Мы, гарадзенцы, народ з гонарам. Наш горад не аднойчы рабіўся не абы-якой сцэнай гісторыі. Напрыклад, факт ёсьць факт: некалі ў Горадні была рэзыдэнцыя самога Стэфана Баторыя, паходжаньнем князя Сяміградзкага з Трансыльваніі. Вялікага аматара паляваньня. І начальства аб гэтым памятае таксама, аказваецца, але не афішуе.
Перад самым Новым годам колішняя сталоўка аблвыканкаму раптам зьмяніла плястыкавыя дзьверы на мастацкія, з кавальствам. Над імі павесілі рэстаранную шыльду «Королевская охота» і палову кароны Стэфана Баторыя! Установа знаходзіцца ў былым віцэ-губэрнатарскім палацы, які займае сёньня абласная ўлада.
Рэстаран у камяніцы аблвыканкаму
Шыльда рэстарана «Королевская охота»
Канечне, зімовае паляваньне ў гарадзенскай пушчы самому Баторыю бокам выйшла: захварэў і хутка памёр у сваёй рэзыдэнцыі на Замкавай гары па-над Нёмнам. Але начальства памятае толькі пра станоўчае: пра магчымасьць сытна пад’есьці, «па-каралеўску», само сабой. Праўда, заплянавалі каралеўскую шыльду пры ранейшым «губэрнатару» Шапіру, але яго высокае начальства раптам перакінула на менскі абласны «фронт работ».
Замест яго прыбыў пасланец з Магілёва. У іх там царская стаўка была некалі, «культ цара» своеасаблівы. Хто ведае: можа паступіць загад замяніць шыльду на «царскую»? Хаця ўсім гісторыкам і краязнаўцам у Горадні вядома, што паляваньне царскае адбывалася за мяжой – на Беласточчыне, у Белавескай пушчы, там і драўляны паляўнічы дом Мікалая ІІ захаваўся. Ня будзьма ляўраў забіраць у суседзяў!
Але што я чую?! Аказваецца ў Польшчы прарываецца вонкі схаваная непрыязнасьць да Баторыя, які больш любіў Горадню, чым Кракаў! Па Польскім радыё двубой гісторыкаў: два прафэсары спрачаюцца наконт ягонай ролі. Першы кажа: Баторы перамог Маскву і гэта найгалоўнае. Другі адпрэчвае: ён атрымаў у рукі сьвежасьпечаную Рэч Паспалітую адразу пасьля Люблінскай уніі, але нічога не зрабіў, каб паспрыяць «зрастаньню дзьвюх асобных дзяржаваў – Кароны і Літвы». Больш за тое – ён сваімі рашэньнямі спрыяў «асобнасьці абедзьвюх», пакінуў Вялікаму княству Літоўскаму сэймы, якія былі скасаваныя Люблінскай уніяй!
Ня любяць некаторыя палякі нашага Стэфана Баторыя. Але забралі да сябе ў Кракаў, хоць пахаваны быў напачатку ў Горадні, як жадаў сам асабіста. Абодва польскія гісторыкі ў радыёдвубоі пагаджаюцца ў адным: мысьленьне караля і вялікага князя было рыхтык геапалітычным: у абсягу цяперашніх Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы. Яго мэтай было нэўтралізаваць Масковію і, магчыма разам зь ёю, ударыць па Турэччыне, каб спыніць турэцкую пагрозу для Вугоршчыны і астатняй Эўропы.
На жаль, як вядома, «каралеўскае паляваньне» ў Горадні стала фатальным для яго. Нагадаю: два італійскія эскулапы ўскрылі нябожчыку чэрава і знайшлі хворыя ўнутраныя органы. Гэта стала першым анатамічным ускрыцьцём на абшарах Вялікага княства Літоўскага. Дзіўны лёс! Чалавек, які спыняў захопніцкія выправы маскоўскага цара-апрычніка, памёр у пакутах. А цар, які любіў катаваць людзей асабіста, хто б мог падумаць, аддаў Богу душу, седзячы за шахматнай дошкай.
«Батароўка», у якой знаходзіцца «Гарадзенская кунцкамэра»
У былым гарадзкім доме караля Стэфана, у «батароўцы», сёньня вучаць студэнтаў мэдыкаў. У яго лёхах некалькі месяцаў прастаяў саркафаг зь целам Баторыя. Пакуль яго не адвезьлі на Вавэль. Тут жа, у сутарэньнях, і рабілася ўскрыцьцё трупа. Памятаю: нейкі час у нашы дні там працавала аптэка. Сёньня туды перанесьлі «анатамічную экспазыцыю» «Гарадзенская кунцкамэра» (паталёгіі пры нараджэньні: дзеці-ўродцы). Доўгі час яе выкарыстоўвалі толькі для вучэбных мэтаў, цяпер вырашылі адкрыць для экскурсій. Калі ласка, калі ў вас, канечне, моцныя нэрвы.
Падаб’ем бабкі. Як жа ў Горадні адзначылі 480 гадоў з часу нараджэньня славутага манарха? Перш гісторыкі правялі канфэрэнцыю. Была нават «сэнсацыя»: быццам бы Баторы не перабудоўваў Стары замак Вітаўта, як заўсёды лічылася, а збудаваў свой. А значыцца, разам з пазьнейшым – Новым каралеўскім, у Горадні павінны быць тры замкі, а ня два. Вось толькі трэцяга насамрэч няма, ніхто ня бачыў…
Стары гарадзенскі замак пэндзля мастака Андрэя Філіповіча
Але гэта яшчэ ня ўсё. Мастакі намалявалі партрэты для «баторыеўскай» выставы ў прыватнай галерэі «Крыга». А толькі што, дзякуючы начальству, паявілася рэстарацыя з каралеўскім «прысмакам». Нарэшце, упершыню партрэт караля з навагоднім віншаваньнем павесілі на дзьвярах гандлёвага дому «Баторыя»: гэта крама ў хрушчоўцы, прыбудаванай да «батароўкі».
