаваньнем, што пасярэдніцтвам выбараў беларускія праблемы вырашыць немагчыма?”
(Вік: ) “Самае важнае тое, каб у межах грамадзянскай супольнасьці ствараліся контуры палітычных і грамадзкіх альтэрнатываў, якія ў любы момант, калі ў гэтым будзе неабходнасьць, прыйдуць на зьмену ўрадавым праграмам. Выбары – гэта адзін са шляхоў да пераменаў. Было б вельмі важна, каб у часе выбараў функцыявала разгалінаваная сыстэма незалежнага назіраньня, каб праводзіўся паралельны падлік галасоў, экзыт-полы і гэтак далей. Выбары – гэта натуральная, арганічная форма зьмены ўлады, аднак ва ўмовах Беларусі могуць быць выкарыстаныя іншыя формы – адстаўка, штосьці іншае. Але ж падкрэсьлю: самае важнае цяпер – гэта здольнасьць грамадзтва да дзеяньняў. І менавіта на гэтым моманце трэба канцэнтравацца, а не спэкуляваць на тэму, пры якіх ўладных перастаноўках магчымыя палітычныя перамены”.
(Дракахруст: ) “Сярод тых беларускіх дэмакратычных палітыкаў, якія ўсё ж спадзяюцца на перамены ў выніку прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году, няма адзінства наконт таго, як гэтага посьпеху дасягнуць. На апошніх парлямэнцкіх выбарах поўнага аб’яднаньня апазыцыі не адбылося. Па меншай меры фармальна, паводле вэрсіі кіраўніка БСДП НГ Міколы Статкевіча, прычынай гэтага стала тое, што кааліцыя “Пяцёрка плюс” адмовілася прыняць канцэпцыю “Эўрапейскай кааліцыі”, што пытаньне эўрапейскага выбару мусіла быць галоўным лёзунгам перадвыбарчай кампаніі. Як вынікае з апошніх заяваў спадара Статкевіча ён і на прэзыдэнцкія выбары будзе прапаноўваць тую ж ідэю. Спадар Раманчук, як Вы да гэтага ставіцеся?”
(Раманчук: ) “Калі мы, сядаючы за стол перамоваў, запатрабавалі, каб у супольнай перадвыбарчай плятформе было напісана, што лібэралізм – мэта Беларусі, гэта была б пазыцыя канфрантацыі. Нашыя супярэчнасьці са спадаром Статкевічам і партыяй БСДП – зусім ня ў тым, што нібыта прынцыпова разыходзімся ў пытаньні, што Беларусь павінна быць сябрам Эўразьвязу. Мы разыходзімся ў прыярытэтах: на наш погляд, дэмакратычныя сілы Беларусі павінны вырашаць адно пытаньне, на погляд сп-ра Статкевіча – іншае пытаньне. І ён суне гэтую эўрапейскую карту туды, куды яна не пасуе: мы гуляем у прэфэранс, а ён спрабуе гуляць у падкіднога. Па сутнасьці, яго падыход разбурае падмурак нармальных адносінаў як раз з Захадам. Бо калі Захад чуе словы Статкевіча, што задача № 1 для Беларусі – гэта эўрапейская інтэграцыя, Захад шарахаецца ад такога падыходу. Статкевіч такім чынам не набліжае Беларусь да Эўропы, а ізалюе Беларусь ад Эўропы.
Эўропа (і тут я пагаджаюся зь ёй) мяркуе так: беларускім людзям трэба гаварыць сёньня пра дэфіцыт дэмакратыі, пра тое, што яны ня могуць сёньня рэалізаваць свае грамадзянскія правы, пра тое, што Беларусь ізаляваная эканамічна, і па віне ўраду Лукашэнкі мы жывем значна бядней, чым маглі б, і што мы ня можам карыстацца шэрагам праграмаў Эўразьвязу, якімі маглі б карыстацца, нават не з’яўляючыся сябрамі Эўразьвязу. Проста Статкевіч неадэкватна рэагуе на сытуацыю, што мае месца ў Эўропе, і гэта пагаршае адносіны паміж беларускай апазыцыяй і тымі структурамі ў Эўразьвязе, на актывізацыю якіх мы разьлічваем”.
(Дракахруст: ) “На гэтым тыдні “Малады Фронт” уступіў у “Эўрапейскую кааліцыю”, так што крытыка спадара Раманчука адрасаваная і Вам, спадар Севярынец. Эўрапейскі накірунак – гэта крэда “Эўрапейскай кааліцыі”. Чаму Вы лічыце, што гэтая ідэя была б добрая менавіта на прэзыдэнцкія выбары? Прэзыдэнцкія выбары маюць сваю асаблівасьць, там для перамогі трэба прыцягнуць на свой бок палову насельніцтва. Прычым размова ідзе пра тое насельніцтва, якое ёсьць, а не пра тое, якімі беларусаў хтосьці хацеў бы бачыць ці выхаваць. Вы лічыце, што гэтае існае насельніцтва так ужо схільнае да гэтай ідэі?”
(Севярынец: ) “Па-першае, зараз у беларускай апазыцыі няма пэрсанальнай альтэрнатывы Лукашэнку, такой, як стаў Юшчанка ва Ўкраіне. І менавіта таму грунтаваць гэтую пэрсанальную альтэрнатыву на прэзыдэнцкія выбары лягічна было на арганізацыйнай альтэрнатыве, якая магла б вылучыць лідэра ўжо пад самыя выбары – як гэта было, напрыклад, у Сэрбіі. Насамрэч, сёньняшні стан беларускай апазыцыі – гэта сур’ёзная праблема, але мне здаецца, што яго прычына – зусім не ў “Эўрапейскай кааліцыі”.
Наконт эўрапейскай ідэі. Патрэбная ясная альтэрнатыва, ясны лёзунг. І калі ім гавораць “Пяцерка плюс – хадзем за намі”, гэта ня проста нэўтральны лёзунг, гэта ніякі лёзунг. А вось “Беларусь – у Эўропу” – гэта лёзунг, гэта лёзунг, які зразумелы большасьці насельніцтва. Менавіта таму “Малады Фронт”, які праводзіў акцыі “Беларусь – у Эўропу” 8 гадоў, выбірае вось такі шлях і вось такую альтэрнатыву.
Мы ведаем, што на прэзыдэнцкіх выбарах будзе прыблізна тое ж, што было 17 кастрычніка. Мы разумеем, што зламаць сытуацыю знутры вельмі складана. Мы павінны абапірацца на Эўропу, на ЗША, каб супрацьстаяць уплыву Расеі й магчымасьці кансэрвацыі рэжыму Лукашэнкі. Для гэта патрэбная ясная геапалітычная, прабачце за гэтае банальнае слова, арыентацыя. Калі нам гавораць: “Мы, “Пяцёрка Плюс”, распасьціраемся ад камуністаў да лібэралаў, ад саюза з Расеяй да саюза з Эўропай”, то апроч памяшаньня ў галовах людзей гэта нічога не выкліча. Лукашэнка ўжо зараз займае нішу патрыятызму, нішу нацыяналізму. Апошняя кампанія пад лёзунгам “За Беларусь” – гэта відавочны сыгнал усяму нацыянальнаму руху, які губляе ініцыятыву ў гэтым пытаньні.
Але разам з тым мы павінны ісьці далей. Калі Лукашэнка ўжо зараз гаворыць пра Беларусь, пра беларускія каштоўнасьці, давайце мы пойдзем далей, паставім плянку яшчэ вышэй, давайце прапануем Эўропу. Геапалітычны выбар Беларусь павінна зрабіць. Насамрэч гэты геапалітычны выбар ляжыць у аснове ўсіх палітычных супярэчнасьцяў, і ён ёсьць ключом, якім адмыкаецца праблема рэжыму Лукашэнкі.
Лукашэнка ўдала балянсаваў паміж Расеяй і Эўропай, схіляючыся больш на бок Расеі. І захоўваў сваю дыктатуру. Зараз трэба адназначна заявіць: “У Эўропе такога, як Лукашэнка, не пацерпяць. Калі яго цярпелі ў Расеі, у Эўропе яго не пацерпяць”. Масква, дзякуючы сваёй бізантыйскай палітыцы, можа падтрымліваць Лукашэнку яшчэ колькі заўгодна доўга, будзе там Пуцін ці пераемнік Пуціна. Лукашэнка адстойвае стратэгічныя інтарэсы Расеі. Нам трэба заявіць адназначна: “Мы за ўваходжаньне ў Эўропу”. І пакуль мы ў Эўропу ня ўвойдзем, мы ня можам пачувацца бясьпечнымі, маючы тысячакілямэтровую мяжу з Расеяй.
Мы разумеем, што перад намі ёсьць цяжкасьці, але палітыка – гэта пераадоленьне цяжкасьцяў. Наша задача – за бліжэйшыя паўтара гады стварыць альтэрнатыву Лукашэнку, спачатку арганізацыйную, а потым зь яе выснаваць альтэрнатыву асабістую, лідэра, які здольны супрацьстаяць Лукашэнку, і лепшай плятформы, чым эўрапейская плятформа, я пакуль па шчырасьці ня бачу.
Змаганьне за нацыянальную ідэю апазыцыя ўжо прайграе. Адмовіўшыся ад ідэі апазыцыйнага руху як сутнасна нацыянальнага, мы аддалі ініцыятыву Лукашэнку. І таму ясная і простая ідэя, якая заўжды турбуе беларуса (а ён глядзіць то на Захад, то на Ўсход) – што выбіраць. Мы павінны прыводзіць сытуацыю да таго, каб большасьць людзей выбрала Эўропу. Дарэчы, калі ня ставіць рэзка пытаньне “Вы за Расею ці за Эўропу”, то за Эўропу гатовая галасаваць якраз-такі большасьць. Захоўваючы добрыя стасункі з Расеяй, мы тым ня менш уваходзім у Эўразьвяз – чым не фармулёўка?
Што тычыцца эўрапейскіх палітыкаў, то там ёсьць рознае стаўленьне. Дастаткова любому зь іх паглядзець на мапу, як ён убачыць – геаграфічнае сэрца Эўропы трапляе ў Беларусь. І гэта трэба тлумачыць людзям. Менавіта для гэтага трэба езьдзіць на Захад, а ня толькі для таго, каб атрымліваць там указаньні, што нам зараз рабіць і якія крокі распрацоўваць”.
(Дракахруст: ) “І напрыканцы – ізноў у Бэрлін. Як паведаміў спадар Вік, да канца гэтага месяца Эўракамісія правядзе адмысловае пасяджэньне, на якім будзе выпрацоўваць стратэгію адносна Беларусі. Але ці ня сталі парлямэнцкія выбары і рэфэрэндум сьведчаньнем няздольнасьці Эўропы як бы там ні было ўплываць на беларускую сытуацыю? Можа, справа тут не ў нявернай палітыцы, а ў фактычнай немагчымасьці такога ўплыву? Спадарыня Нольтэ, як Вы мяркуеце?”
(Нольтэ: ) “Ва ўсялякім разе трэба канстатаваць, што Лукашэнка не рэагуе на адпаведныя чаканьні заходніх краінаў. Менску неаднойчы выказваліся настойлівыя пажаданьні адносна выбараў, каб яны праходзілі дэмакратычна, свабодна й празрыста. Аднак з боку беларускіх уладаў не было зроблена ніякіх намаганьняў ў гэтым накірунку.
Лукашэнка дэманструе сваю негатовасьць да дыялёгу з Захадам. Зразумела, значных надзеяў на ўплыў на беларускую сытуацыю мець нельга. Важна даць адказ на пытаньне, а што мы будзем рабіць з усім гэтым далей. Я лічу, што людзі ў Беларусі мусяць ведаць, што Нямеччыну й Эўразьвяз вельмі хвалюе сытуацыя ў гэтае краіне, што Эўропа хоча падтрымаць дэмакратычнае разьвіцьцё ў Беларусі”.
