Колькі ў нашай мове мілагучных, пявучых, сакавітых словаў! Напрыклад, такое: Белдзяржстрах.
Яно, вядома, значыць трошкі ня тое, што ў ім чуецца. Але беларусам, у адрозьненьне ад, скажам, расейцаў, заўжды было важна, дзе што чуецца. Фанэтычны прынцып. Такая ў нас шчырая мова — сабе на шкоду.
А чуецца ў гэтым слове найперш ён — страх.
І страх гэта не абы-які — а беларускі і дзяржаўны. Страх зь вялікай літары. Перад якім страхі простага грамадзяніна — усяго толькі бурбалкі, да якіх нікому няма справы.
Чамусьці кожны раз, калі ты бачыш і чуеш слова «Белдзяржстрах» — табе ўяўляецца ўсёмагутны і строгі беларускі Чыноўнік. І ня так насамрэч істотна, за што баіцца ён сам і каму той страх унушае. Важна, што такое прымітыўнае пачуцьцё, як страх, можа быць падмуркам для цэлай дзяржавы. Беларусь замірае ад белдзяржстраху і зь белдзяржстрахам глядзіць на сьвет. Ад чалавечага страху можна пазбавіцца. Ад белдзяржстраху можна толькі звольніцца — або сесьці за краты.
Сапраўднаму Чыноўніку не бывае страшна. Яму бывае толькі белдзяржстрашна — і сэнс ягонай працы ў тым, каб белдзяржстрашна тут было кожнаму.
Нават таму, хто нічога ня мае супраць беларускай дзяржавы і беларускіх чыноўнікаў.
Бо калі ягоны страх будзе іншага калібру — ён ператворыцца ў чалавека. Для Сапраўднага чыноўніка гэта самагубства. Памяняць кабінэтнае вымярэньне на месца ў чарзе, апынуцца з таго боку акенца немагчыма — гэта дзьве розныя рэальнасьці. Неба і зямля. Чыноўнік на небе, а мы тут — ідзем на паклон.
Страх заўжды — рух долу, страх пахне зямлёй.
Нават калі ты баішся вышыні, неба, пустаты пад нагамі — гэта значыць, што насамрэч ты баішся зямлі.
Успамінаецца клясычная пагроза: «Зямлю будзеш есьці!» Магчыма, рэч у зямным прыцяжэньні, на якое мы асуджаныя — гэтаксама, як асуджаныя жыць у нейкай ня намі абранай дзяржаве. Жыць — гэта значыць паміраць? Не. Жыць — гэта значыць суіснаваць зь ня намі абранымі бюракратамі, якія будуць уладарыць намі і пасьля сьмерці.
Страх пахне зямлёй, а белдзяржстрах пахне паперай.
Каб пабачыць і адчуць нармальны, недзяржаўны беларускі страх, далёка хадзіць ня трэба. Дастаткова пакорпацца крыху ў сабе — там, на глыбіні маралі, на ўзроўні генаў, паміж пяскоў неэгіпэцкай зямлі, у якой поўзаюць чарвякі сумневаў і анёлы веры, ён і жыве сваім адвечным жыцьцём. Што зь ім рабіць — кожны вырашае па-свойму. Можна выкарчаваць, можна падсыпаць угнаеньня. Большасьць аддае перавагу другому варыянту. Важдацца меней, а вынік, як правіла — той самы. Чаго мы баімся? Таго ж, чаго і іншыя. Вайны, беспрацоўя, голаду, самоты, хваробы, сьмерці. Баімся выглядаць сьмешнымі, баімся прыніжэньня і болю. Але калі страх саступае месца жаху — значыць, яны ўжо блізка, вайна, самота, прыніжэньне, боль, хвароба, няволя — гэтыя добрыя прыяцелі любой дыктатуры.
Белдзяржжах — першая першая прыступка ад дыктатуры да фашызму.
Фашызм пачынаецца зь бюракратыі. Той, хто апынуўся на тым канцы стала, або за перагародкай, або ў акенцы — залічае сябе да эліты і адчувае часткаю расы гаспадароў. Той, хто застаўся там, у ролі наведніка, просьбіта — ужо не чалавек. Зь ім можна рабіць усё, што заўгодна, як з жывёлай або расьлінай. Ніжэйшая раса, другі і трэці гатунак. Гэта чалавеку можа быць балюча. Але як можа быць чалавекам той, хто ад цябе залежыць?
Беларускі чыноўнік вясёлы тады, калі нагодаў для весялосьці няма. І наадварот — не ўсьміхаецца там, дзе ягоная ўсьмешка ўваходзіць у прафэсійныя абавязкі.
Беларускі чыноўнік трымаецца літары закону — так моцна, што літару пара ўжо мяняць, ён яе зламаў.
Або наадварот, беларускі чыноўнік не трымаецца за тую літару — ён адпусьціў рукі, каб узяць тэлефон, па якім яму скажуць, за якую літару ўзяцца.
Беларускі чыноўнік малаадукаваны, ён нічога ня ведае пра сьвет і вельмі капрызьлівы. Таму зь ім трэба гаварыць, як зь дзіцём. Даваць яму шакалядкі, называць ласкавымі словамі, рабіць камплімэнты і не павышаць голас. Гэта непэдагагічна.
Беларускі чыноўнік любіць паказваць пальцам у неба. Нічога дзіўнага, што ён туды ім часьцей за ўсё і трапляе.
Беларускага чыноўніка трэба задобрыць. У яго трэба выпрацаваць давер, прывучыць яго да сябе. І тады ўжо засоўваць галаву яму ў пашчу. Беларусу, які ідзе да чыноўніка, трэба быць адначасова пэдагогам і дрэсіроўшчыкам.
Беларускаму чыноўніку ўсе замінаюць. Менавіта таму трэба рабіць вінаваты твар, калі заходзіш да яго на прыём. Калі ў Беларусі пачнуць рабіць свае нацыянальныя маскі — кшталту вэнэцыянскіх, гэтую будзе зрабіць прасьцей за ўсё. Менавіта па масцы віны іх будуць пазнаваць ва ўсім сьвеце — як цяпер пазнаюць нас у дзяржаўных канторах іншых краін.
Беларускі чыноўнік забараняе ўсё, чаго не разумее. Ён ня зьвер, ён з ахвотай забараніў бы сябе — але наверсе ім задаволеныя. Бо ўсё стаіць і ўсё баіцца — а што яшчэ трэба моцнай дзяржаве?
Беларускі чыноўнік едзе ў адпачынак і зь перавагай глядзіць на сваіх калегаў, іншаземных чыноўнікаў, якім даводзіцца працаваць за празрыстым шклом, каб усе бачылі, што яны там робяць. Ён ведае, што яго народ ніколі так ня зробіць. Народу будзе няёмка. Народу патрэбная выпіска. Народу нужна спраўка.
