У сэрыі “Бібліятэка Свабоды“ выйшла чарговая кніга - “Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча”, якая на працягу 2010 году фрагмэнтамі публікавалася на сайце svaboda.org. 29 чэрвеня а 19.00 у кнігарні “логвінаЎ” адбылася прэзэнтацыя кнігі з удзелам аўтара, які прыехаў у Менск з Гамбургу.
Госьці прэзэнтацыі атрымалі новую кнігу ў падарунак.
Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча ў фармаце pdf
Бабкоў: «Кнігі Альгерда Бахарэвіча — панк глямуру беларускай літаратуры»
Акудовіч: «З выхадам кнігі Бахарэвіча я віншую ўсю беларускую прозу»
Хадановіч: «Кніжка Бахарэвіча ўражвае кампазыцыйнай прыгажосьцю»
(прадмова да Малой мэдычнай энцыкляпэдыі Бахарэвіча)
М-М-Э… – так неразьвітая гартань малпы, як пісаў нямецкі прыматоляг Фр. Энгельс, марудна, але няўхільна перастваралася шляхам мадуляцыі дзеля, канечне, яшчэ больш дасканалай мадуляцыі (дыялектыка прыроды!), і органы рота навучаліся дзяліць гукі на члены:
Бах! Арэві! Ча!
Губы размыкаюцца арганным выбухам, які запаўняе гатычныя скляпеньні нёба, пралятае верхнім рэгістрам і абрынаецца ў вільготныя альвэолы, каб прапішчаць і чмокнуць, як прыдушаны зьвярок: сьмерць.
Бахарэвіч ведае, дзе ў целе жыве душа.
З гэтымі ведамі ён мог бы працаваць прарокам, але ня любіць, калі б’юць камянямі, начальнікам турмы, але ўсе падапечныя разьбягуцца, вартаўніком на могілках, але хто ж прызначыць.
Таму ён займаецца тым, што лічыць, колькі дэманаў можа зьмясьціцца на вастрыі піксэля, у адзіны дакладны спосаб, які існуе: напісанае слова – пёрка, сказ – крыло, абзац – сутарга трапэцападобнай мышцы, і завершанае эсэ як адзінка лятальнага палёту ў бездань: эўтаназія.
Яго не цікавіць двухвымерны рэалізм здароўя. Мэдыцына для яго – пачуцьцё, хвароба – сутыкненьне арганізму з часам, цела – гісторыя тэксту і тэкст гісторыі, якая, як вядома, не зьяўляецца мужчынам.
Маркіз дэ Гарод, доктар лекарскіх навук, прапісваў сваім пацыентам публічны вуаерызм замест традыцыйнага экзарцызму (“Чытаньне пісаньня кнігі на сайце svаboda.org як шокавая тэрапія”, Bacharevič Studies, 22.01.2010 18:03 - 08.10.2010 21:16). Многія выжылі.
Паказьнік імёнаў гэтай энцыкляпэдыі сам зьяўляецца энцыкляпэдыяй.
Няпоўнай, але дастатковай. Бо вынік вядомы.
Аляксандар Лукашук,
Радыё Свабода
Напярэдадні менскай прэзэнтацыі Альгерд Бахарэвіч адказаў на пытаньні “Радыё Свабода”.
РС: Альгерд, вы напісалі даволі нетыповую для сябе кнігу. У ранейшых сваіх кнігах вы, калі можна так выказацца, аналізавалі станы душы і цела індывідуальных пэрсанажаў, якія часам, магчыма, былі даволі далёкія ад таго, што балела і баліць большасьці беларускага народу. А вось «Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча» -- разварот на ўсе 180 градусаў і паварот да гэтай народнай большасьці тварам, калі не анфас, дык як мінімум у профіль. Чаму так сталася? Бахарэвічу захацелася таннай народнай папулярнасьці?
АБ: Спадзяюся, далей за паварот у профіль справа ўсё ж не пайшла. Мяркую, мая энцыкляпэдыя вымагае ад чытача пэўнай падрыхтаванасьці – прычым ня столькі абазнанасьці ў мэдыцыне ці літаратуры (у гэтым сэнсе вялікіх адкрыцьцяў у ММЭ няма), колькі ўменьня блукаць надзвычай вузкімі масткамі, якія там і сям раскіданыя ў кнізе: толькі балянсуючы на іх, можна ўбачыць галоўнае. Не паверыце, але папулярнасьці я ніколі ня прагнуў – ні таннай, ні са зьніжкамі, ні ў крэдыт, ні пагатоў народнай, бо не разумею, што гэта такое – народ як чытач? Не хачу ніякай папулярнасьці; папулярнасьць – гэта вялікія яркія твары, цьвёрдыя працоўныя мазалі, шырока расплюшчаныя вочы наіўных стомленых людзей, папулярнасьць сканчаецца на апошняй старонцы кнігі, якую ніхто ня стане перачытваць, абдумваць, бо яна ўжо дала ўсё, што магла, зь першага разу. Сапраўдная літаратура – мастацтва тонкіх, як папілярныя лініі на пальцы, штрыхоў і шнараў, і папулярнай быць ня можа. Для мяне гаворка можа ісьці толькі пра павагу вузкага кола людзей, здольных ацаніць мастацтва літаратуры – вось ад такога чытацкага прызнаньня я сапраўды ніколі не адмоўлюся.
Але вы маеце рацыю, кніга атрымалася сапраўды нетыповая. Бо гэта ж не раман, ня зборнік апавяданьняў і не аповесьць, якімі я бавіўся раней, гэта энцыкляпэдыя (хай сабе і малая) – то бок кніга пра ўсё. Магчыма, таму кожны чытач знойдзе ў ёй нешта сваё: хто ўвасобленыя ў слове ўласныя, хто чужыя балячкі, нехта знойдзе сатыру, а нехта абсурд, нехта прачытае па-новаму цытаты з даўно забытых аўтараў, а нехта вырашыць нарэшце (ці перадумае) наведаць доктара. Толькі адзін падыход да кнігі будзе цалкам памылковым – пачаць шукаць у ёй нейкую праўду.
Можа, рэч у тым, што ўсе мы – і тыя, хто марыць пра танную славу, і тыя, хто яе дае, і тыя, хто ад яе адмаўляецца, і тыя, хто наогул пра яе не задумваецца – усе мы пацыенты. Гэта, магчыма, адзінае, што аб'ядноўвае людзей; часам гэта нават адзінае, што робіць іх народам – калі ні мова, ні гісторыя, ні міталёгія не спрацоўваюць, а калектыўнае несьвядомае маўчыць. Дарэчы будзе прыгадаць аднаго з герояў ММЭ Томаса Мана, які казаў, што чалавек настолькі чалавек, наколькі ён хворы, і што праз хваробу чалавека выяўляецца ягоная чалавечнасьць. Мая энцыкляпэдыя – літаратурна-мэдычная, літаратура разьядноўвае людзей, мэдыцына яднае, у выніку, на гэтым кантрасьце, вырастае тэкст.
Трэба таксама сказаць, што ідэя стварыць такога кшталту энцыкляпэдыю сыходзіла, уласна кажучы, не ад мяне, а ад радыё «Свабода» -- я вінаваты толькі ў тым, што пагадзіўся, і зусім пра гэта не шкадую. Праца над энцыкляпэдыяй стала для мяне сапраўднай асалодай, дала магчымасьць выпрабаваць сябе ў эсэістыцы – жанры, у якім я раней пісаў даволі рэдка. Амаль кожны артыкул ММЭ, за выключэньнем хіба двух-трох – гэта ж, па сутнасьці, эсэ. Тэкст, дзе я спрабую зірнуць на мэдыцыну з гледзішча літаратуры, на літаратуру з гледзішча мэдыцыны. Да таго ж у мяне доўг перад Веранікай з «Сарокі на шыбеніцы»: калісьці я напісаў гісторыю яе хваробы, выдумаўшы гераіню ад пачатку да канца, цяпер вось узяўся за сваю, выдумаў сябе, каб аднавіць справядлівасьць.
РС: Пра хваробы беларускія аўтары пісалі і да Бахарэвіча. Але пісалі яны наогул пра тое, на што хварэе беларускі народ або беларуская грамадзкасьць. Пра свае хваробы хутчэй за ўсё маўчалі. А вось Бахарэвіч ставіць свае хваробы і болькі, так сказаць, упоравень з хваробамі і болькамі народу, і не баіцца пісаць, прыкладам, пра свае ўласныя кішкі, якімі прайшоўся тайфун паносу. Адкуль у вас такая цяга да эгалітарызму?
АБ: Літаратура – гэта заўжды эксгібіцыянізм, немагчыма пісаць, не агаляючыся, не выстаўляючы напаказ уласнае цела, нават калі пішаш пра чужое. Балазе калі пішаш такую вось псэўдамэдычную энцыкляпэдыю: замоўчваючы пэўныя рэчы, аўтар рызыкуе стаць падобным на пацыентку, якая прыйшла да гінэколяга і адмаўляецца зьняць майткі. Калі баішся, саромеешся, калі меркаваньне іншых для цябе важнейшае за ўласную жарсьць, калі для цябе існуюць нейкія табу – лепш заняцца чымсьці больш бяскрыўдным.
Усе гэтыя беларускія аўтары… Пісаць пра хваробы народу і грамадзтва, паміраючы ад алькагалізму, нажытага на саюзпісьменьніцкіх пэнсіянэрскіх карпаратывах – гэта сьмешна. Сьмешныя і пакуты маладога аўтара, які б'ецца ў пошуках тэмы ці сюжэту: усё гэта значна бліжэй, чым ён мяркуе – дастаткова разьдзецца і стаць перад люстэркам, там ёсьць усё, што трэба. Цела – сваё, чужое, любое – невычарпальная крыніца гісторый і ўспамінаў, яно адгукнецца на любую прачытаную кнігу, абудзіўшы процьму думак, прапанаваўшы свой варыянт разьвіцьця падзей, з гэтага і ўзьнікла большасьць артыкулаў ММЭ.
Мантэнь, творчасьць якога мяне вельмі натхняла, у сваіх «Вопытах», дарэчы, спавядае такія самыя прынцыпы: ён, не зважаючы на маралістаў, сьмела піша пра сваё цела, пра яго хваробы, пра ягоную жыцьцядзейнасьць, у яго ёсьць і сартыр, і цытаты з антычных аўтараў, ён піша пра чырванашчокіх сялянаў з Пэрыгору і гераічных грэкаў з аднолькавым інтарэсам і захапленьнем, бо ў чалавечым арганізьме няма нізкага і высокага, усё цікава, усё мае сэнс, усё зьвязана паміж сабой, усё заслугоўвае павагі. І, як і Мантэнь, я не прэтэндую на навуковасьць і ісьціну, як і ў яго, у маёй ММЭ аўтар мерае ўсё па сабе, карыстаецца толькі сваім досьведам і тым, што вычытаў у розных кнігах і потым прапусьціў празь сябе самога. Што да кніг, гэта можа быць шэдэўр літаратуры, а можа брашурка – усё ідзе ў ход, бо памяць не выбірае.
РС: Ці вы любіце чытаць кнігі іншых пра хваробы? Калі так, дык якія?
АБ: Пасьля таго, як я дзевяць месяцаў запар пісаў артыкулы для ММЭ, а паралельна яшчэ і перакладаў тоўсты мэдычны раман нямецкай пісьменьніцы Катрын Шміт, які выйшаў сёлета ў Менску, мне пачало здавацца, што ўсе кнігі, створаныя чалавецтвам, так ці інакш прысьвечаныя хваробам і ёсьць спробамі паставіць дыягназ. Гэта, вядома, ня так, але… Гісторыя хваробы Гумбэрта Гумбэрта, трансплянтацыя сэрца ў Гаўфа, стаматалягічны хруст прозьвішчаў і вечная вадзянка ў братоў Манаў, ці вершы Бродзкага – вы чуеце гэты кашаль? Занадта часта творы пачынаюцца з хваробы і сканчаюцца сьмерцю. Цудоўна – з прастуднай ліхаманкі і ванітаў – пачынаецца ўсё ў Шлінка. Наогул, мэдыцыны ў літаратуры стала так шмат, што ад яе ўжо ванітуе. Але толькі не ў беларускай літаратуры, сьмерці чалавечай тут хапае, але хваробу аўтар з прыроднай далікатнасьці часта апускае, атрымліваецца непераканаўча.
Я люблю чытаць біяграфіі і мэмуары, там часта на першы плян выходзіць фізіялёгія, і становіцца відаць, што менавіта ўласнае цела хвалявала героя жыцьцяпісу ці аўтара мэмуараў больш за ўсё: пад напорам банальнага харчовага атручаньня звычайна ляцяць да чортавай мацеры ўсе ідэі, высакародныя задумы і вялікія зьдзяйсьненьні, і можна даведацца, якая далонь на дотык была ў Гітлера. Апошнім часам я закаханы ў “Psychopathia sexualis“ Крафта-Эбінга, я чытаю гэтую кнігу ня як падручнік ці навуковую працу, а як іншую, такую сабе малую гісторыю Эўропы, гісторыю той эпохі, калі не было яшчэ ні паліткарэктнасьці, ні карэкцыі полу, калі ў канторах грукалі друкаркі, цягнікі дымілі, жанчыны насілі капелюшы зь пер’ем, курыць тытунь было прыкметай добрага тону, і людзі заставаліся сам-насам са сваім лібіда.
РС: У новай кнізе, багата праілюстраванай малюнкамі з анатамічных даведнікаў, выявы мужчынскіх першасных полавых прыкметаў відавочна пераважаюць над выявамі жаночых. Што б вы сказалі ў сваё (ці мастакова) апраўданьне і чым гатовыя кампэнсаваць гэтую гендэрную несправядлівасьць?
АБ: Гэта нічым немагчыма апраўдаць. Катастрофа. Мушу сказаць, што сузіраньне жаночых першасных полавых прыкметаў мне падабаецца значна больш, чым сузіраньне мужчынскіх, няхай такая пазыцыя цяпер і ня ў модзе, але такі ўжо я вычварэнец. Відавочна, кнігу чакае правал. Спроба неяк кампэнсаваць гэта ці ўраўнаважыць гендэрны балянс – мноства жаночых постацяў і іхных першасных полавых прыкметаў у тэксьце энцыкляпэдыі, ды яшчэ мая поўная згода з адным героем Мішэля Ўэльбэка, які казаў, што жанчыны, безумоўна, лепшыя за мужчын. Прынамсі, калі б кіраўніком РБ была жанчына, яна такога ніколі не дапусьціла б.
РС: Тэма хваробы – адна з самых магістральных у сусьветнай літаратуры. Згадайма тут хаця б «Чароўную гару» Томаса Мана, за якую ён атрымаў Нобэлеўскую прэмію. За раман аб якой хваробе хацелася б атрымаць Нобэлеўскую прэмію Альгерду Бахарэвічу?
АБ: У сьпісе нобэлеўскіх ляўрэатаў так шмат выпадковых асобаў, якіх занесла ў Стакгольм ветрам палітычнай кан'юнктуры – і ў той самы час там няма шмат каго з сапраўды выбітных пісьменьнікаў. Пруста, напрыклад, Набокава, Дарэла, Борхеса. Як чытач я гэтым абражаны. Так што прэмія ў маіх вачах мае не такое ўжо вялікае дачыненьне да літаратуры. А асабіста мне найбольш цікавая менавіта літаратура, а не яе выкарыстаньне ў адмываньні грошай. Зычу сабе і праз дваццаць гадоў думаць гэтаксама.
Тую прэмію, штопраўда, атрымлівалі і вартыя павагі людзі. Абсалютна хворая Эльфрыдэ Елінэк, скажам. Ці Гюнтэр Грас. Я быў бы ня супраць, каб у тым сьпісе зьявіўся і Алесь Разанаў. Але першай беларускай ляўрэаткай – вось убачыце – стане Сьвятлана Алексіевіч, што ў пэўным сэнсе і справядліва, і сымбалічна.
Мне было б цікава напісаць пра чалавека, які ня мае ні рук, ні ног, ні чэлеса: адна галава ды тулава. І вось такі чалавек кахае – і яму адказваюць узаемнасьцю. Але, баюся, нехта ўжо напісаў пра гэта.
РС: На заканчэньне традыцыйнае пытаньне: Чым вы набліжаеце гэтую прэмію для беларускай літаратуры? Над чым цяпер працуеце?
АБ: Увесну я пачаў пісаць вялікую рэч пра адно з сакральных месцаў сучаснага Менску – Шабаны. Пакуль цяжка сказаць, што гэта будзе – раман, навэла, частка чагосьці большага ці нешта яшчэ. І перакладаю далей сваіх братоў Грымаў – спадзяюся ў наступным годзе выдаць па-беларуску першы том «Kinder- und Hausmärchen». З камэнтарам да кожнай казкі.
Госьці прэзэнтацыі атрымалі новую кнігу ў падарунак.
Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча ў фармаце pdf
Бабкоў: «Кнігі Альгерда Бахарэвіча — панк глямуру беларускай літаратуры»
Акудовіч: «З выхадам кнігі Бахарэвіча я віншую ўсю беларускую прозу»
Хадановіч: «Кніжка Бахарэвіча ўражвае кампазыцыйнай прыгажосьцю»
ПРЭЗЭНТАЦЫЯ Ў МЕНСКУ
Usie vyzdaraviejem
(прадмова да Малой мэдычнай энцыкляпэдыі Бахарэвіча)
М-М-Э… – так неразьвітая гартань малпы, як пісаў нямецкі прыматоляг Фр. Энгельс, марудна, але няўхільна перастваралася шляхам мадуляцыі дзеля, канечне, яшчэ больш дасканалай мадуляцыі (дыялектыка прыроды!), і органы рота навучаліся дзяліць гукі на члены:
Бах! Арэві! Ча!
Губы размыкаюцца арганным выбухам, які запаўняе гатычныя скляпеньні нёба, пралятае верхнім рэгістрам і абрынаецца ў вільготныя альвэолы, каб прапішчаць і чмокнуць, як прыдушаны зьвярок: сьмерць.
Бахарэвіч ведае, дзе ў целе жыве душа.
З гэтымі ведамі ён мог бы працаваць прарокам, але ня любіць, калі б’юць камянямі, начальнікам турмы, але ўсе падапечныя разьбягуцца, вартаўніком на могілках, але хто ж прызначыць.
Таму ён займаецца тым, што лічыць, колькі дэманаў можа зьмясьціцца на вастрыі піксэля, у адзіны дакладны спосаб, які існуе: напісанае слова – пёрка, сказ – крыло, абзац – сутарга трапэцападобнай мышцы, і завершанае эсэ як адзінка лятальнага палёту ў бездань: эўтаназія.
Яго не цікавіць двухвымерны рэалізм здароўя. Мэдыцына для яго – пачуцьцё, хвароба – сутыкненьне арганізму з часам, цела – гісторыя тэксту і тэкст гісторыі, якая, як вядома, не зьяўляецца мужчынам.
Маркіз дэ Гарод, доктар лекарскіх навук, прапісваў сваім пацыентам публічны вуаерызм замест традыцыйнага экзарцызму (“Чытаньне пісаньня кнігі на сайце svаboda.org як шокавая тэрапія”, Bacharevič Studies, 22.01.2010 18:03 - 08.10.2010 21:16). Многія выжылі.
Паказьнік імёнаў гэтай энцыкляпэдыі сам зьяўляецца энцыкляпэдыяй.
Няпоўнай, але дастатковай. Бо вынік вядомы.
Аляксандар Лукашук,
Радыё Свабода
Альгерд Бахарэвіч: Усе мы - пацыенты
Напярэдадні менскай прэзэнтацыі Альгерд Бахарэвіч адказаў на пытаньні “Радыё Свабода”.
РС: Альгерд, вы напісалі даволі нетыповую для сябе кнігу. У ранейшых сваіх кнігах вы, калі можна так выказацца, аналізавалі станы душы і цела індывідуальных пэрсанажаў, якія часам, магчыма, былі даволі далёкія ад таго, што балела і баліць большасьці беларускага народу. А вось «Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча» -- разварот на ўсе 180 градусаў і паварот да гэтай народнай большасьці тварам, калі не анфас, дык як мінімум у профіль. Чаму так сталася? Бахарэвічу захацелася таннай народнай папулярнасьці?
АБ: Спадзяюся, далей за паварот у профіль справа ўсё ж не пайшла. Мяркую, мая энцыкляпэдыя вымагае ад чытача пэўнай падрыхтаванасьці – прычым ня столькі абазнанасьці ў мэдыцыне ці літаратуры (у гэтым сэнсе вялікіх адкрыцьцяў у ММЭ няма), колькі ўменьня блукаць надзвычай вузкімі масткамі, якія там і сям раскіданыя ў кнізе: толькі балянсуючы на іх, можна ўбачыць галоўнае. Не паверыце, але папулярнасьці я ніколі ня прагнуў – ні таннай, ні са зьніжкамі, ні ў крэдыт, ні пагатоў народнай, бо не разумею, што гэта такое – народ як чытач? Не хачу ніякай папулярнасьці; папулярнасьць – гэта вялікія яркія твары, цьвёрдыя працоўныя мазалі, шырока расплюшчаныя вочы наіўных стомленых людзей, папулярнасьць сканчаецца на апошняй старонцы кнігі, якую ніхто ня стане перачытваць, абдумваць, бо яна ўжо дала ўсё, што магла, зь першага разу. Сапраўдная літаратура – мастацтва тонкіх, як папілярныя лініі на пальцы, штрыхоў і шнараў, і папулярнай быць ня можа. Для мяне гаворка можа ісьці толькі пра павагу вузкага кола людзей, здольных ацаніць мастацтва літаратуры – вось ад такога чытацкага прызнаньня я сапраўды ніколі не адмоўлюся.
Але вы маеце рацыю, кніга атрымалася сапраўды нетыповая. Бо гэта ж не раман, ня зборнік апавяданьняў і не аповесьць, якімі я бавіўся раней, гэта энцыкляпэдыя (хай сабе і малая) – то бок кніга пра ўсё. Магчыма, таму кожны чытач знойдзе ў ёй нешта сваё: хто ўвасобленыя ў слове ўласныя, хто чужыя балячкі, нехта знойдзе сатыру, а нехта абсурд, нехта прачытае па-новаму цытаты з даўно забытых аўтараў, а нехта вырашыць нарэшце (ці перадумае) наведаць доктара. Толькі адзін падыход да кнігі будзе цалкам памылковым – пачаць шукаць у ёй нейкую праўду.
Можа, рэч у тым, што ўсе мы – і тыя, хто марыць пра танную славу, і тыя, хто яе дае, і тыя, хто ад яе адмаўляецца, і тыя, хто наогул пра яе не задумваецца – усе мы пацыенты. Гэта, магчыма, адзінае, што аб'ядноўвае людзей; часам гэта нават адзінае, што робіць іх народам – калі ні мова, ні гісторыя, ні міталёгія не спрацоўваюць, а калектыўнае несьвядомае маўчыць. Дарэчы будзе прыгадаць аднаго з герояў ММЭ Томаса Мана, які казаў, што чалавек настолькі чалавек, наколькі ён хворы, і што праз хваробу чалавека выяўляецца ягоная чалавечнасьць. Мая энцыкляпэдыя – літаратурна-мэдычная, літаратура разьядноўвае людзей, мэдыцына яднае, у выніку, на гэтым кантрасьце, вырастае тэкст.
Трэба таксама сказаць, што ідэя стварыць такога кшталту энцыкляпэдыю сыходзіла, уласна кажучы, не ад мяне, а ад радыё «Свабода» -- я вінаваты толькі ў тым, што пагадзіўся, і зусім пра гэта не шкадую. Праца над энцыкляпэдыяй стала для мяне сапраўднай асалодай, дала магчымасьць выпрабаваць сябе ў эсэістыцы – жанры, у якім я раней пісаў даволі рэдка. Амаль кожны артыкул ММЭ, за выключэньнем хіба двух-трох – гэта ж, па сутнасьці, эсэ. Тэкст, дзе я спрабую зірнуць на мэдыцыну з гледзішча літаратуры, на літаратуру з гледзішча мэдыцыны. Да таго ж у мяне доўг перад Веранікай з «Сарокі на шыбеніцы»: калісьці я напісаў гісторыю яе хваробы, выдумаўшы гераіню ад пачатку да канца, цяпер вось узяўся за сваю, выдумаў сябе, каб аднавіць справядлівасьць.
РС: Пра хваробы беларускія аўтары пісалі і да Бахарэвіча. Але пісалі яны наогул пра тое, на што хварэе беларускі народ або беларуская грамадзкасьць. Пра свае хваробы хутчэй за ўсё маўчалі. А вось Бахарэвіч ставіць свае хваробы і болькі, так сказаць, упоравень з хваробамі і болькамі народу, і не баіцца пісаць, прыкладам, пра свае ўласныя кішкі, якімі прайшоўся тайфун паносу. Адкуль у вас такая цяга да эгалітарызму?
АБ: Літаратура – гэта заўжды эксгібіцыянізм, немагчыма пісаць, не агаляючыся, не выстаўляючы напаказ уласнае цела, нават калі пішаш пра чужое. Балазе калі пішаш такую вось псэўдамэдычную энцыкляпэдыю: замоўчваючы пэўныя рэчы, аўтар рызыкуе стаць падобным на пацыентку, якая прыйшла да гінэколяга і адмаўляецца зьняць майткі. Калі баішся, саромеешся, калі меркаваньне іншых для цябе важнейшае за ўласную жарсьць, калі для цябе існуюць нейкія табу – лепш заняцца чымсьці больш бяскрыўдным.
Усе гэтыя беларускія аўтары… Пісаць пра хваробы народу і грамадзтва, паміраючы ад алькагалізму, нажытага на саюзпісьменьніцкіх пэнсіянэрскіх карпаратывах – гэта сьмешна. Сьмешныя і пакуты маладога аўтара, які б'ецца ў пошуках тэмы ці сюжэту: усё гэта значна бліжэй, чым ён мяркуе – дастаткова разьдзецца і стаць перад люстэркам, там ёсьць усё, што трэба. Цела – сваё, чужое, любое – невычарпальная крыніца гісторый і ўспамінаў, яно адгукнецца на любую прачытаную кнігу, абудзіўшы процьму думак, прапанаваўшы свой варыянт разьвіцьця падзей, з гэтага і ўзьнікла большасьць артыкулаў ММЭ.
Мантэнь, творчасьць якога мяне вельмі натхняла, у сваіх «Вопытах», дарэчы, спавядае такія самыя прынцыпы: ён, не зважаючы на маралістаў, сьмела піша пра сваё цела, пра яго хваробы, пра ягоную жыцьцядзейнасьць, у яго ёсьць і сартыр, і цытаты з антычных аўтараў, ён піша пра чырванашчокіх сялянаў з Пэрыгору і гераічных грэкаў з аднолькавым інтарэсам і захапленьнем, бо ў чалавечым арганізьме няма нізкага і высокага, усё цікава, усё мае сэнс, усё зьвязана паміж сабой, усё заслугоўвае павагі. І, як і Мантэнь, я не прэтэндую на навуковасьць і ісьціну, як і ў яго, у маёй ММЭ аўтар мерае ўсё па сабе, карыстаецца толькі сваім досьведам і тым, што вычытаў у розных кнігах і потым прапусьціў празь сябе самога. Што да кніг, гэта можа быць шэдэўр літаратуры, а можа брашурка – усё ідзе ў ход, бо памяць не выбірае.
РС: Ці вы любіце чытаць кнігі іншых пра хваробы? Калі так, дык якія?
АБ: Пасьля таго, як я дзевяць месяцаў запар пісаў артыкулы для ММЭ, а паралельна яшчэ і перакладаў тоўсты мэдычны раман нямецкай пісьменьніцы Катрын Шміт, які выйшаў сёлета ў Менску, мне пачало здавацца, што ўсе кнігі, створаныя чалавецтвам, так ці інакш прысьвечаныя хваробам і ёсьць спробамі паставіць дыягназ. Гэта, вядома, ня так, але… Гісторыя хваробы Гумбэрта Гумбэрта, трансплянтацыя сэрца ў Гаўфа, стаматалягічны хруст прозьвішчаў і вечная вадзянка ў братоў Манаў, ці вершы Бродзкага – вы чуеце гэты кашаль? Занадта часта творы пачынаюцца з хваробы і сканчаюцца сьмерцю. Цудоўна – з прастуднай ліхаманкі і ванітаў – пачынаецца ўсё ў Шлінка. Наогул, мэдыцыны ў літаратуры стала так шмат, што ад яе ўжо ванітуе. Але толькі не ў беларускай літаратуры, сьмерці чалавечай тут хапае, але хваробу аўтар з прыроднай далікатнасьці часта апускае, атрымліваецца непераканаўча.
Я люблю чытаць біяграфіі і мэмуары, там часта на першы плян выходзіць фізіялёгія, і становіцца відаць, што менавіта ўласнае цела хвалявала героя жыцьцяпісу ці аўтара мэмуараў больш за ўсё: пад напорам банальнага харчовага атручаньня звычайна ляцяць да чортавай мацеры ўсе ідэі, высакародныя задумы і вялікія зьдзяйсьненьні, і можна даведацца, якая далонь на дотык была ў Гітлера. Апошнім часам я закаханы ў “Psychopathia sexualis“ Крафта-Эбінга, я чытаю гэтую кнігу ня як падручнік ці навуковую працу, а як іншую, такую сабе малую гісторыю Эўропы, гісторыю той эпохі, калі не было яшчэ ні паліткарэктнасьці, ні карэкцыі полу, калі ў канторах грукалі друкаркі, цягнікі дымілі, жанчыны насілі капелюшы зь пер’ем, курыць тытунь было прыкметай добрага тону, і людзі заставаліся сам-насам са сваім лібіда.
РС: У новай кнізе, багата праілюстраванай малюнкамі з анатамічных даведнікаў, выявы мужчынскіх першасных полавых прыкметаў відавочна пераважаюць над выявамі жаночых. Што б вы сказалі ў сваё (ці мастакова) апраўданьне і чым гатовыя кампэнсаваць гэтую гендэрную несправядлівасьць?
АБ: Гэта нічым немагчыма апраўдаць. Катастрофа. Мушу сказаць, што сузіраньне жаночых першасных полавых прыкметаў мне падабаецца значна больш, чым сузіраньне мужчынскіх, няхай такая пазыцыя цяпер і ня ў модзе, але такі ўжо я вычварэнец. Відавочна, кнігу чакае правал. Спроба неяк кампэнсаваць гэта ці ўраўнаважыць гендэрны балянс – мноства жаночых постацяў і іхных першасных полавых прыкметаў у тэксьце энцыкляпэдыі, ды яшчэ мая поўная згода з адным героем Мішэля Ўэльбэка, які казаў, што жанчыны, безумоўна, лепшыя за мужчын. Прынамсі, калі б кіраўніком РБ была жанчына, яна такога ніколі не дапусьціла б.
РС: Тэма хваробы – адна з самых магістральных у сусьветнай літаратуры. Згадайма тут хаця б «Чароўную гару» Томаса Мана, за якую ён атрымаў Нобэлеўскую прэмію. За раман аб якой хваробе хацелася б атрымаць Нобэлеўскую прэмію Альгерду Бахарэвічу?
АБ: У сьпісе нобэлеўскіх ляўрэатаў так шмат выпадковых асобаў, якіх занесла ў Стакгольм ветрам палітычнай кан'юнктуры – і ў той самы час там няма шмат каго з сапраўды выбітных пісьменьнікаў. Пруста, напрыклад, Набокава, Дарэла, Борхеса. Як чытач я гэтым абражаны. Так што прэмія ў маіх вачах мае не такое ўжо вялікае дачыненьне да літаратуры. А асабіста мне найбольш цікавая менавіта літаратура, а не яе выкарыстаньне ў адмываньні грошай. Зычу сабе і праз дваццаць гадоў думаць гэтаксама.
Тую прэмію, штопраўда, атрымлівалі і вартыя павагі людзі. Абсалютна хворая Эльфрыдэ Елінэк, скажам. Ці Гюнтэр Грас. Я быў бы ня супраць, каб у тым сьпісе зьявіўся і Алесь Разанаў. Але першай беларускай ляўрэаткай – вось убачыце – стане Сьвятлана Алексіевіч, што ў пэўным сэнсе і справядліва, і сымбалічна.
Мне было б цікава напісаць пра чалавека, які ня мае ні рук, ні ног, ні чэлеса: адна галава ды тулава. І вось такі чалавек кахае – і яму адказваюць узаемнасьцю. Але, баюся, нехта ўжо напісаў пра гэта.
РС: На заканчэньне традыцыйнае пытаньне: Чым вы набліжаеце гэтую прэмію для беларускай літаратуры? Над чым цяпер працуеце?
АБ: Увесну я пачаў пісаць вялікую рэч пра адно з сакральных месцаў сучаснага Менску – Шабаны. Пакуль цяжка сказаць, што гэта будзе – раман, навэла, частка чагосьці большага ці нешта яшчэ. І перакладаю далей сваіх братоў Грымаў – спадзяюся ў наступным годзе выдаць па-беларуску першы том «Kinder- und Hausmärchen». З камэнтарам да кожнай казкі.
