Менскі дызайнэр і блогер Стась Карпаў выдаў дэбютны паэтычны зборнік «Канцылярыі розных спраў». За некалькі гадзінаў да прэзэнтацыі ён расказаў, што зьязвае назву яго кнігі з кітайскім імпэратарам, чаму яму ня пішацца па-расейску, каму спадабаюцца ягоныя вершы і навошта ён выдае кнігу, калі людзі чытаюць кнігі усё менш.
— Стась, ты распазнавальны ў сацыяльных сетках як неверагодны мацюгальнік і эпатажны тып. Але ў тваіх вершах, на вялікае дзіва, усё такое правільнае і далікатнае. Куды падзеўся ўсім знаёмы Карпаў-скандаліст?
— Вершы я пачаў пісаць значна раней, чым пачаў займацца рознымі палемікамі. Пішу я зь дзяцінства, зь пераменным посьпехам. А блогерская дзейнасьць — вынік апошніх некалькіх гадоў, максымум сямі. Акрамя таго, допісы і вершы — гэта ўсё ж розны псыхалягічны стан. Калі я прачынаюся, то маю задуму напісаць жорсткую рэч, накінуць на вэнтылятар. Але тэма прыходзіць ня ў выніку таго, што я ўключаю нейкі апарацік, які мне выдае тэму. Ёсьць тэма, і я пра яе пішу тымі словамі, якія прыходзяць у галаву. Зь вершамі тое самае, толькі мне прыходзяць іншыя словы ў галаву. Мне прыходзіць радок, а пасьля яно пішацца само. Гэта два розныя псыхалягічныя станы. Пры адным я больш працую над тэкстам, гэта блогерства, а ў іншым я менш працую над тэкстам. І, як ні дзіўна, гэта тычыцца паэзіі. Бо ў вершах асабіста мяне менш.
— У тваіх артыкулах, як ты кажаш, моцныя словы дапамагаюць паказаць табе эмоцыі. А ў вершах іх няма?
— Можа, у адным вершы ёсьць лаянка. Але эмацыйны градыент — ён больш-менш бясконцы. Ёсьць стан, які мала таго што не патрабуе мату, ён патрабуе вельмі нэўтральнага падбору словаў. Немагчыма прызнавацца з матам у каханьні. Немагчыма займацца самакапаньнем з матам. То бок унутраны дыялёг з самім сабою мату не вымагае. Чалавеку патрэбны мат тады, калі ён хоча ўзмацніць сваю эмоцыю перад вушамі суразмоўцы. А калі гэта частка ўнутранага маналёгу ці дыялёгу, то перад самім сабою ў цябе няма патрэбы ў экзальтацыі.
— Дык як выглядае працэс пісаньня верша без экзальтацыі?
— У Дастаеўскага адзін з герояў прадучваў прыступ эпілепсіі. Як толькі адчуваю, што зараз патраплю ў патрэбны эмацыйны стан, я сядаю і пачынаю яго запісваць. Мне ў галаву прыходзіць фраза. Бывае — страфа. І бывае, яна круціцца ў галаве. Пішу першы радок, а потым самі па сабе прыходзяць іншыя. І тады я разумею, пра што верш будзе ў цэлым, у сэнсе — выказваньне. Калі ў цябе правільны эмацыйны стан, то словы самі правільна падбіраюцца.
— Беларускіх сучасных пісьменьнікаў часта крытыкуюць за тое, што яны пішуць нібыта для сябе або нейкай тусоўкі. Ты ўяўляеш, хто твой чытач?
— Не ўяўляю. Нейкі час таму я сустрэўся зь ім на фэйсбуку. Бо апошнія пару гадоў я стаў выкладаць туды свае вершы. Да гэтага я слаба ўяўляў, хто ён, бо яго ў прынцыпе і не было. Пасьля я пачаў друкавацца ў НН з усёй сваёй лаянкай. Разумею, што гэта людзям сапраўды перашкаджае, бо, чытаючы мае артыкулы, яны хочуць сумясьціць мяне і лірычнага героя. Многія часта ня могуць успрымаць верш у адрыве ад свайго вобразу мяне. А, дык гэта, маўляў, той мацяршчык, што фанабэрыцца шматслоўнасьцю, графаманіяй. Гэта непрыемна. Але людзям прыемней лічыць, што кепскі (у арыгінале ўжытае іншае слова. — РС) чалавек Карпаў піша нядобрыя (у арыгінале ўжытае іншае слова. — РС) вершы.
— Дарэчы, Андрэй Хадановіч у рэцэнзіі на тваю кнігу, наагул пазытыўнай, піша пра некаторыя хібы тваіх вершаў. Пра нешліфаванасьць, інфантыльнасьць. Ты зьбіраесься прыняць гэта пад увагу?
— Я ў прынцыпе згодны зь ім. Быў у нас такі Адам Міцкевіч, якога абвінавачвалі, што ў ягонай польскай мове шмат беларусізмаў. Але ён не імкнуўся іх пазбавіцца, бо яму не хапала гэтых словаў і ён іх ужываў. Мне часам не хапае русізмаў, і я нічога не магу зрабіць. З гледзішча чысьціні беларускай мовы гэта праца ў мінус, але калі я пішу вершы, то не займаюся разьвіцьцём беларускай мовы. Я ў гэты момант займаюся пазбаўленьнем ад нейкага ўнутранага эмацыйнага напружаньня. Некаторыя вершы я пішу па некалькі гадоў. Але гэта ня значыць, што я выходжу на лавачку і, як Бродзкі ў Аляксандраўскім сквэры, працую. Калі яны ня пішуцца, то я іх і не чапаю. Я гатовы ахвяраваць аўтэнтычнай беларускасьцю для таго, каб пазбыцца ў самай зручнай форме ўнутранай эмоцыі.
— Паэзію сёньня мала хто чытае. Што цябе матывуе выдаваць кнігу паэзіі, калі яе прачытае менш людзей, чым твае допісы на фэйсбуку?
— У нашай паэзіі яшчэ шмат што і блізка не напісана. Дык чаму б і не напісаць нешта сваё. Мо праз сто гадоў у людзей зьявіцца цікавасьць да паэзіі, і хтосьці адкапае ў гаршчку маю кніжку, і яна будзе дарэчы. Многія пішуць вершы не для таго, каб выдаць кніжку, а бо ў іх такая патрэба. Людзі малююць карціны, бо ім падабаецца. Гэта як хобі. А пасьля гэта робіцца для кагосьці важным. Або і ня робіцца. А выдаць кніжку — гэта някепскі спосаб нешта зафіксаваць. Гэтую кніжку мяне прасілі выдаць блізкія людзі. Але ёсьць і момант славалюбства. Вось — у мяне ёсьць кніжка.
— А якую паэзію ты сам чытаеш?
— Раней я чытаў больш. А цяпер для мяне гэта складаны момант. Бо чым больш ты чытаеш, тым больш у цябе асьцярогаў, што ты скраў рытм, эмоцыю, думку, фразу, вобраз. Можаш прачытаць адно слова і лічыш, што той, у каго ты гэта прачытаў, мае на гэтае слова больш правоў за цябе. Але я чытаю па-ранейшаму. У мяне ёсьць сябры: Таня Сьветашова — я люблю яе пачытаць, у Хадановіча ёсьць харошыя вершы. Беларускую паэзію для мяне калісьці ў 1999 годзе адкрыў Анемпадыстаў. Калісьці на мяне зрабіў вялікае ўражаньне Рыльке. Але выгадаваўся я ў асноўным на расейскай паэзіі. Гэта Бродзкі, Галіч, Высоцкі.
— Пісьменьнікамі былі і твае прадзеды — Ядвіга Бяганская і Аляксандар Сак, дарэчы.
— Прадзед Аляксандар Сак быў паэтам. Але вершы зьніклі. Мы ня ведаем іх вартасьці, бо калі яго расстралялі, прабабуля іх закапала. Бацька пісаў у юнацтве, але яго ў асноўным больш захапляе малюнак. Дарэчы, выява на вокладцы — гэта таксама ягоны малюнак.
— А адкуль такая дзіўная назва кнігі?
— Шмат гадоў таму я слухаў гістарычную перадачу пра старажытны Кітай. І там апавядалі, што пры імпэратары існавала ўстанова, якая называлася Канцылярыя асабліва важных справаў. І займалася гэтая канцылярыя выключна тым, што цягала жанчын вольных паводзінаў (у арыгінале ўжытае інашае слова. — РС) імпэратару. Мне гэта вельмі спадабалася і адклалася ў галаве. Пасьля быў выбух у менскім мэтро, і я напісаў верш пра чалавека, які выходзіць з Канцылярыі важных справаў. Гэта пра КДБэшніка, які шпацыруе да Раманаўскай Слабады, бо ня хоча ісьці ў мэтро «Купалаўскую». Гэта быў пэрыяд грамадзянскай лірыкі, і тая Кацылярыя не выходзіла ў мяне з галавы. Пры гэтым я разумеў, што з дуляй у кішэні сяджу адзін і ніхто не зразумее, што маецца на ўвазе. А Канцылярыя важных справаў — гэта такі падкол (у арыгінале іншае слова. — РС).
— Ты сказаў, што выгадаваўся на расейскай паэзіі. А сам ты пішаш вершы па-расейску?
— Пісаў, я з гэтага пачынаў. Мне цяжка напісаць верш па-расейску, хіба толькі жартаўлівы і мацерны. А па-беларуску такія вершы мне цяжка пісаць. Я ня ўмею пісаць вершы па-расейску, яны проста ня пішуцца. Па-беларуску я магу хутка размаўляць пра палітыку і літаратуру, пра абстракцыі. Але ў цырульні мне цяжка паразумецца па-беларуску. Мова — гэта ня тое, што мы прыдумляем, гэта тое, што мы аднаўляем. Для мяне расейская і беларуская мовы — абмежаванага ўжытку. Я ўвогуле малюю левай, а пішу правай. Можна лічыць, што гэта асаблівасьць майго арганізму.
— А чаму чалавеку павінна быць цікава чытаць твае вершы? Чаму ён павінен узяць у рукі гэтую кнігу?
— Чытач павінен умець адрозьніваць добрыя вершы ад кепскіх. Калі ён гэта ўмее, то мае яму спадабаюцца.
***
Я ўсё зразумеў сёньня ноччу і ціха сказаў «ага».
Вагі ня мусяць быць зрушаны, а чалавек — гэта аб’ём і вага.
Цела, апушчанае ў зямлю, выціскае той жа аб’ём зямлі.
І калі сьмерць глядзіць людзям у вочы — сьмяецца, бо бачыць замест вачэй нулі.
І я зразумеў, чаму сьмерць не цікавіць купля і продаж — сьмерць цікавіць абмен.
Яе правіла простае: замест сябе, сыходзячы, ты пакідаеш камень.
Камень, які будзе даношваць тваё фота, дзень нараджэньня і, канечне, тваё імя.
Ён не аддасьць нічога свайго і забярэ ўсё тваё. Акрамя
Болю і крыўдаў. Бо там, за тужлівай загародкаю з чыгуну,
Ён стане лепшым слухачом тваіх блізкіх. Слухачом шэптаў пра іх віну.
Таму і слухаць ён будзе лепей, ён навучыцца — сарака дзён не міне —
Быць дабрэйшым за цябе, быць фігураю дараваньня, не сказаўшы ні «так» ні «не».
Таму пакуль адзінае слова, якое сьмерць ведае — «замяні»
Людзі растуць, растуць.
Людзі расьцяць сабе камяні.
***
Калі над вясковымі стрэхамі месяц засьвеціць,
І самае чорнае з чорным спляцецца ў суквецьці,
То зьменіцца голас старых, што ўвесь дзень гаманілі ля тыну,
Іх твары зьбялеюць і вочы зазьзяюць бурштынам.
Яны павыносяць бажкоў са спарахнелых каморак
І, плачучы, будуць шаптаць у калодзежны морак:
— У людзей такія пяшчотныя белыя шыі.
Галовы людзкія нібыта ў пажоўклым кавылі.
— І сэрцы такія, што сьпіца навылет прашые.
— І целы такія, што сьпіца прашые навылет!
— Крыві ў іхных целах так мала, так мала, так мала,
Амаль і няма. І таму — ад няма на амалі —
У іх кожная ножка жыве, каб яе паламала.
— У іх кожная ручка жыве, каб яе паламалі.
Каб зводзіць пахілыя вузкія-вузкія плечы,
Рыпець і гайдацца, нібыта пяцелька на браме.
— Такія нібыта, каб толькі ламаць і калечыць.
Ці песьціць і гладзіць па сьвежананесенай ране.
— Іх жылы імкнуцца сабой завязацца на вузел.
Ці лезуць з-пад скуры агрызкам капронавым вонкі.
— Бо ўсё, што рабіў іх кравец, — бессардэчна завузіў
І шыў усьляпую, абмётваў, ня бачачы кромкі.
— Ад раньня да раньня такія сьляпыя, сьляпыя,
Прыгожыя, тонкія, крохкія з раньня да раньня.
Яны паміраюць заўчасна такія любыя,
Бо створаны так — для заўчаснасьці і паміраньня.
Так будуць старыя глядзець у калодзежны сподак,
І шэпт іх заціхне, і рэха закончыць размову.
А сьлёзы, якія, зьляцеўшы, застынуць у водах,
На дне месяц прыме лагодна за дождж бурштыновы.
