Мой успамін зьвязаны з дзяцінствам, зь вёскай Кожава на Міршчыне. Там я
нарадзіўся і вырас.
Калі на другі ці трэці дзень вайны ў вёску прыйшлі немцы, яны на нашым
двары ўсталявалі кухню і ўзяліся гатаваць ежу. Пачалі лавіць нашых курэй,
і калі мама паспрабавала запярэчыць, адзін з немцаў дастаў пісталет і
стрэліў у паветра. Курэй усіх парэзалі і зварылі суп, якім частавалі і
нас. А яшчэ давалі нам цукеркі і паказвалі фота сваіх дзяцей. Рогат нямецкіх
жаўнераў запомніўся мне надоўга.
Так пачалася трохгадовая акупацыя. Мабілізацыю ў вёсцы саветы правесьці
не пасьпелі. Частка мужчынаў і хлопцаў пайшла ў партызаны, частка ў паліцыю,
некаторыя ў самаахову. У гады акупацыі ўсё вырашалася пад дулам стрэльбы
ці пісталета. Бывала, удзень паліцыянты палілі хаты, застрэльвалі людзей
за сувязь з партызанамі, а ўначы партызаны забівалі людзей за сувязь з
паліцыяй.
З пагрозай растрэлу, пад дулам стрэльбы партызаны забралі і нашу карову.
Яе малаком кармілася ня толькі нашая сям’я, але й бацькі і родныя некаторых
партызанаў.
Калі немцы адступалі, і фронт набліжаўся, нашую вёску спалілі. Мы жылі
ў полі ў зямлянцы. І вось якраз тады здарылася такое, што я не магу забыць
дагэтуль і ніколі не забуду. Мая мама і яшчэ адна кабета, яе сяброўка,
абедзьве былі цяжарныя, пайшлі на балота пашукаць грыбоў ці нарваць шчаўя,
каб пакарміць нас, дзяцей. І зьніклі. Іх доўга не было, мы пачалі хвалявацца.
Яны прыйшлі толькі пад вечар, у падранай вопратцы, з абдзёртымі нагамі
і зусім зьнясіленыя. Аказваецца, нейкі нямецкі жаўнер захапіў іх на краі
балота і пагражаючы аўтаматам павёў углыб, у самую дрыгву. Там яны ўбачылі
параненага нямецкага афіцэра, які з пісталетам у руцэ ляжаў на возе на
падсьцеленай саломе. Другі жаўнер стаяў ля яго і даваў яму піць. Калі афіцэр
убачыў жанчынаў, ён паказаў у бок прасёлачнай дарогі і гаркнуў: “Шнэль!”
Цяжарных 7-8 месяцаў жанчын прымусілі ўзяцца за аглоблі і цягнуць воз у
бок прасёлачнай дарогі, да якой было ня менш за 3 кілямэтры.
Адзін жаўнер ішоў збоку, а другі ззаду папіхаў воз. Балота было хоць
і сухое, але купістае. Воз падскокваў на купінах, яго кідала ў розныя бакі,
і афіцэр крычаў ад болю і нават страляў у паветра, пагражаючы забіць жанчынаў.
І так вось, упрэжаныя ў воз, яны цягнулі яго 4 гадзіны два кілямэтры па
балоце і кілямэтар па полі да дарогі. Ім было вельмі цяжка, яны былі ледзьве
жывыя і страшна баяліся за дзяцей, якіх несьлі ў сабе. Але на дарозе маму
і яе сяброўку адпусьцілі, а воз яшчэ чатыры кілямэтры ў напрамку шашы Мір-Наваградак
прымусілі цягнуць нейкіх затрыманых на дарозе мужчынаў. Мама заўсёды ўспамінала
гэта са сьлязьмі.
Ужо пасьля вайны, калі бацька не вярнуўся з фронту, загінуў у Славаччыне,
маме давялося ўбачыць рулю пісталета яшчэ раз. Гэта былі 50-я гады, у нас
была свая гаспадарка, мама, як і многія іншыя, не хацела ўступаць у калгас.
Яе выклікалі ў школу. Там сядзеў упаўнаважаны з раёну. Ён пры маме дастаў
з кабуры пісталет, паклаў на стол і пагрозьліва запытаўся: “Ну дык як,
вы будзеце запісвацца ў калгас?” І мама са сьлязьмі сказала: “Так, я запісваюся”.
Павал Абламейка, Менск
