У мядзьведзя ў лесе галава разбалелася: начальства вырашыла адзначыць Дзень заступніка Горадні – каталіцкага сьвятога Губэрта. Заўжды ігнаравала яго, хоць сіні сьцяг з аленем сьв. Губэрта на гербавым шчыце даўно мае на сваім даху. У гэты дзень, 3 лістапада, на дзядзінцы Старога замка нават рыцары намячаюцца, а ў парку Жылібэра канцэрты і вулічныя буфэты. Што ж, хай гэта будзе першым крокам у цяперашніх пошуках ідэнтычнасьці, адметнасьці гораду над Нёмнам.
Вось жа Горадня перастала быць «городом-музеем»: зьніклі постэры і расьцяжкі з вуліц, як старыя шпалеры. І нават «Я люблю Гродно» сёньня амаль ня ўбачыш. Любіць перасталі? Прынамсі штосьці ў галовах начальства адбываецца: шукаюцца новыя слоганы. Некалькі гадоў цешылі сябе, што завабліваюць «інтурыстаў» у свой горад, які – музэй суцэльны! А мы ў ім, як атрымлівалася, жывыя статуі: гайда сюды, панове, паглядзіце на нас, мы ня страшныя!
Але самападман зьнік. Замежныя экспэрты сказалі: не, гэта не падыходзіць, музэі ў кожным горадзе, і музэі для турыстаў не галоўнае. Рукі апусьціліся ў начальства. Больш нічога да галавы не прыходзіць. А што галоўнае, калі не музэі? Што?! Чаго ім трэба яшчэ?.. У Купалаўскім унівэрсытэце рыхтуюць спэцыялістаў па турызму. Хай яны начальства правядуць па вуліцах турыстычнай групай. Каб чужымі вачыма зірнулі, не гаспадарскімі.
Ваза з гербам Горадні – аленем сьвятога Губэрта – у парку культуры і адпачынку імя Жылібэра, дзе будуць адзначаць Дзень сьвятога Губэрта
Канечне, для жыхара самае важнае памяшканьне – кватэра, дом, дзе большую частку знаходзіцца. Для турыста хутчэй наадварот. Пад дахам увесь час яму ня трэба. Яму не пачуць, а – убачыць трэба. Іншы горад і жыцьцё ў ім. Каб мы былі ў Гімалаях, ясна, прыежджых цікавілі б будысцкія кляштары, пагады, экзотыка. А раз мы ў Эўропе, людзям трэба паказаць наша архітэктурнае асяродзьдзе, таксама эўрапейскае, але нечым адметнае. Але чым? Чым цікавыя могуць быць гэтыя, часьцей за ўсё даволі банальныя сьцены? Духам, гісторыямі. Але пачутага з вуснаў экскурсавода недастаткова.
Відэакамэра і шыльда: «Забудова вуліцы Савецкай. Будынак ХVІ стагодзьдзя»
І які дух сёньня прапануецца насамрэч? Калі ласка: старая частка Горадні, цэнтар – рог плошчы Савецкай і вуліцы Савецкай, самае турыстычнае месца. І што мы бачым? Дзьве відэакамэры на сьцяне, вялікую і маленькую, а пад імі «ахоўную шыльду», чытаем: «Забудова вуліцы Савецкай. Будынак ХVІ стагодзьдзя». «Першыя саветы» у горадзе значыць не ў 1939-м і нават не ў 1920-м паявіліся, а значна раней, таварышы турысты. Забудзьце казкі пра каралёў! Канечне, калі нехта жыць ня можа без «савецкага», давайце дошку: гэтая вуліца называлася – і сьпіс назваў, але перайменаваць спачатку ці гістарычную вярнуць. Каб без райкамаў і абкамаў, без камуністычнай улады ў часы Жыгімонта і Баторыя.
Рог плошчы Савецкай і вуліцы Савецкай
«Горад каралёў» – найлепшы слоган для Горадні. Але дзе яны, каралі? У гісторыі былі: Жыгімонт Стары, Баторы, Аўгусты – першы, другі і трэці, нарэшце Станіслаў Аўгуст, апошні з усіх. Зараз патрэбныя помнікі, хаця б бюсты. Творчыя сілы напагатове: праекты, макеты маюць. Але ўсё будзе залежыць ад двух чалавек: старшыняў аблвыканкаму і гарвыканкаму. Папярэдняга гарадзкога галавы няма, быў рэзка зьняты. А ён, гаварылі мастакі, скульптары, з усімі прапановамі пагаджаўся, хаця справа ня рухалася: помнікаў ад яго часу няма.
Пад Менскам існуе вёска Каралёў Стан. Нейкі, значыць, манарх нанач спыняўся і адзначана ў назьве, замацавана. А тут жылі, будавалі і, лічы, як не было. Толькі Ленін стаіць… У былым каралеўскім тэатры выступае Гарадзенская капэля. Канцэрт прысьвечаны музычнай гісторыі Ляйпцыгу. Слухачам абвяшчаюць, што ў самай старой кавярні там зьбіраліся вядомыя людзі, нават «курфюрстар Саксоніі Аўгуст Моцны». Толькі нічога, на жаль, не сказана, што ён быў каралём і вялікі князем літоўскім, і таксама піў каву ў Горадні.
Турыстам можа спадабацца, калі абвесьціць Горадню «Горадам каралёў». Але толькі ня стаўце тады болей, таварышы, ананімных помнікаў! Бо менавіта каралі бяз подпісу, як няцяжка здагадацца, для начальства будуць больш-менш «прымальным злом». (Каб падпісаць помнік, патрэбная згода саўміну). Досьвед існуе.
З трох значных дзеячоў Горадні канца ХVІІІ стагодзьдзя папярэднія начальнікі дазволілі паставіць помнікі двум. Архітэктару Джузэпэ Сака і батаніку Жаку Эмануілу Жылібэру. Адзін італьянец, другі француз. Асноўнай жа сярод іх постацьцю быў рэфарматар Антоні Тызэнгаўз, зь мясцовых, з Жалудка. Але хоць прозьвішча нібы нямецкае, палічылі памагатым караля (кіраваў яго гарадзенскай эканоміяй) зь мясцовых палякаў. Кандыдатуру на помнік зарубілі.
Бронзавы «гараджанін ХVІІІ стагодзьдзя» на вул. Фэлікса Дзяржынскага
У выніку ў горадзе паявіліся дзьве «паркавыя скульптуры» з бронзы. Пад выглядам «гараджаніна ХVІІІ стагодзьдзя» сам Жылібэр, пад назвай «дойлід Гарадніцы» – Сака ў трохкутным капелюшы. Ну й цяпер усе блытаюцца. Адзін з мастакоў зрабіў відэаролік: якія помнікі і ў якіх месцах ён прапануе. Прапановы слушныя: каралі, князі. Але ён вырашыў выкарыстаць выявы бронзавых «гараджаніна» і «дойліда», паставіў на фоне камяніц. Памылкова назваўшы «Тызэнгаўзам» Жылібэра і «Жылібэрам» – Джузэпэ Сака.
Прапановы выклікалі бурную дыскусію ў інтэрнэце. Хтосьці нават за грудкі кінуўся хапацца, Леніна абараняючы. І толькі нехта са спрэчнікаў заўважыў, што блытаніна з Жылібэрам выйшла, але памылку з другім помнікам не раскусіў. Вось чым падступныя скульптуры бяз подпісаў. Так што, калі ўжо за каралёў брацца, то «з адкрытым забралам», «бяз страху і папроку», не старацца ў кусты шугануць з каралеўскімі імёнамі.
