Удзельнікі: пісьменьнік Валянцін Тарас і дырэктар Беларускай службы Радыё Свабода Аляксандар Лукашук.
(Валер Карбалевіч: ) “Сьмерць і пахаваньне народнага пісьменьніка Васіля Быкава стала вельмі важнай падзеяй у грамадзкім жыцьці ня толькі Беларусі, але і суседніх краінаў, сусьветнай супольнасьці. Гэтая падзея, водгукі на яе і цяпер знаходзяцца ў цэнтры ўвагі грамадзтва, СМІ. Вы ўдзельнічалі ў пахаваньні, увесь час мелі кантакты з прадстаўнікамі ўлады, Саюзам пісьменьнікаў. Якое вашае ўражаньне аб рэакцыі грамадзтва? Які водгук выклікала гэтая падзея сярод мінакоў, жыхароў іншых населеных пунктаў Беларусі, беларускай эліты?”
(Валянцін Тарас: ) “Кіраўніцтва Саюзу пісьменьнікаў вяло перамовы зь дзяржаўнымі структурамі наконт пахаваньня Васіля Ўладзімеравіча Быкава. Мы казалі, что мы нешта вам саступім, вы нешта нам саступіце. У прыватнасьці, мы ніяк ня можам адмовіцца ад нацыянальнай сымболікі. Таму што яна была тым, у што верыў, чаму пакланяўся як грамадзянін пісьменьнік Васіль Быкаў. Мы ня можам адмовіцца ад гэтага. Але нават у гэтым нам не саступілі.
Тысячы й тысячы людзей бясконца ішлі разьвітацца з Васілём Быкавым. Мы не змаглі задаволіць усіх жадаючых разьвітацца, вымушаныя былі спыніць гэты працэс, таму што пачыналася грамадзянская паніхіда. Яны што, усе прыхільнікі БНФ? Не. Але на гэты раз яны не спалохаліся бел-чырвона-белых сьцягаў.
Васіль Быкаў як пісьменьнік — надпалітычная асоба, надпалітычная зьява. Ягоная творчасьць не прасякнутая ніякай палітыкай. Ягоныя мастацкія творы падпарадкаваныя праўдзе жыцьця і праўдзе мастацтва. Народ гэта адчуў, народ гэта разумее. І ён гэта паказаў падчас разьвітаньня, шэсьця.
Таму мне пазыцыя ўладаў абсалютна незразумелая. Нас абвінавачваюць, што мы ў палітычных мэтах выкарысталі пахаваньне Васіля Быкава. Я думаю, што такі папрок трэба адрасаваць найперш у бок уладаў. Яны хацелі выкарыстаць у нейкіх сваіх мэтах гэтую сьмерць, адсунуўшы ўбок нават найбліжэйшых сяброў. Гэта пачалося з таго, што ва ўрадавую камісію па арганізацыі пахаваньня не ўключылі прапанаваных Саюзам пісьменьнікаў кандыдатур Сяргея Законьнікава, Рыгора Барадуліна — бліжэйшага сябра, духоўнага і творчага брата Васіля Быкава, Генадзя Бураўкіна. Як пасьля гэтага можна казаць пра нейкую павагу да пісьменьніцкай арганізацыі?”
(Аляксандар Лукашук: ) “Гэта было народнае пахаваньне. Быкава хаваў народ. Ён усім сваім жыцьцём, усёй сваёй творчасьцю стварыў такую атмасфэру, вызначыў такія каардынаты, у якіх толькі так яно магло і адбыцца. Ён аказаўся настолькі моцным, што нават той палітычны рэжым, які цяпер існуе ў Беларусі, ня змог паўплываць на гэта. Тое, што народ змог годна пахаваць свайго пісьменьніка, стала самай выразнай рысай гэтай сумнай падзеі.
Расейскі публіцыст Юры Чарнічэнка ўчора, прамаўляючы на могілках, сказаў, што вельмі даўно, ад жніўня 1991 году ён ня дыхаў такім паветрам свабоды, ня бачыў столькі адухоўленых твараў вакол. Перад гэтай свабоднай Беларусьсю ён гатовы быў стаць на калені.
Я думаю, што мы прысутнічалі пры гістарычнай падзеі, значэньне якой, нягучнае, ціхае, духоўнае, будзе толькі ўзрастаць з кожным днём, з кожным годам, з кожным новым чытачом, які будзе адкрываць кнігі Быкава”.
(Карбалевіч: ) “Хацеў бы працягнуць тую тэму, якую распачаў Валянцін Тарас. Сьмерць і пахаваньне Васіля Быкава паставіла ўладу ў даволі складанае становішча. З аднаго боку, пісьменьнік быў сымбалем беларускага нацыянальнага адраджэньня, то бок такога ідэалягічнага і палітычнага кірунку грамадзкага жыцьця, які ўлада не прымае, лічыць апазыцыйным і нават варожым. Зь іншага боку, Васіль Быкаў занадта вялікая постаць ня толькі ў беларускім, але і ў сусьветным маштабе, каб можна было замаўчаць гэтую падзею.
Афіцыйныя органы, дзяржаўныя СМІ паспрабавалі знайсьці нейкую “залатую сярэдзіну”, згодна сваімі уяўленьнямі, зразумела. Па-першае, яны паспрабавалі мінімізаваць інфармацыю аб гэтай падзеі, абмежаваўшыся афіцыйна-казённымі паведамленьнямі. Па-другое, дзяржаўныя СМІ паспрабавалі зрабіць акцэнт на дзейнасьць Васіля Быкава як пісьменьніка, на яго літаратурныя заслугі і вынесьці за дужкі, замаўчаць яго як грамадзкага дзеяча. На ваш погляд, ці ўдалося ўладзе вытрымаць гэтую лінію? Як бы вы ацанілі афіцыйную рэакцыю на гэтую падзею?”
(Тарас: ) “Я думаю, што ўладзе не ўдалося вытрымаць гэтую лінію. І тут яе можна папракнуць вось у чым. Аляксандар Лукашэнка, выступаючы на праглядзе фільму “Анастасія Слуцкая”, сказаў, што Васіль Быкаў быў змагаром за незалежнасьць, сувэрэнітэт, свабоду. Пры гэтым ён падкрэсьліў, што ў нас былі розныя погляды, мы па-рознаму глядзелі на сувэрэнітэт, на свабоду.
Здавалася б, гэтыя словы Лукашэнкі павінны былі быць нейкім камэртонам для дзяржаўных СМІ. Калі па рознаму, дык дайце магчымасьць гэтую рознасьць і паказаць. Дзяржаўныя СМІ, калі яны хацелі выказаць сапраўдную павагу да Васіля Быкава, павінны былі ўлічыць і гэты бок ягонай асобы, ягонай дзейнасьці. Але гэтага не адбылося”.
(Лукашук: ) “Учора вечарам я глядзеў рэпартаж тэлебачаньня. Яны хлусілі, яны проста сьвядома казалі няпраўду ў сваім рэпартажы пра пахаваньне. Яны сказалі такую фразу: “Пахаваньне прайшло з усімі дзяржаўнымі й вайсковымі ўшанаваньнямі”. Сьвядома, абсалютна нахабна сказаная яўная няпраўда.
Яны вельмі хацелі быць дапушчаныя туды. Бо яны ведаюць: быць з Быкавым — гэта значыць быць там, дзе праўда. Быць супраць Быкава, быць бяз Быкава — у гэтым ёсьць праблема. Сёньняшнія дзяржаўныя газэты ўражваюць ступеньню цынізму і хлусьні.
Цяперашняя пазыцыя ўладаў мне нагадала стаўленьне да чарнобыльскай праблемы. Памятаеце, калі здарылася аварыя, людзі пачалі гаварыць пра радыяцыю, пачаліся крыкі з боку ўлады: “Не палітызуйце Чарнобыль, адыдзіце, не рабіце зь яго палітыкі, не выкарыстоўвайце ў сваіх палітычных мэтах, гэта амаральна”. Насамрэч і тады, і цяпер гаворка ідзе не пра боль людзкі, а пра дзеяньні ўлады.
Раніцай у дзень разьвітаньня з Васілём Быкавым я прысутнічаў пры тлумачэньні, якое даваў старшыня дзяржаўнай камісіі па арганізацыі пахаваньня міністар культуры Гуляка. Ён вельмі мітусьліва паўтараў: “Я дзяржаўны чалавек і не магу прысутнічаць у гэтай залі, дзе ёсьць нацыянальныя сьцягі”. Ён потым вельмі хутка, неяк бокам уцякаў. Гэтак была прадэманстраваная несумяшчальнасьць дзяржавы з усім тым, што было дорага для Быкава”.
(Карбалевіч: ) “Яшчэ да пахаваньня Васіля Быкава ўлада пайшла на рэзкую палітызацыю гэтай падзеі. На мой погляд, першапачатковую тактыку ўлады сапсавалі міжнародныя і расейскія СМІ, якія падкрэсьлівалі канфліктныя дачыненьні паміж пісьменьнікам і кіраўніцтвам дзяржавы, нядобразычлівае стаўленьне ўлады да Васіля Быкава. І, здаецца, у афіцыйнага Менску не вытрымалі нэрвы. Ён пайшоў на дыпляматычны дэмарш у адносінах да Расеі.
Пратэст расейскім уладам заявілі і кіраўнік адміністрацыі прэзыдэнта, і міністар замежных справаў Беларусі. На вашую думку, чым тлумачыцца такія беспрэцэдэнтныя дзеяньні беларускага кіраўніцтва ў такім далікатным пытаньні? Гэтыя ж жорсткія палітычныя захады рабіліся ў той час, калі яшчэ не адбылося пахаваньне народнага пісьменьніка”.
(Тарас: ) “На гэтым прыкладзе мы яшчэ раз бачым, што ніякага іншадумства, нават самага дробязнага, улада і асабліва першая асоба ва ўладзе, цярпець ня могуць. І таму, сапраўды, у кіраўніцтва краіны ня вытрымалі нэрвы.
Я ня думаю, што расейскія СМІ наўмысна падкрэсьлівалі нейкія разнагалосьсі паміж Быкавым і ўладаю. Яны проста паказвалі той стан рэчаў, які існуе. Гэтыя падзеі яшчэ раз прадэманстравалі несумяшчальнасьць Быкава з гэтым рэжымам”.
(Лукашук: ) “Для Васіля Быкава ўвага і падтрымка з боку расейскіх літаратараў, з боку Твардоўскага, часопісу “Новый мир” і іншых вельмі шмат азначала яшчэ ў 1960–80-я гады. І тое, што дэмакратычная частка расейскай інтэлігенцыі, “Расея Сахарава”, як казаў сам Васіль Быкаў, цяпер зноў адгукнулася і ўспрыняла яго сьмерць як асабістую трагедыю — гэта натуральна. І гэта адлюстравалі расейскія СМІ.
Тое, як адрэагаваў на гэта беларускае кіраўніцтва, выклікае зьдзіўленьне сваёй неадэкватнасьцю. Яго цяжка растлумачыць нечым іншым як эмацыйнай рэакцыяй. Відаць, сыстэма ўлады, якая існуе ў Беларусі, ня церпіць іншых вышыняў. Яна мае на ўвазе, што ёсьць толькі адзін карыфэй. Вось гэтая структурная арганізацыя палітычнага мэханізму, калі рэагуе прымітыўна, то рэагуе менавіта паводле гэтых канонаў”.
(Карбалевіч: ) “Ва ўмовах аўтарытарнага рэжыму любая грамадзкая падзея непазьбежна палітызуецца. Гэта адбываецца аб’ектыўна, незалежна ад жаданьня яе ўдзельнікаў. Пахаваньне сусьветна вядомага пісьменьніка не магло пазьбегнуць гэтай заканамернасьці. Жалобнае шэсьце па праспэкце Скарыны зь бел-чырвона-белымі сьцягамі мела, акрамя ўшанаваньня памяці Васіля Быкава, і палітычнае адценьне. Камэнтар Беларускага тэлебачаньня на адрас удзельнікаў пахаваньня, як ужо адзначаў спадар Лукашук, быў жорсткі і агрэсіўны. На ваш погляд, ці выйграла ўлада ў вачах грамадзтва ў гэтай інфармацыйнай вайне?”
(Тарас: ) “Я думаю, што ўлада прайграла. Гэта адназначна. Таму што вельмі шмат народу прайшло каля труны Быкава. Мы бачылі, якая рэакцыя была ў людзей. І які смутак выклікала гэтая сьмерць ва ўсім сьвеце”.
(Лукашук: ) “Я думаю, што цяжка гаварыць пра ўсё грамадзтва. І тым больш, пра ўвесь беларускі народ. Шмат людзей проста ня ведае, што адбылося. Магу толькі паўтарыць словы самога Васіля Быкава, якія гучалі ў апошнія гадзіны разьвітаньня з ім: “За імі — сіла, за намі — ісьціна”. Я думаю ў гістарычным пляне, канечне, перамога за ісьцінаю”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам, беларуская ўлада штучна палітызавала такую далікатную падзею як разьвітаньне і пахаваньне Васіля Быкава. Ёй не хапіла элемэнтарнага такту проста не заўважыць таго, што ёй не падабалася. Ператвараць сьмерць у чыньнік палітычнай барацьбы справа няўдзячная, яна ня будзе падтрыманая беларускай масавай сьвядомасьцю. Жорсткія палітычныя ацэнкі апанэнтаў, прычым нават замежных, ня сьведчаць пра сілу ўлады, ня кажучы ўжо пра простую разважлівасьць”.
