Сёньня Дзьмітры Строцаў — госьць нашай праграмы.
— Яшчэ раз віншуем, шаноўны спадар Зьміцер, зь незвычайным уганараваньнем — «Парушальнік спакою». Распавядзіце, калі ласка, коратка пра саму прэмію і працэдуру вылучэньня кандыдатаў на яе.
— Дзякуй за віншаваньне! Для мяне вялікі гонар атрымаць прэмію імя Гаўла. Але мушу вас расчараваць — пра саму прэмію і яе працэдуры я ведаю ня болей за любога, хто зойдзе на сайт Бібліятэчнага Фонду Вацлава Гаўла і прачытае разьмешчаную там інфармацыю. Месяцаў пяць таму да мяне адтуль зьвярнуліся праз сацыяльныя сеткі і паведамілі, што я намінаваны на прэмію, папрасілі даслаць вершы ў перакладах па-ангельску. Пазьней прыйшла вестка, што я патрапіў у кароткі сьпіс разам з Алегам Сянцовым і яшчэ некалькімі літаратарамі-дысыдэнтамі з усяго сьвету. Я падумаў тады, што гэта ўжо дастатковая ацэнка маёй творчасьці і ўкладу ў дэмакратычны рух. І ўрэшце даведаўся, што стаў ляўрэатам гэтай прэстыжнай прэміі.
— За месяц пасьля навіны напэўна эмоцыі ўжо ўлягліся і вы можаце спакойна разважаць над тым, чым для вас асабіста стала гэтая прэмія.
— Да гэтага часу я маю толькі інфармацыю пра маё ляўрэацтва, вельмі бурную і добразычлівую рэакцыю сяброў і літаратурнай грамады на самую навіну. Праз ковідныя абмежаваньні, верагодна, адмяняецца ці пераносіцца на няпэўны тэрмін цырымонія ўзнагароджаньня, якая звычайна адбываецца ў Нью-Ёрку. Зразумела, што дадалася трывога маіх блізкіх праз тое, што прэмія прыцягвае да мяне дадатковую ўвагу беларускіх уладаў. Мне ж асабіста хацелася б, каб гэты знак прызнаньня адкрыў большыя магчымасьці для сьведчаньняў сьвету пра Беларусь, але, магчыма, гэта яшчэ наперадзе.
— Скажыце, калі ласка, што зьмянілася ў вашым жыцьці і творчасьці пасьля атрыманьня гэтае ўзнагароды?
— Як я ўжо сказаў, павялічылася трывога за мяне маіх блізкіх і сяброў і пачасьціліся заклікі зьехаць з краіны. Ёсьць ускосныя зьвесткі, што ўвага ўладаў да мяне сапраўды павялічылася. У прыватнасьці я даведаўся, што беларускім бібліятэкам забаронена купляць мае кнігі для сваіх фондаў. Што ж датычна самой творчасьці, то яна па-ранейшаму ўпартая, свавольная і выбірае варыянт ніяк не рэагаваць на зьнешнія стымулятары. Ёсьць запрашэньні на эўрапейскія фэстывалі, куды хацелася б даехаць, калі атрымаецца пераадолець бар’еры, якія ўсё павялічваюцца.
— Час пасьля таго, як вы сталі «Парушальнікам спакою», непазнавальна зьмяніў літаратурны ляндшафт Беларусі. Зьнішчаныя творчыя арганізацыі, да якіх вы належыце, магчымасьці публікацый зьведзеныя да сацыяльных сетак і інтэрнэт-выданьняў. Як гэта адбілася на вашай асабістай творчай свабодзе?
— Як ні дзіўна, на маёй творчай свабодзе ўсе названыя катастрафічныя перамены пакуль не адбіліся. Сурʼёзныя абмежаваньні маёй прысутнасьці ў беларускім культурным полі пачаліся яшчэ ў канцы 1990-х. і за дваццаць гадоў я неяк адаптаваўся. Мяне не запрашаюць на тэлебачаньне і радыё, не друкуюць у часопісах і газэтах, беларускія выдавецтвы не імкнуцца выдаваць мае кнігі. Я даўно навучыўся рэалізоўвацца ў сацыяльных сетках і пасільным самвыдаце. На сёньняшні дзень у мяне шаснаццаць паэтычных кніг. За сорак гадоў толькі чатыры зь іх выйшлі ў афіцыйных беларускіх выдавецтвах, астатнія — за мяжой.
— Ваш паэтычны рэпартаж «Беларусь перакуленая» пра падзеі ў краіне са жніўня мінулага году перакладзены на 15 моваў сьвету. Ці гэты жанр усё яшчэ актуальны для вас? Ці, магчыма, цяпер, калі пратэстны рух загнаны ў глыбокае падпольле, вы знайшлі новыя формы паэтычнага асэнсаваньня народнага супраціву ў Беларусі?
— Паэтычны рэпартаж я пачаў асвойваць яшчэ ў сярэдзіне 2000-х, асабліва пасьля драматычных падзеяў 2006 году, калі раптам усьвядоміў, што ў мяне няма мовы, каб сьведчыць пра рэальнасьць, у якой жыву. Патрэбная іншая хуткасьць, літаральна кінэматаграфічны мантаж, імгненная зьмена плянаў. Вершы-рэпартажы зьявіліся ў кнізе «Газета» (2012), амаль цалкам склалі «Шаг» (2015). Іншая рэч, што бальшыня маіх верных чытачоў гэты новы накірунак увогуле не ўспрымала як паэзію. І вось у 2020-м здарылася нечаканае — я працягваў пісаць паэтычныя рэпартажы і яны раптам трапілі ў шырокі грамадзкі рэзананс і іх пачулі.
Цяпер я пішу радзей, але не таму, што задыхаюся ў падпольлі. Творчасьць — хвалевы працэс. Пасьля інтэнсіўнай працы, якая цягнулася некалькі месяцаў, трэба даць сабе адпачынак. Увесь чэрвень я цяжка хварэў на ковід. Доктарка апісала мой стан як зьнясілены. Трэба проста набірацца сілаў. І гэта тычыцца ня толькі мяне, але і грамадзтва ў цэлым.
Таксама, адказваючы на гэтае пытаньне, я павінен сказаць, што для мяне галоўнай падзеяй другой паловы 2020 году зьяўляецца не пратэст, а нараджэньне новай этычнай салідарнасьці ўсяго беларускага грамадзтва. І менавіта пра навізну і прыгажосьць гэта фэномэну хочацца сьведчыць з усіх сіл.
— Якую мадэль грамадзкіх паводзін вы лічыце найбольш адпаведнай для беларускіх творцаў тут і цяпер?
— Мне здаецца, можна менш пісаць і выдаваць кніг, здымаць фільмаў, ставіць спэктакляў і запісваць альбомаў, але ніяк нельга зьмяншаць стасункі. Трэба ўтрымаць тую інтэнсіўнасьць зносінаў — усіх з усімі, якую грамадзтва дасягнула ў другой палове 2020-га. Размаўляць з суседзямі ля падʼезда, хадзіць адзін да аднаго ў госьці, пісаць лісты, разам падарожнічаць — рабіць разам усё, што заўгодна. І ў гэтым творчыя людзі могуць і павінны паказаць прыклад — тут і цяпер.
Дзьмітры Строцаў. З апошнiх вершаў
*
Даше Чульцовой и Кате Андреевой
как
на проспект Тарайковского
поскорее пройти
спрашиваю
у женщины в белом
ты
берешь меня за руку
по бульварам и дворикам
наш пеший
маршрут
ленты
на стволах и ветках
помогают не сбиться
с пути
платьице
красное в белом окне
не один уже месяц
сохнет и сохнет
помогает
в пути
нет
не Пищаловский замок
не желтый икающий дом
Парусникова
не литое и каменное вранье
на победных раздольях
тихая
главная площадь страны
Площадь Перемен
приглашает
склонить наши головы
видишь
глаза дорогие Романа
помогают не сбиться
с пути
18.02.2021
*
Павлу Северинцу
матушка Церковь
слышишь меня
я
на бетонном полу
в темнице
слышу тебя
как в первые дни
когда
в теле
зашевелился ребенок
матушка Церковь
согреешь меня
мне так
жутко
за казенной решеткой
в нежность мою
запеленаю тебя
мой
выскобленный
ребенок
матушка Церковь
накормишь меня
твоего
ребенка
покидают
силы
я напою тебя
медом и молоком
дам
причастие
живого Бога
23.04.2021
*
я держусь за ветки сада
за ресницы винограда
где мутная ощупью ищет волна
и волоком за ноги тащит меня
где больше ни ночи, ни дня
и сволочи-очи без дна
только саду-изумруду
я скажу, что верен чуду
поклянусь, что счастлив буду
08.07.2021
