Гэта абмяркоўваем з трыма дакумэнталісткамі Вольгай Абрамчык, Вольгай Дашук і Вольга Нікалайчык у перадачы «Толькі жанчыны» з Ганнай Соўсь.
«Жанчына адрозьніваецца ад мужчыны тым, што яна ніколі не баіцца складанасьцяў і па-іншаму ставіцца да болю»
Ганна Соўсь: У сьвеце мастацкага кіно жанчынаў-рэжысэраў істотна меней чым мужчынаў, тады як ў дакумэнталістыцы калі не пароўну, то прынамсі вельмі шмат жанчынаў, хаця тэмы, за якія яны бяруцца, часта вельмі жорсткія. Чаму так, можаце патлумачыць?
Вольга Дашук: У дакумэнтальным кіно калі не пароўну, то часам можа і болей жанчын. Але чаму ў мастацкім меней? Хоць цяпер жанчыны яшчэ на заваявалі мастацкае кіно да канца, але гэты працэс ідзе. Справа ў тым, што ўвайсьці ў прафэсію ў дакумэнтальным кіно прасьцей, чым у мастацкім. У першую чаргу арганізацыйна, бо мастацкія, ігравыя фільмы вымагаюць іншых бюджэтаў. Пэўна, гэта ёсьць прычынай.
Вольга Нікалайчык: Я думаю, што няважна, болей ці меней жанчын у дакумэнталістыцы. Яны — іншыя. Ёсьць абсалютна выразная рыса жаночага дакумэнтальнага кіно, у якім мужчынскі мозг і жаночы дух, жаночая пяшчота. Дакумэнтальнае жаночае кіно — рэч вельмі вытанчаная і элітная. І можа быць таму жанчыны ў ёй глядзяцца зусім па-іншаму, таму што яны робяць гэта тонка і вельмі мужна, яны не баяцца складанасьцяў. Увогуле жанчына адрозьніваецца ад мужчыны тым, што яна ніколі не баіцца складанасьцяў і па-іншаму ставіцца да болю.
У мужчын іншы болевы парог, яны па-іншаму ставяцца до болю, таму жанчыны, можа быць, у дакумэнталістыцы найбольш ярка і вытанчана выглядаюць
Пытаньне болю ў дакумэнталістыцы — мастак прапускае ўсё праз сябе. І менавіта дакумэнталістыка — гэта жывы матэрыял. Калі ты працуеш з жывым вобразам, з жывой душой, а не з акторам, ты прымаеш яго боль на сябе. У мужчын іншы болевы парог, яны па-іншаму ставяцца до болю, таму жанчыны, можа быць, у дакумэнталістыцы найбольш ярка і вытанчана выглядаюць, таму што яны як жанчыны гэты боль пераносяць больш тонка, боль чульліва, і гэта больш выразна выглядае на экране, чым мужчынскі жорсткі кінэматограф. Хоць насамрэч рэжысура — вельмі жорсткая прафэсія, яна мужчынская цалкам, і дакумэнтальная, і мастацкая. Жанчыне ў ёй, паверце, вельмі цяжка.
Ганна Соўсь: Вольга Абрамчык, калі вы будзеце глядзець дакумэнтальнае кіно, не ведаючы яшчэ аўтара, ці зможаце адчуць, жанчына ці мужчына яго рабілі?
Вольга Абрамчык: Усё ж можна гэта адчуць. Я пагаджуся з тым, што дакумэнтальны фільм патрабуе ад рэжысэра цярплівасьці, уменьня не губляць цікавасьць на працягу аднаго, двух, часам і болей гадоў. Зразумела, што ўсё гэта патрабуе ад рэжысэра і мастацкі фільм, але мне здаецца, што дакумэнтальны фільм — у большай ступені. Ён патрабуе больш тонкай працы. На першы погляд падаецца, што мастацкі фільм — больш тонкая праца, але для мяне праца зь героямі дакумэнтальнага фільму значна цяжэйшая, але і цікавейшая. Тут не існуе адзінага падыходу, не працуе адна схема, але, можа, жанчына больш цярпліва падыходзіць да здымкаў дакумэнтальнага фільму.
Ганна Соўсь: Вольга Дашук, ці вы згодная, што жанчыны робяць іншае кіно?
Вольга Дашук: Я разумею, што Вольга мае на ўвазе, але разам з тым ёсьць добрыя фільмы і дрэнныя фільмы. І ёсьць фільмы, па якіх можна сказаць, што гэта зроблена жанчынай, і часта гэта бывае тады, калі яны празьмерна сэнтымэнтальныя і выклікаюць гнеў, калі ты гэта глядзіш, ёсьць нейкая спэкуляцыя на пачуцьцях. Я хацела б дадаць пару слоў наконт таго, чаму жорсткія тэмы бяруцца. У гэтым сэнсе ў любым мастацкім творы з часоў Арыстоцеля нічога не памянялася, любому твору патрэбная драма. Таксама і дакумэнтальнаму фільму. Калі ў дакумэнтальным фільме гэтага няма, то і фільма няма. Таму і тэмы бываюць адпаведныя. Бо ў дакумэнтальным кіно часта драма — гэта рэальная драма.
«Героі звычайна не прымаюць фільмы, якія робяць пра іх»
Ганна Соўсь: Вольга Дашук, вы адна з вядомых у сьвеце дакумэнтальнага кіно беларускіх рэжысэраў, вашыя фільмы дэманструюцца на многіх міжнародных кінафэстывалях і атрымліваюць узнагароды. Сярод вашых стужак шмат стужак, якія ўмоўна можна назваць фільмы-партрэты як вядомых так і не вядомых людзей, і апошняя, яшчэ не завершаная праца — фільм пра фотамастака Сяргея Плыткевіча. Чый партрэт вы вельмі хацелі бы зрабіць, але не атрымліваецца, а за чый партрэт ніколі б не ўзяліся?
Фільм-партрэт ніводзін фэстываль не бярэ! Гэта такі жанр, зь якім ты ніколі за межы сваёй краіны ня выйдзеш.
Вольга Дашук: Я не пагаджуся з тым, што ў мяне фільмы-партрэты, далёка ня ўсе мае фільмы такія. Справа ў тым, што я партрэты рабіць не хачу і не люблю. І тое, што я часам раблю, гэта трохі вымушаная мера, таму што жанр партрэту ў прынцыпе дастаткова няўдзячны і беспэрспэктыўны кінэматаграфічна, таму што гэта па сутнасьці біяграфія чалавека, гэта не надта цікава. Нашмат цікавей мець не партрэт, а нейкую жывую гісторыю, калі падзеі адбываюцца, і ты можаш іх назіраць як рэжысэр, але калі пры гэтым і героі яшчэ цікавыя, то гэта, зразумела, яшчэ адзін плюс для фільма. Якраз фільм-партрэт ніводзін фэстываль не бярэ! Гэта такі жанр, зь якім ты ніколі за межы сваёй краіны ня выйдзеш. Гэта не значыць, што іх ня трэба здымаць, таму што ёсьць шмат вартых людзей, пра якіх трэба апавядаць. Але гэта пэрсанальна... Мала таго героі звычайна не прымаюць фільмы, якія робяць пра іх, бо ў іх сваё ўяўленьне, і ты рызыкуеш зь героем пасварыцца. А фільм пра Плыткевіча, які вельмі адметны чалавек, і я вельмі рада, што зь ім пазнаёмілася праз гэты фільм, гэта таксама не зусім фільм-партрэт, гэта хутчэй фільм, які паказвае працу фатографа прыроды, раскрывае, як гэта адбываецца. Але Плыткевіч фільму яшчэ ня бачыў...
Ганна Соўсь: Вольга Нікалайчык, калісьці вы зрабілі фільм пра вашага сябра і настаўніка Юрыя Хашчавацкага. Напэўна, гэта таксама не партрэт быў... Ці вам не шкада, што ваша палітычная актыўнасьць апошнім часам замінае вам займацца тым, у чым вы вельмі пасьпяховая — дакумэнтальным кіно? Ці без актыўнай грамадзкай пазыцыі вам бы было ня так цікава працаваць, бо вы робіце кіно пра тых, хто пацярпеў ад палітычных рэпрэсій у Беларусі, пра палітычную сытуацыю ў краіне...
«Я вучылася ў Хашчавацкага»
Вольга Нікалайчык: Я ў кіно як рэжысэр прыйшла ў 38 гадоў 10 гадоў таму, сёлета юбілей. Да гэтага я была прадзюсэрам. Я лічу, што гэта новая беларуская хваля... Ёсьць новая француская хваля, дзе ў рэжысэры прыйшлі Гадар, Труфо. Я была прадзюсэрам, працавала і вучылася ў Хашчавацкага. У Віктара Асьлюка вельмі шмат чаго для сябе ўзяла ў прафэсію. Я да гэтага стаўлюся па-філязофску. Калі я прыйшла ў рэжысуру, я шмат зрабіла фільмаў, па два фільмы ў год рабіла, я страшна стамлялася, амаль страціла вочы.
Цяпер я лічу, што неабавязкова рабіць 2,3 фільмы ў год — гэта высмоктвае.
Пасьля мяне жыцьцё такім чынам уцягнула, што я выйшла на плошчу, павяла за сабой людзей, пачаліся турмы, адседкі, і гэта той абсалютны каштоўны досьвед, які мне дала актыўная барацьба на вуліцах, на пікетах, мітынгах, іншых пэрформансах. Гэта досьвед, які цяжка пераацаніць. Цяпер я лічу, што неабавязкова рабіць 2,3 фільмы ў год — гэта высмоктвае. Раней мне проста хацелася крычаць, я навучылася інструмэнтарыю, я палюбіла мантаж. А зараз я разумею, што гэта трэба рабіць тады, каб гэта быў прадукт не на год, не на два, не для БТ, а каб ён заставаўся ў часе і пасьля мяне ў тым ліку.
І плянаў шмат. Я зрабіла летась поўнамэтражны дакумэнтальны фільм «Кветкі Кацярыны» пра праваабаронцу Кацярыну Садоўскую, пра тое, чым яна займаецца, і атрымаўся міні-зрэз нашага жыцьця, таму што я яго ведала знутры, ведала гэтых жанчын, я за іх сядзела. Гэта ўсё зьвязана, і я не пераймаюся, што я не раблю зараз гэта так часта, бо я раблю гэта можа быць мацней, хоць і радзей. Я яшчэ і зразумела іншае жыцьцё, ведаю, чым ахвярую, калі я вінна 8 тысяч даляраў штрафаў за свае мірныя акцыі і пікеты, калі арыштаваная і апісаная мая маёмасьць.
«Сёньня кожны можа ўзяць у рукі камэру і пачаць здымаць дакумэнтальны фільм»
Ганна Соўсь: Вольга Абрамчык, вы скончылі Акадэмію мастацтваў у Менску па спэцыяльнасьці рэжысэр тэлебачаньня, цяпер працягваеце адукацыю ў галіне дакумэнтальнага кіно ў Чэхіі, здымалі ў рамках кампаніі супраць сьмяротнага пакараньня, працавалі на Белсаце, для ўкраінскага тэлебачаньня. З вашага пункту гледжаньня, чым адрозьніваецца беларуская школа дакумэнтальнага кіно ад чэскай, ад эўрапейскай?
Вольга Абрамчык: У першую чаргу ўсё ж гэтаму навучыць нельга. Робіш так, я адчуваеш, потым зьяўляецца нейкі досьвед — залежыць ад таго, якія фільмы глядзіш, якія кнігі чытаеш, зь кім знаёмісься, якія тэмы цябе цікавяць. Гэта ўсё індывідуальна. Раней, будучы студэнтам, мог чакаць 4-5 гадоў, каб трапіць да таго рэжысэра, у якога хацеў займацца. Зараз усё гэта выглядае інакш. Калі я была студэнткай, набіралі кожны год. Увогуле сёньня кожны можа ўзяць у рукі камэру і пачаць здымаць дакумэнтальны фільм. Але добра гэта ці дрэнна, гэта іншае пытаньне. Чым адрозьніваецца навучаньне ў Беларусі і ў Чэхіі? У Чэхіі табе робяць заўвагі і даюць нейкія парады пасьля таго, як ты ўжо зьняў. Спачатку для мяне гэта было дзіўна, але потым я зразумела, што яны даюць магчымасьць зрабіць так, як ты гэта адчуваеш. Але зь іншага боку не магу сказаць, што ў Акадэміі мастацтваў я не магла спрабаваць. Мы шмат працавалі да здымак над тэмамі далей. Усё ж зараз мне здаецца, што калі размова ідзе пра дакумэнтальны фільм, трэба проста браць камэру, ісьці і здымаць.
«Гэта агульнасусьветная тэндэнцыя, калі нават сама гісторыя робіцца выдуманай»
Ганна Соўсь: Давайце сапраўды пагаворым пра трэнды ў сучасным дакумэнтальным кіно ў сьвеце. Вольга Дашук, ці вы згодныя, што шмат што сапраўды зьмянілася? Можна браць камэру, ісьці і здымаць, як кажа Вольга, ці ўсё ж школа, нейкія традыцыі — па-ранейшаму вельмі істотная рэч?
Вольга Дашук: Канешне, зьмянілася. Зараз мы перажываем вялікую трансфармацыю. Яна, дарэчы, больш адчуваецца ў дакумэнтальным кіно, чым у ігравым. І тое, што адбываецца, для рэжысэраў, якія пачыналі раней, калі была яшчэ стужка, цяпер абсалютна іншая эпоха і выклік. Цяпер для таго, каб зрабіць фільм, проста чалавечай гісторыі ўжо мала. Я бы адзначыла тэндэнцыю, якая адначасова і натхняе, і азадачвае — зьнітаваньне мяжы дакумэнтальнасьці, самога паняцьце дакумэнтальнасьці, што гэта такое.
"Непамілаваны". Фільм Вольгі Дашук.
Я прыгадваю 90-я гады, адзін з найлепшых расейскіх дакумэнталістаў Сяргей Дварцавы зрабіў фільм «Хлебны дзень». Ён быў на ўсіх фэстывалях, вяліся жорсткія спрэчкі, ці ён казла ў краму сам упусьціў, ці казёл з уласнай ініцыятывы зайшоў. Зараз гэта здаецца сьмешным. Проста забаўная і недарэчная сама пастаноўка пытаньня, таму што мяжа паміж дакумэнтальным і ігравым кіно фактычна зьнікае. Гэтыя тэрыторыі ўзаемапранікаюць. І ёсьць фільмы, у якіх не проста акторы, як у фільме Паўла Лазінскага, які будзе на IDFA, адным з самых важных фэстываляў дакумэнтальнага кіно ў сьвеце, можа быць, самым важным. У фільме сэанс псыхатэрапіі, ёсьць маці і дачка, и аказваецца ў канцы, што гэтых людзей граюць акторы. Такая тэндэнцыя, што ты ня можаш разабрацца, ці гэта дакумэнтальнае і што такое сапраўднае ўвогуле.
Мяжа паміж дакумэнтальным і ігравым кіно фактычна зьнікае.
Гэта агульнасусьветная тэндэнцыя, калі нават сама гісторыя робіцца выдуманай. Не проста яна ўвасабляецца акторамі, але насамрэч не існавала такой фабулы. І гэта абсалютна новы этап, які, з аднаго боку, дае новыя візуальныя і творчыя магчымасьці, якія здымаюць тыя абмежаваньні, якія былі ў дакумэнтальным кіно, якія існавалі да гэтага. З другога боку, яны проста азадачваюць, таму што паняцьце сапраўднасьці і дакумэнтальнасьці падлягае вельмі кардынальнай трансфармацыі.
«Ня трэба блытаць такія рэчы як відэастрым і мастацтва»
Ганна Соўсь: Вольга Нікалайчык, што для вас мяняецца ў дакумэнтальнага кіно, якія выклікі перад вамі стаяць?
Вольга Нікалайчык: Відэамастацтва, відэакультура сёньня, безумоўна, пашыраюць свае шэрагі, але ня трэба блытаць такія рэчы як відэастрым і мастацтва. Кожны мае магчымасьць на Youtube адкрыць свой канал, а мастацтва застанецца мастацтвам, і дакумэнтальнае кіно — гэта элітнае кіно. І заўжды будзе цяжка прымусіць чалавека глядзець гадзіну дакумэнтальную стужку, і калі яшчэ і квіток за 20 баксаў, як у Эўропе. Сяргей Лазьніца, Віктар Асьлюк, Юрый Хашчавацкі, Воля Дашук, Галя Адамовіч — гэта ёсьць тое самае мастацтва элітнага дакумэнтальнага фільма, якое разьвіваецца, пераходзіць на іншую мову, на іншыя знакі, на іншую, можа быць, эстэтыку, захоўвае этыку і старыя традыцыі ў тым ліку, і ўсё роўна застаецца мастацтвам.
"Беларускі турэмны эцюд" Фільм Вольгі Нікалйчык.
Застаецца і масавая культура. Таму нельга казаць, што мы станем усе рэжысёрамі і адмовімся ад таго, што ёсьць у нас зоркі, і ў беларускім дакумэнтальным кіно, і ў сусьветным. Дарэчы, чэская школа вельмі цудоўная, я шмат езьдзіла да іх навучацца, у іх вельмі добрая дакумэнтальная школа. І калі абіраць паміж сёньняшнім Хашчавацкім зь ягонай «Лабатаміяй» пра вайну Расеі і Грузіі і Стоўнам зь яго фільмам пра Пуціна, то я абіраю Хашчавацкага. Я давяраю яму больш, нягледзячы на тое, што я была ў гэтым фільме прадзюсэрам, бо Стоўн, рэжысэр з левымі поглядамі, безумоўна таленавіты, ідэалізуе Пуціна, робіць яго гераізацыю, і хоча, каб у Амэрыцы глядач паразумеўся зь ім...
«Беларусь часоў Лукашэнкі характарызуе фільм Віктара Асьлюка пра валёнкі»
Ганна Соўсь: А калі казаць пра пэрыяд кіраваньня Аляксандра Лукашэнкі, які дакумэнтальны фільм яго найлепш характарызуе? Вы ўжо згадвалі Хашчавацкага. Які фільм найбольш характарызуе Беларусь часоў Лукашэнкі?
Вольга Нікалайчык: Беларусь часоў Лукашэнкі характарызуе фільм Віктара Асьлюка пра валёнкі (Фільм "Цяпло", у якой паказваецца Сьмілавічкая фабрыка, дзе вырабляюць валёнкі -- РС). Вытворчасьць гэтага абутку ў гэтым цэху паказала сапраўдны партрэт беларусаў, які застанецца як Брэйгель, які застанецца як Босх. Вось гэтыя мілыя фрэскі. Менавіта праз гэты фільм пра валёнкі мы зможам ведаць, якія былі сапраўдныя стомленыя беларусы, на тварах якіх рэдка зьяўляецца ўсьмешка, і гэта будзе якраз тая праўда пра кіраваньне Лукашэнкі.
Фільм Хашчавацкага «Плошча» — вельмі годны, я там таксама прадусар, і ён вельмі добра паказвае тую карціну, у якой мы існуём, хоць фільм і 2006-га году, а цяпер ужо 2017-ы, яшчэ 10 год прайшло. І мы ўжо проста страцілі цывілізацыйныя каштоўнасьці, таму што ўжо цэлая генэрацыя вырасла пад Лукашэнкам, і яны ня ведаюць, хто яны, што яны беларусы, што трэба ісьці ў Эўропу, што мы не Расея...
«Часы кіраваньня Лукашэнкі аказаліся такімі працяглымі, што за гэты час зьмянілася эпоха ў кіно»
Ганна Соўсь: Вольга Дашук, які б фільм вы назвалі?
Вольга Дашук: Яшчэ дадам два словы наконт тэндэнцый. Мы гаварылі пра тое, што паняцьце дакумэнтальнасьці мяняецца. Другое, што вельмі важна, але не датычыць Беларусі, ва ўсім сьвеце як правіла тэлебачаньне служыла асноўнай крыніцай фінансаваньня дакумэнтальнага кіно многія гады. І цяпер тэлебачаньне само перажывае крызіс, таму што маладыя людзі яго ўжо не глядзяць, і вось гэтая схема, якая працавала дастаткова даўно, зараз мяняецца, таму што ніхто ня ведае, што будзе з самім тэлебачаньнем. І гэта наўпрост закранула і фінансаваньне кіно. З гэтым таксама нараджаецца новае, і напэўна гэта будзе зьвязанае з інтэрнэтам, але наколькі гэта будзе дапамагаць беларускім рэжысэрам, яшчэ пытаньне.
А наконт стужкі, якая прадстаўляе гэты пэрыяд, вельмі складана назваць адзін фільм, таму што гэта ў пэўным сэнсе азначае спрашчэньне. Як мне мой герой на днях сказаў, што яго калега здымаў горад Пінск, і потым яму сказаў: ты ўжо можаш не здымаць Пінск, таму што я зьняў і закрыў тэму. Так што адным фільмам ніякім чынам тэму, канешне, не закрыеш. Ну а калі сур’ёзна, то часы кіраваньня Лукашэнкі аказаліся такімі працяглымі, што за гэты час зьмянілася эпоха ў кіно. Прыйшлі новыя тэхналёгіі, зьявіліся новыя мажлівасьці, таму параўноўваць фільмы 90-х гадоў і цяперашні немагчыма. Я сама пачынала: нас вучылі на стужку, мы здымалі яшчэ студэнтамі на 35 мм, гэта абсалютна іншы падыход, і гэта дыктуе сваю эстэтыку, сваю стылістыку ў дакумэнтальным кіно. А зараз гэта таксама глябальны пэрыяд зьменаў — эвалюцыйных. Таму вельмі складана назваць адзін фільм, бо гэтыя часы, гэтыя гады, якіх ужо больш за 20, вельмі розныя аказаліся.
Вольга Абрамчык: Мне таксама цяжка назваць нейкі адзін фільм, але мне здаецца, калі мы кажам пра сапраўднае дакумэнтальнае кіно, мы заўсёды адлюстроўваем час, у якім мы жывем. Будзь то партрэт адной асобы ці цэлай краіны, гэта пра людзей, люстэрка сучаснасьці, і ў дадзеным выпадку аўтару ніхто не ўказвае, як гэта кіно павінна выглядаць. Дакумэнталіст павінен рабіць кіно пра праўду, і калі гэта сапраўды атрымліваецца так, гэта заўсёды пра тое, што зараз адбываецца.
"Беларусы ў Чэхіі". Фільм Вольгі Абрамчык.
Ганна Соўсь: Якія цяпер рэальныя магчымасьці здымаць дакумэнтальнае кіно ў Беларусі? І ўвогуле ці можна пражыць, здымаючы дакумэнтальнае кіно?
Вольга Абрамчык: На жаль, калі здымаць тыя праекты, якія хочаш, пражыць цяжка. Але так працуе і ў цэлым сьвеце. Ты працуеш, робіш нейкія праекты, зарабляеш грошы, і калі ты ня можаш знайсьці спонсара, ты проста выкарыстоўваеш уласныя грошы і здымаеш тое, што ты сапраўды хочаш зьняць, таму што калі будзе спонсар, усё роўна ў яго будуць нейкія пажаданьні да гэтага фільму. Хай уласны праект будзе адзін на 5 год, але гэта будзе тое, што ты сапраўды хочаш паказаць.
«Можна узяць фотаапарат, дыктафон за 100 даляраў, мікрафон, пайсьці і зрабіць фэстывальны шэдэўр»
Вольга Нікалайчык: Вельмі цяжка зараз знайсьці фінансаваньне, менавіта таму, што гэтая сфэра па бюджэце стала, з аднаго боку, таньней, можна ўзяць фотаапарат, дыктафон за 100 даляраў, мікрафон, пайсьці і зрабіць фэстывальны шэдэўр. Калі ты таленавіты, маеш школу, адукацыю, навучаўся рэжысуры і проста трэніраваўся. У гэтым ёсьць вялікі плюс, што сапраўды гэта можна зрабіць не за вялікія грошы. І самае каштоўнае — гэта чалавечы фактар, фактар мастацтва, ідэя, тэма, твой прафэсіяналізм, твая шчырасьць. Я не дарма ўзгадвала францускую хвалю, дзе дакумэнталісты пайшлі пасьля яшчэ і ў мастацкае кіно, і Лазьніца добры вельмі прыклад гэтаму. Дарэчы, яго фільмы «Майдан» і «Аўшвіц» — гэта прыклады... Ён — беларус, таму яго фільмы можна назваць прыкладам вельмі добрага і беларускага кіно. І трэба імкнуцца да такіх дасягненьняў, як у яго ў мастацтве. Я зараз стала літаратурай займацца, у мяне надрукаваны дэбют у «Дзеяслове», аповед «Кара».
Я хачу паставіць малабюджэтныя кароткамэтражкі ва Ўкраіне.
Пасьля адседкі на Акрэсьціна я пішу аповед «Год». І я хачу паставіць малабюджэтныя кароткамэтражкі ва Украіне, бо тут я нават камэру не арандую турэмную, а там магу. І там яшчэ ёсьць ваенная фактура. Я хачу паспрабаваць знайсьці нейкую дапамогу на здымкі ва Ўкраіне, бо тут у мяне голад матэрыяльны, але ўсё буяе і квітнее ў пляне ідэяў. Зь мяне прэ гэтая літаратура, гэтыя сцэнары, дакумэнталістыка. Тры фільмы ляжаць у адзьнятым выглядзе на паліцы, бо няма бюджэту на іх мантаж. Карацей, цяжка ў нашай краіне сапраўднаму, шчыраму чалавеку ў творчасьці знайсьці нейкае фінансаваньне, а кінэматограф — такая рэч, дзе без фінансаваньня нельга. Гэта не літаратура, і гэта нават не мастацтва. Там і так трэба фарбы, пэндзаль купіць, грунтоўку, тканіну, матэрыял. Раней я свае грошы ўкладала, а зараз у мяне 8 тысяч даляраў пазыкі за штрафы, і ўжо я ў такім тупіку, што я, на жаль, на працу выяжджаю ў Кіеў.
«Элітнае мастацтва, культурны глядач»
Ганна Соўсь: Вельмі шкада. Я разумею, што ваша кіно ў любым выпадку застанецца беларускім. Вольга Дашук, вашы фільмы і многіх беларускіх дакумэнталістаў атрымліваюць шматлікія ўзнагароды на кінафэстывалях. Але яны шырокаму гледачу ня вельмі вядомыя. Ці ўвогуле павінен быць масавы глядач у дакумэнтальнага кіно, і як вы бачыце сваю аўдыторыю?
Вольга Дашук: Канешне, няшчасная краіна Беларусь. Добра, што дзяржава фінансуе некаторыя фільмы, але гэтага вельмі мала, і маладым рэжысэрам вельмі складана. А тое, што можна здымаць на свае грошы і нешта рабіць — гэта, канешне, ня больш, чым хобі. Гэта можна толькі кароткі час, калі малады рэжысэр хоча атрымаць прафэсію, ці калі ён зарабляе на іншай працы, а калі ты працуеш прафэсійна, гэта значыць, калі ты жывеш ад дакумэнтальнага кіно, то гэта вельмі складана, і проста адзінкі ў Беларусі могуць сабе гэта дазволіць і ім гэта ўдаецца.
Ганна Соўсь: А вы можаце сабе гэта дазволіць?
Вольга Дашук: Я думаю, што я — хутчэй выключэньне. За ўсю маю біяграфію мне не прыходзілася здымаць фільмы, дзе б я ненавідзела тэму і страшна не хацела гэтага рабіць, і я існавала толькі за дакумэнтальнае кіно амаль што ўсё жыцьцё. Але я ў любы момант гатова, што гэта будзе перапынена.
"Не адзін". Фільм Вольгі Дашук.
Зараз я хутчэй не пра сябе кажу. Гэта вельмі няпэўнае існаваньне, яно азначае невялікія грошы і вельмі цяжкія часы, проста ня кожны чалавек гатовы да гэтага. Трэба ведаць, на што ты ідзеш. Але разам з тым, ва ўсім сьвеце дакумэнталісты рэдка калі гэтым зарабляюць. Гэта некаторыя адзінкавыя шчасьлівыя лёсы. Як правіла, людзі выкладаюць, ці робяць нешта яшчэ, а кіно здымаюць час ад часу.
Тэлебачаньне ёсьць фактычна ва ўсіх краінах сьвету, а дакумэнтальнае кіно — не.
Таму ёсьць розныя рэчы — увогуле дакумэнтальнае кіно, якое хто як спрабуе рабіць, якія тэндэнцыі разьвіваюцца, а ёсьць прафэсійнае дакумэнтальнае кіно, і гэта ўжо зусім іншая справа, таму што нават на тэлебачаньні ў Беларусі, безумоўна, здымаецца нешта, але гэта, як правіла, тэлевізійны фармат, гэта ўжо не зусім тое дакумэнтальнае кіно, пра якое я сёньня вяду гаворку.
Наконт гледача: я цалкам з Вольгай Нікалайчык згодная, што гэта элітнае мастацтва. Дакумэнтальнае кіно — гэта культурны глядач. Тэлебачаньне ёсьць фактычна ва ўсіх краінах сьвету, а дакумэнтальнае кіно — не. Гэта павінен быць падрыхтаваны чалавек з нейкіх узроўнем адукацыі для таго, каб ён мог дакумэнтальнае кіно ўспрымаць. І асабліва перажываць, што няма такой масавасьці, ня трэба ў прынцыпе. Можна прыгадаць, як у 19-м стагодзьдзі таго ж Бальзака чыталі некалькі тысяч чалавек, астатнім гэта было недаступна. І гэта ніколькі не зьмяншае значнасьці Бальзака ў сусьветнай гісторыі. І таксама я хацела б сказаць, што ў нас канешне не зусім выхаваны глядач. На гэта можна ўплываць, можна рыхтаваць гледача, каб дакумэнтальнае кіно больш глядзелі і хадзілі на яго.
Ганна Соўсь: Якое сваё кіно вы лічыце найлепшым?
Вольга Дашук: Калі ты скажаш, якое найлепшае, значыць, ты ніколі ўжо нічога вышэй не падымеш. Таму я лічу, што я яго яшчэ здыму.
Вольга Абрамчык: Мне таксама цяжка адказаць на гэтае пытаньне. Спадзяюся, што наперадзе яшчэ.
Ганна Соўсь: А што вы цяпер здымаеце?
Вольга Абрамчык: Гэта будзе дыплёмны фільм пра base-jumping ў Чэскай Рэспубліцы.
Вольга Нікалайчык: Цалкам пагаджуся са сваімі калегамі, найлепшае кіно яшчэ наперадзе. Вельмі люблю фільмы, якія прысьвяціла Курапатам, настаўніку Хашчавацкаму, фільм пра Яну Палякову «Забойства напярэдадні зімы». Але самае галоўнае — тое, што будзе наперадзе. Хачу зрабіць мастацкія кароткамэтражкі і хачу паспрабаваць усё ж зрабіць фільм пра нашага калегу, які сядзіць зараз у турме, пра Алега Сянцова, расейца, але выйшаў за ўкраінскі Крым, і зараз яго пасадзілі на 20 гадоў у турму. Я хачу ў Кіеве паспрабаваць распачаць працу над фільмам аб ягоным лёсе. Ягоная сястра цяпер у Кіеве. Гэта цяжкая праца, але гэта наш сьвяты абавязак, таму што чалавек закатаваны і знаходзіцца «у кіпцюрах ГПУ», пра якія калісьці пісаў Францішак Аляхновіч.
Усе перадачы «Толькі жанчыны» на Soundcloud
