Пры савецкай уладзе і да апошняга часу кавы ў Горадні папіць не было дзе. Мусілі езьдзіць некалі ў Друскенікі, у «Астру». Потым — мяжа, візы і ніякай табе кавы. Сёньня ўпартая вайна з кавярнямі прайграная, у нашым горадзе стала ў пэўным сэнсе як «за польскім часам».
Сёньня я хаджу часам у кавярню, дзьверы якой расчыніліся насупраць кнігарні. Сёлета. І, якое супадзеньне, гэта адзінае месца, дзе ў горадзе прадаецца мая кніжка — «Саргасава мора». Я сказаў аб гэтым дзяўчыне за стойкай, як тлумачэньне — чаму да іх завітаў, я быў адзіным наведнікам, яна паглядзела спадылба. У польскіх кавярнях сустракаюць ветліва. Але ўсё роўна адчуваю сябе як які паляк ці немец: часам хаджу пісаць сваю новую кнігу ў кавярню! Прызнаюся: марыў, але ніколі ня верыў. Ня выключана, я адзіны, хто піша так кнігу ў Горадні.
Севярын Квяткоўскі аднойчы ў сваім блогу даволі скептычна выказаўся наконт магчымасьці існаваньня ў нашым горадзе кавярняў, дзе замежныя «бязьвізавыя» турысты маглі б пасядзець за кубкам. Яшчэ нядаўна гэта была праўда, але на той момант ужо не. Здарылася ўсё сапраўды нечакана. У мяне быў культурны шок, калі на кожным кроку ў маім горадзе сталі паяўляцца сапраўдныя кавярні. Не кафэтэрыі, не рэстарацыі, дзе пасьля баршчу, шашлыка, гарэлкі і піва могуць падаць якой растваралкі.
Правінцыйнасьць Горадні што два гады парушаў фэст нацыянальных культур. Абвяшчалася, што можа прыехаць сямсот-васямсот чалавек. І начальства абнародавала справаздачу аб гатоўнасьці «общепита». Усё было ў ажуры. Дзьвесьце ці трыста кропак харчаваньня. У сьпіс былі ўключаныя ўсё заводзкія і школьныя буфэты. Не было толькі салдацкіх сталовак і, здаецца, бальнічных. Я глядзеў у гэтыя вочы, што пахваляліся на прэс-канфэрэнцыі, і мне думалася: дурня клеюць ці што? У чым соль? Чаго я не разумею? Бо мне была вядомая рэчаіснасьць: зь якой цяжкасьцю паасобныя людзі спрабавалі адкрыць у горадзе кавярню, а потым яе ўтрымаць. Той жа маленькі, вельмі цесны «Куфэрак» (які даўно не існуе) з кавай і гарачымі круасанамі.
Я шукаў дзе папіць кавы з 1984 году. У памяці гісторыя звычайна кароткага існаваньня паасобных кавярняў. Найбольш запомніўся «Кляштар» у базыльянскіх пабудовах музэю гісторыі рэлігіі, Мікола Таранда і Алесь Сураў, якія сустракалі. Гэта быў прысмак новых часоў. 1991 год. Затым «Батлейка» у былым тэатры Тызэнгаўза. Зноў — Таранда. «Батлейка» трапляла ў вершы, была любімай, яе памятаюць дагэтуль у Менску і Беластоку. Нарэшце быў «Кронан» у старой забудове. На вулічнай сьцяне — росьпіс паводле гравюры: сярэднявечная Горадня. Нядаўна будаўнікі зьнішчылі выяву, якая гадамі нагадвала аб раптоўна закрытай кавярні. Гэта было атмасфэрнае месца, куды вадзілі звычайна замежнікаў, дзе рабіліся здымкі. Але начальству штось не спадабалася. Былі задзейнічаныя ўсе сродкі — дзяржаўная прэса і г.д. Перастала існаваць назаўсёды. Больш на той момант нідзе ў горадзе кавы папіць было немагчыма.
Пройдзе час, пакуль не паявіцца стылёвая кавярня на пешаходнай вуліцы, адзінае месца ў горадзе, куды прыемна завесьці замежных гасьцей. Начальства ўпарта супрацівілася духу часу. Прывычка. Вось вам бар, вось «трактиръ», толькі не кавярні.
Я паставіў крыж на Горадні, як на горадзе, які ня мае смаку да кавы. Хаця мова мела быць аб айцах гораду, ад якіх усё залежала, якія яго трымалі ў руках. Галоў нярэдка мянялі, тусавалі, прысылалі аднекуль, але наша справа заставалася дохлай. Прычына была па сутнасьці на паверхні, але спатрэбіўся час, каб усьвядоміць, такія рэчы вымагаюць, бывае, гады. У Горадні адбывалася падспуднае змаганьне. На псыхалягічным, на мэнтальным узроўні. Начальства было выхаванае на культуры савецкага рэстарану. Куды я ні нагой, брыдзіўся. Рэстаран быў для намэнклятуры родным домам. Слова «банкет» лашчыла вуха. Начальства ня піла кавы. Ня тое што грэбавала, проста ў галаве такога не было — каб паехаць у Вільню, зайсьці ў кавярню. Ці ў Друскенікі. Ня кажучы пра Варшаву.
Рэстараны рабіліся нерэнтабэльнымі, каналі, але начальства не хацела зь імі расставацца. Жалезна трымалася свайго, было верным «ідэалам бацькоў». Там прывыклі «гудзець» і расслабляцца. А часам можна чай байхавы, чаму ж не? У цягніку ў «падстаканьніках» асабліва — гэта тое, што трэба. Кава? Хіба што зь яечняй на сьнеданьне якой растваральнай. Апроч псыхалягічнага непрыманьня, ясна, існавалі звычайныя рычагі: амаль непераадольныя цяжкасьці з атрыманьнем усіх дазволаў, ліцэнзій. А затым вечныя праверкі. Але які турыстычны горад без кавярняў?
Адзін краязнаўца наіўна прапаноўваў завабліваць турыстаў, адкрыўшы савецкую сталоўку: шыльда, стравы, назвы часоў СССР. Мне было прыкра, што мой горад хочуць пакінуць у саветчыне назаўсёды. Але начальства аднойчы наступіла на горла сваёй песьні, здалося. Мабыць сьціснуўшы зубы.
Культура кавярняў, якая існавала да вайны, была надзейна зьліквідаваная за гады савецкай улады. Ня думаў, што адраджацца будзе ў такіх пакутах. Сам я ў пэўным сэнсе не дачакаўся. Гадамі піў каву дома, шмат. За пішучай машынкай, за кампом, ці трымаючы асадку. Прыяцель сказаў: у цябе нават у апавяданьнях вечна з кубкамі ці з туркай… Аднойчы як адцяла: больш кавы не бяру ў рот. І раптам пачалі адкрывацца кавярні. Шкада. Але так бывае ў жыцьці: ці спазьняемся, ці не ўдаецца дачакацца. Часам, канечне, заходжу, бяру гарбату зялёную. Але гэта ня так цікава. Усё ж кава ў кавярні — гэта самае тое. Аднак галоўнае — Горадню напаткаў бум кавярняў, вайну зь імі, каб іх не было, я перажыў у душы. Мала таго, вось вам вулічныя, як у Вільні ці Варшаве. Ажывае традыцыя польскіх часоў. «Старыя добрыя» рэстараны пакрысе паміраюць у галовах начальства. Ці ў душах. Кава перамагла гарэлку. Горад стаў эўрапейскім. Нарэшце.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
