Грузьдзіловіч: Аляксандар Лукашэнка запэўніў прэзыдэнта Туркмэністану Бердымухамедава ў сяброўстве, у паважлівых адносінах да туркмэнаў. Ці сапраўды беларусы ставяцца да туркмэнаў або іншых выхадцаў зь Сярэдняй Азіі як да роўных? Ці гатовая Беларусь прымаць усё больш людзей зь іншай мэнтальнасьцю, іншым веравызнаньнем, колерам скуры?
Для пачатку размовы на гэтую складаную і даволі далікатную, як мне падаецца, тэму распавяду вось такую гісторыю, пра якую мне вядома дакладна. Напярэдадні прыезду ў Менск прэзыдэнта Туркмэністану Бердымухамедава ў адной з ВНУ сталіцы, дзе навучаюцца туркмэнскія студэнты, фармавалі зь іх групу для ўдзелу ў сустрэчы зь Бердымухамедавым.
Асобная тэма, што гэтым займаліся не супрацоўнікі туркмэнскай амбасады ці актывісты зямляцтва, а беларускія выкладчыкі. Гэта таксама цікава, але я ўсё ж пра іншае.
І вось на заняткі туркмэнскай групы прыходзіць беларуская выкладчыца, накіраваная дэканатам, і кажа, што трэба ўключыць у групу сустрэчы Бердымухамедава яшчэ некалькі студэнтаў вось з гэтай вучэбнай групы.
І якімі словамі яна гэтую сваю місію суправаджае? Яна кажа, зьвяртаючыся да сваёй беларускай калегі, якая вядзе заняткі: «А ці ёсьць тут у вас сярод туркмэнаў нармальныя студэнты?» Прычым пытаецца пра гэта ў іх прысутнасьці.
Можна меркаваць, што гэта была такая агаворка, памылка, няпільнасьць пэўнага чалавека. Але мне асабіста за такімі словамі — ці ёсьць тут сярод вашых туркмэнаў нармальныя — бачацца пэўныя комплексы паводле нацыянальнай прыкметы. Пэўнае дубляваньне расейскага, ці, дакладней, маскоўскага стаўленьня да таджыкаў ды іншых прадстаўнікоў Сярэдняй Азіі.
І, дарэчы, туркмэнскія студэнты гэтак і ўспрынялі пытаньне беларускай выкладчыцы — як намёк на нейкую нацыянальную непаўнавартасьць. Ці рэлігійную, ці адукацыйную — іх можна шмат пералічыць. І ўжо потым не дапамаглі выбачэньні выкладчыцы — усё было ўспрынята гэтак, як было сказана.
Асадачак, як кажуць, застаўся, і на тую беларускую выкладчыцу, якая вяла ў туркмэнаў заняткі, пасьля лекцыі пасыпаліся прызнаньні туркмэнаў пра іх вучобу ў Беларусі. Што, аказваецца, з падобнымі праявамі тут у Беларусі яны сустракаюцца не ўпершыню. Гэткі бытавы «расізм» яны бачаць шмат дзе. Што ім выдзяляюць горшыя аўдыторыі, што бяруць грошы за ўсё, што толькі можна. Што абмяжоўваюць у пэўных правах і магчымасьцях.
Прыкладам, вось мы гэтага ня ведаем, але замежным студэнтам у Беларусі забаронена працаваць — увогуле няма ніякага мэханізму легальнай падпрацоўкі для студэнтаў, ня толькі туркмэнскіх. Таксама кітайскіх, якія пасьля расейскіх і туркмэнскіх студэнтаў на трэцім радку паводле масавасьці ў беларускіх ВНУ. У нас толькі расейскія студэнты на роўных правах зь беларусамі, а ўсе іншыя так ці інакш адчуваюць сябе тут ня цалкам вартаснымі.
Напрыклад, ёсьць такая стадыя навучаньня, як практыка. Дык у беларускія школы ці на нашы прадпрыемствы практыкантаў-замежнікаў фактычна не бяруць — з розных прычын. З моўнай, напрыклад. Магчыма, яшчэ ёсьць прычыны. Але пасьля 4 гадоў навучаньня замежнікам кажуць, каб ехалі на практыку да сябе дамоў.
Магчыма, каб урэгуляваць такія пытаньні, патрэбныя нейкія адмысловыя дамовы паміж кіраўнікамі краін, кіраўнікамі пэўных ведамстваў. І нейкія дамовы сапраўды падпісваюцца, як вось зараз паміж Лукашэнкам і Бердымухамедавым. Але, паводле маіх назіраньняў, не адбываецца галоўнага — зьменаў у мэнтальнасьці беларусаў.
Славутая талерантнасьць беларусаў — гэта ўжо даўно гісторыя той краіны, якая не існуе.
Славутая талерантнасьць беларусаў — гэта ўжо даўно гісторыя той краіны, якая не існуе. Калі беларусы жылі на адной вуліцы побач з габрэямі ці татарамі, зь лютэранамі і каталікамі маліліся побач, у адным паселішчы.
А сёньня краіна іншая. Мы маем усё больш аднародную мэнтальна масу, прычым даволі варожа настроеную да замежнікаў, якія, паводле агульных уяўленьняў, могуць прынесьці нам дэстабілізацыю ці нават тэрарызм, небясьпеку.
Адкуль бяруцца такія настроі? Чаму яны замяшчаюць былую талерантнасьць беларусаў, ды нават былы інтэрнацыяналізм савецкіх людзей? На маю думку, тут віна ня толькі палітыкаў пры ўладзе, тых, хто фармуе культурны і палітычны парадак дня, інфармацыйную палітыку ў тым ліку, але і непасрэдна супрацоўнікаў мэдыяў.
Згадайма, як часта мы чуем па дзяржаўным тэлебачаньні навіны пра чарговае затрыманьне злачынцаў пэўнай нацыянальнасьці, якая даўно насяляе беларускія землі — гэтак яе акрэсьлім.
Зноў і зноў на розных узроўнях у журналісцкім асяродзьдзі паўтараецца заўвага, што гэтак нельга, што зьвязваць пэўны від злачынства з пэўнай нацыяй — гэта разбураць адзінства народу краіны. Але нічога не мяняецца. Зноў наступаюць журналісты на тыя ж граблі.
Але гэта, як мне падаецца, праява агульнай хваробы грамадзтва. Прыніжэньне меншасьці ў недэмакратычнай краіне выяўляецца паводле любой прыкметы: нацыянальнай, расавай, палітычнай, гендэрнай. На жаль, Беларусь у гэтым сэнсе рухаецца не на захад, а на ўсход, як мне падаецца.
Цыганкоў: Тут розныя прычыны, і гістарычныя, і сацыяльныя, і перш за ўсё стан Беларусі за апошнія 20 гадоў. Гэта яе зачыненасьць — культурная і палітычная. Беларусь ня ўдзельнічае ў тых працэсах, якія ідуць у эўрапейскіх краінах, не ўваходзіць нават у Раду Эўропы, і гэта пустыя словы для большасьці людзей, але яны і прыводзяць да такіх наступстваў.
Менавіта ў радзе Эўропы разглядаюцца шматлікія праваабарончыя пытаньні. А ў беларусаў няма магчымасьці зьвярнуцца кудысьці за межы Беларусі, каб адстаяць сваё права. А які беларускі суд, мы ведаем.
У шырокае інфармацыйнае поле не пранікаюць тыя зьявы, якія цяпер існуюць ва ўсім сьвеце. Мультыкультуралізм, талерантнасьць застаюцца для беларусаў незразумелымі і варожымі.
Тут ёсьць, безумоўна, і ўплыў расейскай прапаганды, якая апошнія 2–3 гады вельмі варожа ставіцца да такіх тэмаў, крытыкуе Эўропу.
Сацыялёгія паказвае, што вялікая колькасьць беларусаў — яна мяняецца, ад 60 да 80%, — ня хоча, каб у Беларусь імігравалі людзі іншай культуры.
Калі ёсьць якая згода ў беларускім грамадзтве, то гэта якраз наконт міграцыі ў Беларусь людзей зь іншай культурай і веравызнаньнем. Сацыялёгія паказвае, што вялікая колькасьць беларусаў — яна мяняецца, ад 60 да 80%, — ня хоча, каб у Беларусь імігравалі людзі іншай культуры. Маецца на ўвазе, што беларусы спакойна ставяцца да міграцыі тых жа расейцаў ці ўкраінцаў, але ўжо вельмі насьцярожана — да міграцыі з азіяцкіх, афрыканскіх краін.
Тут ёсьць згода і ў людзей, прыхільных сёньняшняй уладзе, і ў больш дэмакратычных. Сярод людзей, якія пратэстуюць супраць Лукашэнкі і выступаюць за ўваход у эўрапейскія структуры, таксама вялікі працэнт тых, хто не прымае міграцыі.
Беларусь — досыць монаэтнічная нацыя, на 89%. Вопыт паказвае, што ў такіх нацыяў больш папулярная ідэя ізаляцыянізму, неўспрыняцьця іншых культур. Мы назіраем гэта ў іншых краінах постсавецкай прасторы, напрыклад, у Грузіі і Армэніі. Гэта паказвае, які шлях трэба прайсьці беларусам. І міт пра талерантнасьць даўно варта сьпісаць у нябыт.
Глод: Калі задаць каму пытаньне, найбольшая колькасьць студэнтаў зь якой краіны вучыцца ў Беларусі — то часьцей за ўсё, адкідваючы расейцаў, адказваюць: з Кітаю. Насамрэч гэта ня так. Паводле статыстыкі, болей за ўсё замежных студэнтаў у Беларусі з Туркмэністану. Даводзілася чуць, дый пісалася пра гэта, што паводзяць сябе яны, скажам так, ня вельмі: на дыскатэках задзіраюцца, прыстаюць да беларускіх дзяўчат.
Вядомая гісторыя, калі тры гады таму ў навагоднюю ноч у самым цэнтры Менску ля Палаца спорту грамадзяне Туркмэністану і Ўзбэкістану зладзілі «беспарадкі». Такі тэрмін ужыў тады першы намесьнік начальніка Галоўнага ўпраўленьня аховы правапарадку і прафіляктыкі МУС Беларусі Іван Кубракоў.
Ён паведаміў, што хуліганілі на навагоднім сьвяце ў асноўным грамадзяне Туркмэністану ва ўзросьце ад 19 да 27 гадоў. Яны лаяліся матам на адрас іншых адпачывальнікаў і супрацоўнікаў міліцыі, падалі на калені і штурхалі іншых грамадзян, узлазілі на сцэну. Беларусы трываць ня сталі. У выніку міліцыя затрымалі 25 чалавек, сярод якіх былі і беларусы. Іх аштрафавалі на сур’ёзныя сумы.
Монанацыянальнае беларускае грамадзтва ўспрымае «чужых» вельмі насьцярожана.
Калі ж паспрабаваць абагульніць гэты ды падобныя факты, то, мне падаецца, можна казаць, што монанацыянальнае беларускае грамадзтва ўспрымае «чужых» вельмі насьцярожана. Іх недалюбліваюць, іх увесь час правярае міліцыя, ім імкнуцца не здаваць кватэры. У іх бачаць, у лепшым выпадку, спэкулянтаў, у горшым — патэнцыйных рабаўнікоў. Яны па-ранейшаму застаюцца для нас чужымі.
І, канечне, нельга абмінуць яшчэ адну значную рэч: у Беларусі няма патрэбы ў вялікай колькасьці выхадцаў зь Сярэдняй Азіі. У Расеі тыя ж туркмэны патрэбныя для выкананьня розных непрэстыжных прац. Так было калісьці ў ФРГ, куды хлынулі туркі. А ў нас усю «чорную» працу беларусы прывыклі рабіць самі. Дый будаўнікоў хапае сваіх. А шапікаў і рынкаў у краіне няшмат.
Нягледзячы на гэта, Беларусь застаецца прывабнай для выхадцаў зь Сярэдняй Азіі і Каўказу. Чаму? Іх вабіць магчымасьць празь Беларусь трапіць у Польшчу і Літву, а затым і далей на больш багаты Захад. І гэта робіцца ў даволі шырокім фармаце. Як сьведчыць міліцыя, выхадцы з таго ж Туркмэністану прыяжджаюць у Беларусь, заключаюць тут фіктыўныя шлюбы зь мясцовымі, перавозяць сюды родных — а пасьля спрабуюць усе разам прасунуцца на Захад.
