Плошча-2015 = Майдан-2014?

Над гэтымі пытаньнямі разважаюць намесьнік кіраўніка кампаніі «Гавары праўду» Андрэй Дзьмітрыеў, старшыня АГП Анатоль Лябедзька і кіраўнік партыі зялёных Алег Новікаў.

«Першая стадыя — супраціў, другая — рэвалюцыя»

Дракахруст: На Майдане ў Кіеве пабывалі хіба ня ўсе ключавыя дзеячы беларускай апазыцыі. Пры гэтым многія выказвалі салідарнасьць ці, прынамсі, разуменьне ўсіх, падкрэсьліваю, усіх дзеяньняў Майдану. І нават у ідэалягічным пляне адбылася зьмена моды — Джын Шарп зь яго тэорыяй негвалтоўнага супраціву здадзены ў архіў, на парадку дня права народа на паўстаньне. Дык гэта і Беларусі тычыцца, і плянаў на 2015 год?

Лябедзька: Мы можам зараз займацца палітычным прагнозам, але толькі час адкажа, што будзе ў 2015 годзе. Я думаю, што трэба чакаць паўтарэньня мінулых сцэнароў. У нас заўсёды частка грамадзянскай супольнасьці і апазыцыі перад прэзыдэнцкай кампаніяй спрабавала прадаць сябе, як найменшае зло, ўладзе і рэжыму і такім чынам рэалізаваць свае амбіцыі. Так што мой прагноз напярэдадні выбараў 2015 году такі, што гэты сцэнар будзе паўтарацца.

А якой будзе Плошча 2015 — сёньня гаварыць рана. Калі б было больш еднасьці і кансалідацыі палітычнай апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, якія былі б скіраваныя не на тое, каб прапанаваць сябе ўладзе як найменшае зло і такім чынам інтэгравацца ў тыя калідоры, якія пабудаваныя ўладай, то тады можна было б з большай верагоднасьцю гаварыць, што паўтарэньне ўкраінскага Майдану мае пэрспэктыву.

Дракахруст: Анатоль, калі вы кажаце пра паўтарэньне Майдану, то маецца на ўвазе паўтарэньне ва ўсіх ягоных праявах, ці толькі ў тым, што людзі стаяць на Майдане і выказваюць свае патрабаваньні?

Лябедзька: Насамрэч ва Ўкраіне была першая стадыя — супраціў, а потым была рэвалюцыя. Усё залежыць ад таго, якая колькасьць удзельнікаў палітычнага працэсу — гэта раз. І, па-другое, як рэагуюць на Плошчу тыя, хто на іншым баку барыкадаў. Гэтыя два моманты уплываюць на тое, ці робіцца супраціў больш радыкальным, ці мае месца мірнае супрацьстаяньне.

Дракахруст: Алег, Анатоль больш казаў пра прагнозы. Але гэта такая справа, якую можа рабіць і палітычны аглядальнік Радыё Свабода, а палітык усё ж такі распрацоўвае нейкія пляны. На ваш погляд, у сьвятле Майдану, што можна сказаць менавіта пра пляны на 2015 год?

Новікаў: Я думаю, што палітык павінен сыходзіць з рацыянальнага аналізу сытуацыі. Так здарылася, што я з 2006 году жыву паміж Менскам і Кіевам. Па сямейных абставінах я быў падчас апошняй фазы эскаляцыі Майдану якраз у Кіеве. Я скажу так: грамадзтва ва Ўкраіне ў шоку. І гэта пры тым, што існуюць паралельныя трактоўкі падзеяў. І можна толькі ўявіць, якая сытуацыя ў Беларусі, дзе мэдыяпрастора цалкам манапалізаваная. На кантрасьце з падзеямі ва Ўкраіне Лукашэнка выігрывае выбары вельмі лёгка. Гэта зразумела. І асобны дзякуй тут трэба сказаць той частцы беларускай апазыцыі, якая займаецца гераізацыяй арганізацый, якія зьвязаныя з гітлераўскай калябарацыяй і з акцыямі супраць савецкіх партызан у Беларусі. Таму, на маю думку, кампанія 2015 году будзе мець абсалютна прахадны характар. Зь іншага боку, паколькі палітычныя «гранды» яе праігнаруюць, магчыма, гэта будзе час выхаду маладых палітыкаў, што дазволіць неяк зьмяніць ляндшафт беларускай апазыцыі, што безумоўна, неабходна.

Дракахруст: Андрэй, як выглядаюць пляны на Плошчу-2015 у сьвятле ўкраінскага Майдану?

Дзьмітрыеў: Маё асабістае адчуваньне і ўражаньні ад размоваў зь людзьмі такія, што беларускае грамадзтва не гатовае для Майдану. І параўноўваць з сытуацыяй ва Ўкраіне ня варта. Гэта розныя сытуацыі і розны гістарычны шлях апошніх 20 гадоў. Таму 2015 год зараз выглядае як вельмі сур’ёзнае выпрабаваньне для апазыцыі, бо грамадзтва ў Беларусі дэзарыентаванае. Яно ўсё больш і больш апускаецца ў дэпрэсію, і галоўным чыньнікам будзе, ці ўвогуле захоча грамадзтва нешта зрабіць (я маю на ўвазе ня толькі Плошчу), ці яно застанецца ў баку і будзе назіраць за тым, што адбываецца паміж апазыцыяй і ўладай.

У Фэйсбуку мы бачым вялікую падтрымку Майдану. Але калі я хаджу па кватэрах ці тэлефаную выбаршчыкам па сваёй парлямэнцкай акрузе, я чую іншыя рэакцыі.

Першая катэгорыя людзей выказваецца супраць Лукашэнкі, але яны ня хочуць, каб было так, як ва Ўкраіне цяпер.

Другая катэгорыя — гэта людзі, якія кажуць, што Майдан даказвае, што сёньня Плошча не працуе, нават калі выйдзе мільён і будзе кідацца «кактэйлямі Молатава». Але калі ўлада ня хоча, калі ня мае жаданьня размаўляць з табой, ня хоча нешта зьмяняць, то нічога і ня зьменіцца.

І трэцяя катэгорыя людзей кажа пра тое, што гэта ня першы Майдан. Вынікам мінулага Майдану было толькі паглыбленьне карупцыі ва Ўкраіне, пагаршэньне жыцьця.

Майдан у сёньняшнім выглядзе (я не кажу пра тое, як ён будзе разьвівацца далей) дае людзям аргумэнты супраць Плошчы-2015, супраць таго, каб выходзіць на вуліцу, і супраць таго, каб ісьці па гэтым сцэнары.

Трыюмф народу ці крах палітычнай культуры?

Дракахруст: Анатоль, нашы калегі выказалі пэўны скепсіс, пэсымізм і крытыку. Алег казаў пра тое, што ўкраінскае грамадзтва ў шоку, паводле Андрэя беларускае — таксама ў шоку. Вам слова для адказу.

Лябедзька: Я таксама маю пэўныя камунікацыі з украінскімі партнэрамі і бываў на Майдане. І ў Беларусі сустракаюся ня толькі з тымі, хто піша і прысутнічае ў Фэйсбуку і іншых сацыяльных сетках. Няма адназначнага адказу, якое ўспрыйманьне ўкраінскіх падзеяў, я магу прывесьці багата прыкладаў пазытыўнага водгуку ў Беларусі.

Тое, што сёньня адбываецца ва Ўкраіне — гэта выклік таму трэнду, які на постсавецкай прасторы абазначылі Лукашэнка, Пуцін і лідэры азіяцкіх краін. І ў гэтым значэньне ўкраінскіх падзеяў велізарнае. Яны будуць так ці інакш уплываць і на Беларусь, і на Расею. Таму што толькі Ўкраіна можа задаць альтэрнатыву, яе ня можа задаць тэмпэрамэнтная Грузія ці маленькая Малдова. І менавіта таму такая ўвага да таго, што адбываецца ва Ўкраіне.

Я думаю, што формула «колькі б людзей ня выйшла — ні на што гэта не паўплывае» — яна тупіковая. Тыя, хто выйшаў на Майдан у Кіеве, хай і часткова, але дамагліся таго, чаго патрабавалі — адстаўкі Азарава, адмены тых законаў, якія называлі фашысцкімі ці беларускімі. І калі удасца выйсьці на вырашэньне пытаньня ў прававым коле, што азначае датэрміновыя выбары, то мы зможам убачыць абсалютна новую якасьць сытуацыі.

У 2004 годзе было жаданьне ісьці за лідэрамі, слухаць, што яны гавораць, і многае зьвязвалася з канкрэтнымі прозьвішчамі. Зараз значная колькасьць украінцаў зьвязваюць свае спадзевы і інтарэсы ня з прозьвішчамі, што азначае, што клян на клян ужо не памяняеш. Тыя, хто прыйдзе, яны будуць вымушаны думаць пра людзей, пра іх патрабаваньні, інакш будзе новы Майдан.

Новікаў: На маю думку мы, на жаль, маем справу з поўным крахам той палітычнай культуры ва Ўкраіне, якая фармавалася ў апошнія 20 гадоў. Я хачу сказаць, што Ўкраіна — гэта адна з трох краінаў сярод 12 краінаў СНД, дзе сфармавалася дэмакратыя. Прычым яна была ўнікальная, якая выражаецца ў формуле «22 года незалежнасьці і 4 прэзыдэнта». Гэта азначае, што быў выпрацаваны мэханізм перадачы ўлады. Зразумела, што былі пытаньні па выбарах, аднак гэта быў ужо нейкі кансэнсус. І тое, што зараз адбылося, безумоўна, гэта канец кансэнсусу, канец вось гэтай палітычнай культуры. Зразумела, што гэта зьвязана з тым, што ад самага пачатку гэта была ня мірная рэвалюцыя, як Майдан-2004. Гэта быў гвалт: ад самага пачатку захоп будынкаў, разбурэньне помніка Леніну. Там ніякага не было этапу, пра які можна было б сказаць, што гэта мірная рэвалюцыя.

Дракахруст: Алег, калі паглядзець на гісторыю чалавецтва, то мірныя рэвалюцыі — гэта ўнікальнае выключэньне. А звычайна яны бываюць менавіта такія, як зараз ва Ўкраіне.

Новікаў: Цяпер ва Ўкраіне ня мірная рэвалюцыя і якім коштам яна абыдзецца і як адгукнецца — сказаць вельмі цяжка. Апазыцыя на працягу апошніх месяцаў мяняла свае патрабаваньні. Мы памятаем, што спачатку гэта была асацыяцыя з Эўразьвязам, потым пакараньне «Беркуту», які зьбіваў студэнтаў, пасьля — адстаўка Азарава, потым — новыя выбары і вяртаньне да парлямэнцка-прэзыдэнцкай рэспублікі. Калі вы прыгадаеце ўкраінскія палітычныя дэбаты 10 гадоў таму, то тады менавіта апазыцыя была супраць пераходу да парлямэнцка-прэзыдэнцкай рэспублікі. Таму, на маю думку, мы сутыкнуліся зь нейкім мэханізмам, які не кантралюецца апазыцыяй, што цяпер відавочна. І ўвогуле цяжка сказаць, наколькі яна сама разумее, што яна робіць.

Дракахруст: Анатоль, падзеі ва Ўкраіне — гэта далёка ня першыя падзеі такога кшталту. Вядома, напрыклад, што адбывалася нядаўна ў арабскім сьвеце.

Лябедзька: Насамрэч, каб быў посьпех, пры любых абставінах павінна быць яшчэ адна ўмова — вялікая колькасьць удзельнікаў палітычнага працэсу. Калі гэта невялікая група людзей, то колькі б яна ні стаяла, гэтае стаяньне ні да чаго не прывядзе, альбо прыйдзе «Бэркут», «Алмаз» ці якое іншае спэцпадразьдзяленьне і «зачысьціць» плошчу фізычна, і ня будзе глядзець ні на ніякую мірную сутнасьць гэтай акцыі — яны проста прыйдуць і зробяць сваю працу.

Ва Ўкраіне Майдан — гэта ў пераважнай большасьці звычайныя людзі, якія не належаць ні да якіх арганізацыяў. Тое, што я бачыў на свае вочы, зь кім я гутарыў на вуліцах і ў кавярнях — гэта бізнэсоўцы, бюджэтнікі, гэта людзі абсалютна рознага ўзросту і рэгіёну. І калі такая велізарная колькасьць людзей кідае выклік уладзе, то посьпех магчымы. Зразумела, ідэальны варыянт, каб гэта было нейкае стаяньне, кароткае ці доўгае, якое прывядзе да зьмены якасьці сытуацыі ў прававым рэчышчы. Але мы бачым, што на постсавецкай прасторы падобныя падзеі адбываліся па-рознаму. У той ці іншай ступені быў і гвалт, таму што тыя, хто мусіць сыходзіць, па сваёй добрай волі рабіць гэтага ня будуць. Калі ўлада запусьціла сілавыя мэханізмы, то што трэба было рабіць людзям?

Дракахруст: Анатоль, прыгадайце нулявыя гады, калі тэорыя Джына Шарпа была як сьвятое пісаньне. Прынцыпам была якраз адсутнасьць гвалту. Вось вы кажаце, што гэты варыянт ідэальны. А я так разумею, што іншы варыянт — ён неідэальны, але ў прынцыпе прымальны? Вось у межах падыходу Шарпа ён быў бы непрымальны ў любым выпадку.

Лябедзька: Я думаю, што большасьць украінцаў, якія выйшлі на Майдан, не чыталі Джына Шарпа і іншых клясікаў мірнага альбо немірнага супрацьстаяньня. Яны выйшлі і рэагуюць на канкрэтныя праблемы. Калі ўлада пачынае забіваць іх дзяцей, то як павінен рэагаваць бацька: начытацца Шарпа, Маркса ці ўстаць, сабрацца і выйсьці на вуліцу? Калі ўлада прымае законы, якія па сутнасьці азначаюць увядзеньне надзвычайнага становішча ва Ўкраіне, то што павінен рабіць той жа самы бізнэсовец, для яго гэта таксама азначае надзвычайны стан? Што павінен рабіць настаўнік, доктар і гэтак далей? Яны павінны абараняць сябе.

Дракахруст: Андрэй, вы чулі аргумэнтацыю Анатоля. Вы згодны зь ёй?

Дзьмітрыеў: Вельмі важна ня толькі тое, колькі людзей выйдуць на вуліцу, але і чаму яны выходзяць на вуліцу.

Па-першае, яны бачаць выразную альтэрнатыву, што будзе ў выніку. Па-другое, яны бачаць магчымасьці, якія былі створаныя ва Ўкраіне за апошнія 20 гадоў і было прадэманстравана, што праз гэты шлях можна нешта зьмяніць. Беларусь цалкам іншая краіна. Тут няма з чым параўноўваць. І калі нехта кажа, што давайце і мы зробім, як ва Ўкраіне, то паглядзіце дадзеныя сацыялягічных апытаньняў. І вы ўбачыце, што народ сёньня не гатовы да такога шляху. Ён ня лічыць увогуле яго вартым разгляду.

І другое: вельмі важна, каб частка ўлады была здольная і ўвогуле мела волю дамаўляцца з апазыцыяй. У сёньняшніх беларускіх варунках улада маналітная, яна не ідзе ні на ніякія перамовы. І гэтая колькасьць людзей, якія выйдуць на Плошчу, можа толькі азначаць колькасьць ахвяраў і зноў адкіданьне нас назад у разьвіцьці грамадзянскай супольнасьці, увогуле ў разьвіцьці грамадзтва.
Калі плянаваць Плошчу 2015 году, то я ўсё ж такі заклікаў бы думаць не пра свае амбіцыі кудысьці кагосьці павесьці, а пра разьвіцьцё грамадзтва і пра тое, чаго мы хочам дасягнуць у тых варунках, якія ёсьць. І без выкананьня першай часткі вось гэтага гуртаваньня грамадзтва, зьяўленьне выразнай альтэрнатывы, кудысьці зараз клікаць людзей будзе насамрэч азначаць палітычны авантурызм, які вельмі дорага каштуе.

Хто рыхтуе рэвалюцыю?

Дракахруст: У Беларусі аглядальнікі, журналісты любяць павучаць палітыкаў — маўляў, усё б вам сьцягамі махаць ды мітынгаваць, не б з народам працаваць, фармаваць структуры. Але вось пытаньне — а дзе, скажам, на постсавецкай прасторы апазыцыя слухалася падобных парадаў? І ў краінах, дзе ня мела посьпеху, але нават і ў тых, дзе мела?

Дзьмітрыеў: Давайце падзяляць дзьве якасьці падрыхтоўкі: калі вы закупляеце намёты — гэта адна частка падрыхтоўкі. Так, мабыць, гэта ніхто не рыхтаваў, як нейкі плян. Але апошнія 20 гадоў ва Ўкраіне ўсё грамадзтва, уся улада рыхтавала гэты Майдан. Як? Усе апошнія гады Януковіч казаў пра эўрапейскую інтэграцыю — гэты быў галоўны пункт ягонай праграмы. Апазыцыя не была выціснутая з сыстэмнай палітыкі: яна прысутнічала ў парлямэнце, у мясцовых Саветах, мае свае тэлеканалы ўнутры краіны. Гэта ўсё і ёсьць велізарная падрыхтоўка Майдану. А ня тое, што нехта сеў і склаў плян Майдану.

Але сёньняшняя сытуацыя ў Беларусі зусім іншая, чым ва Ўкраіне. Такой падрыхтоўкі няма. Можна колькі заўгодна складаць разумных плянаў, але мне падаецца, калі мы сур’ёзна думаем пра 2015 год, то, па-першае, павінны зрабіць сур’ёзную грамадзкую дыскусію. Чым павінна быць Плошча 2015 году? Якія мэты павінныя быць? Для чаго мы ідзем і клічам? Інакш гэта будзе новая трагедыя, інакш гэта будзе зноў правал безадказных палітыкаў, якія будуць казаць постфактум пра тое, што ў нас такі рэжым. Таму трэба рыхтавацца.

Я магу сказаць пра нашу кампанію «Гавары праўду». Паводле апошніх апытаньняў НІСЭПД, амаль 10% выбаршчыкаў гатовы галасаваць за нашых кандыдатаў. Мы адзіныя імкнуліся пасьля выбараў утрымаць гэты рэйтынг і разьвіваць. Але гэта цяжкая штодзённая праца. Я згодны, што безь яе нічога ня будзе. І ў сёньняшніх варунках гэта ня час, калі трэба раскідваць камяні, а час гуртавацца і зьбіраць іх.

Дракахруст: Алег, а вы верыце вось у такое зьбіраньне камянёў? Зьбіраюцца, зьбіраюцца, паўстаюць нейкія разгалінаваныя структуры і ў рэшце рэшт нешта адбываецца? Ці, магчыма, гэта ня мае ніякага асаблівага значэньня? Будуеце вы структуры ці не будуеце, пакуль «Гадзіна Ч» не прыходзіць, магчыма, гэтыя структуры нічога і ня вартыя. А калі прыходзіць, то ня мае значэньне, ёсьць яны ці не.

Новікаў: Ва Ўкраіне, я думаю, хутчэй за ўсё галоўным фактарам быў сацыяльны. Алігархічны капіталізм Януковіча, апошнія афёры, зьвязаныя з тым, што ён пачаў прасоўваць свайго сына, стварыў асабістую бізнэс-імпэрыю для яго, тое, што быў вельмі моцны перадзел маёмасьці ў рэгіёнах — гэта, хутчэй за ўсё, і выклікала такую хвалю.

Таму тут цяжка сказаць, якую ролю адыгралі структуры апазыцыі. Той факт, што Майдан вельмі хутка выйшаў з-пад уплыву лідэраў апазыцыі, таксама кажа пра тое, што структуры, якія існавалі на папярэднім этапе, не адыгрывалі вялікай ролі. Гэта быў такі эмацыйны ўздым, які можна параўнаць са страйкам у Гданьску падчас «Салідарнасьці».

Дракахруст: Алег, вы кажаце пра страйк у Гданьску. Але ў пэўны момант у Польшчы была сытуацыя, калі Валэнса казаў: «Страйк!» — і 10 мільёнаў палякаў страйкавалі. Валэнса казаў: «Стоп!» — і яны спынялі страйк. Вось так гэта было.

Новікаў: Сам фэномэн Майдану заключаецца ў тым ліку і ў пратэсьце супраць палітычных плыняў, якія якраз узьніклі на працягу апошніх 200 гадоў.

Калі публіка сьвішча на адрас Цягнібока, які клясычны нацыяналіст, калі публіка палівае з вогнетушыцеля Клічка, які прадстаўляе хрысьціянскую дэмакратыю, калі крычаць «пацук » на адрас Яцанюка, які — клясычны «аранжавы», то мы бачым пратэст супраць мадэрну ва Ўкраіне. І тут абсалютна іншае вымярэньне — вось гэтыя малебны, суды Лінча, калектыўная салідарнасьць, яны па-за вымярэньнямі паліталёгіі Новага часу. Фактычна гэта вяртаньне да дэмакратыі Запароскай Сечы Тараса Бульбы.

Сама сытуацыя, калі цэнтральны ўрад вядзе перамовы з «палявымі камандзірамі» Майдану — гэта ўжо выглядае як нейкі Талібан. Мы сутыкнуліся з абсалютна іншай палітычнай сытуацыяй, якую мы нават ня ведалі. Сацыяльная дэградацыя ва Ўкраіне, дэіндустрыялізацыя давялі да стварэньня абсалютна новых формаў дэмакратыі. Экспарт такой мадэлі ў беларускае грамадзтва немагчымы. Беларускае грамадзтва больш пратэстанцкае, больш халоднае, яно ня будзе выкарыстоўваць такія формулы пратэсту.

Дракахруст: Анатоль, Алег выказаў такую парадаксальную думку, што Майдан здарыўся і здарыўся такі, які ёсьць, не таму, што яго добра падрыхтавалі, а таму, што ён якраз і ня быў падрыхтаваны. Ці ўсё ж такі падрыхтоўка — гэта ключавы момант? Ці можна так: сядзець, чакаць — раптам здарыцца Майдан? Як казаў рускі рэвалюцыянэр ХІХ стагодзьдзя Пётар Ткачоў: «Рэвалюцыю рыхтуюць не рэвалюцыянэры, а ўрад.»

Лябедзька: Я абсалютна пагаджаюся, што «інвэстары» Майдану — самыя розныя, і ў першую чаргу гэта сама ўлада. І я лічу, што беларускі Чырвоны дом шмат робіць для таго, каб была Плошча-2015. Я проста не разумею тых сваіх калег, якія ўжо сёньня заклікаюць людзей не хадзіць на Плошчу, не пратэставаць. Але ж давайце паглядзім на сытуацыю: 20 гадоў праўленьня Лукашэнкі да якіх вынікаў прывялі? У нас амаль татальны кантроль над 9,5 мільёнамі грамадзян, мы пастаўленыя ва ўмовы, калі людзі проста не зьяўляюцца асобамі, не зьяўляюцца тымі, на каго распаўсюджваюцца Канстытуцыя і законы. 20 гадоў ня лічаць галасы на выбарах, пачынаючы ад дэпутатаў мясцовага ўзроўню і заканчваючы так званым парлямэнтам і прэзыдэнтам. Тая карупцыя, якая сёньня ёсьць у Беларусі, яна вельмі ўнушальная. Аляксандар Лукашэнка, які калісьці ўзначальваў камісію па барацьбе з карупцыяй, цяпер пабудаваў 12 ці 13 шыкоўных рэзыдэнцый. А мы гаворым людзям, што ўсё нармальна, усё спакойна, што мы яшчэ не сасьпелі да гэтага.

Тады трэба займацца не палітычным працэсам, а нечым іншым. Чым завершыцца гэты працэс — іншая справа, але прыхільнікі пераменаў, грамадзянская супольнасьць, палітычныя дзеячы, калі палітыка ўнутры краіны скіраваная супраць грамадзянаў, супраць краіны, павінны гаварыць, што людзі маюць права на пратэст, на мірны пратэст.

Былі зьнікненьні Ганчара і Захаранкі, была незразумелая сьмерць Карпенкі, многія людзі знаходзяцца ў турме за свае палітычныя перакананьні. Я веру ў тое, што пратэстныя настроі ў Беларусі вельмі вялікія. Іншая справа, што яны такія кухонныя і далей за кухню не выходзяць. Але пераважная большасьць людзей хацела б, каб прыйшлі перамены, хацела б, каб іх нехта зрабіў, магчыма, і бязь іх асабістага ўдзелу. Але мы не павінны гаварыць людзям, што прыедзе брыгада будаўнікоў сьветлай будучыні, зь Літвы, Славаччыны, Чэхіі альбо Нямеччыны і зробяць за беларусаў іх справу, якую яны павінны зрабіць. І палітыкі падчас кампаній не павінны гаварыць пра тое, што яны лепш, чым кандыдат ад улады, засыплюць ямку ў двары. Так можна засыпаць гэтыя ямкі яшчэ 50 гадоў.

2015 год застаецца шанцам для Беларусі. Сацыяльная і эканамічная сытуацыя будзе пагаршацца. Трэба ісьці да людзей з патрабаваньнем свабодных і сумленных выбараў. Толькі яны адкажуць на пытаньне, які ў каго рэйтынг. Гэтая ўлада больш за ўсё баіцца свабодных выбараў. Калі мы гэтага даможамся, гэта і будзе нашым шанцам перайсьці мірным шляхам ад адной сытуацыі да іншай.