Гэты амаль касьмічны прышэлец сьпяваў разам з усімі “Куру-шчабятуру” і паводзіўся зусім па-таварыску. У Майстроўню ён прыйшоў амаль з самага яе пачатку ў 1980-м і ўдзельнічаў у ёй да самага яе канца ў 1985-м. Сяргей Санька са сваёй найноўшай гісторыяй у сёньняшняй перадачы “Вострая Брама”.
ПРАДСТАЎНІК АНТЫЧНАГА ЭТНАСУ
Санька: “Я ўжо на першым курсе быў добра белы. А пачаў сівець, напэўна, у пятай клясе. Я вельмі пераймаўся з гэтай прычыны. Фарбаваўся нават. А потым кінуў. Хай так будзе. Пасьля прачытаў у Герадота, што недзе блізу нашых краёў жыў народ, які вылучаўся тым, што людзі з маленства былі ўсе сівыя. Ну дык нармалёва! Прадстаўнік старажытнага тутэйшага этнасу антычнага.
Мне, можна сказаць, пашэнціла. Таму што калі я паступіў на першы курс фізфаку ў 1980 годзе, у маёй групе быў малодшы Запрудзкі, Ігар. Ну і на бульбе нас пасялілі з Ігарам у адной хаце. Я й да таго цікавіўся гісторыяй Беларусі. І мы натуральна неяк зь ім адразу пасябрыліся. І дзе-небудзь там пад стажком прылёгшы, разважалі пра розныя цікавыя для нас рэчы.
Так вот атрымалася, што раптам у асяродзьдзі фізыкаў, якія, канечне, ні слыхам ні дыхам пра такія рэчы, знаходзяцца два чалавекі, якія ўтвараюць маленькую групку. Пазьней яшчэ зь фізыкаў далучыўся Міклашэвіч Ігар. А так з Запрудзкім мы цэлы месяц былі разам, зблізіліся, пазнаёміліся добра. І прыехаўшы ў Менск, ужо калі пачаліся заняткі, зрабілі такі нахабны крок. Мы вырашылі наведаць Караткевіча.
КАРАТКЕВІЧ І ФАНТАСТЫКА
Мы палічылі, што гэта дастатковая нагода – я з Воршы і Караткевіч аршанец. Наведаць земляка -- гэта нармальна. Прыйшлі. Ён хварэў вельмі моцна на той момант. У ложку ляжаў. Мы там пабылі можа з гадзіну. Караткевіч неяк так ажывіўся. Калі даведаўся, што мы фізыкі, пачаў падбухторваць, каб мы заняліся стварэньнем жанру беларускай фантастыкі у літаратуры. Канечне ўразіла тое, што ён смаліў гэты беламор літаральна кожныя тры хвіліны. Адну за адной, адну за адной. Гэта пры тым, што ён ляжаў у ложку. Гэта 1980 год, кастрычнік.
А потым наша куратарка вырашыла зрабіць нам пазакляснае чытаньне. Што-небудзь па гісторыі Беларусі. Я зрабіў невялікі рэфэрат пра Сымона Буднага, а Запрудзкі пра Скарыну. І мы трошкі так нашу публіку спрабавалі падзавесьці. А потым Ігар і кажа: а ты ведаеш, што ёсьць такая Майстроўня? Кажа, у мяне брат вучыцца на філфаку, там народ зьбіраецца, песьні развучвае, там, кажа, цікава. Давай пойдзем. Ну давай пойдзем. Ну і пайшлі. І так я ўжо пачаў наведваць Майстроўню.
Натуральна, вельмі спадабалася. Уразіла само асяродзьдзе. Канечне, я там як фізык быў белай варонай, бо там у асноўным былі мастакі, зь філфаку, журналісты”.
БЕЛАЯ ВАРОНА
Дубавец: Белай варонай Сяргей быў і на сваім факультэце: фізык сярод лірыкаў, лірык сярод фізыкаў. Арына Вячорка тады вучылася на суседнім мэхмаце.
Дубавец: Вучоба на фізычным факультэце давалася Сяргею лёгка, таму выкладчыкі даравалі яму пропускі лекцыі. А ён тым часам сядзеў у бібліятэцы-“ленінцы” і захапіўся філязофіяй. Невядомая сіла цягнула яго да гуманістыкі, якая ўрэшце стане ягоным жыцьцёвым выбарам.
Санька: “Паралельна захапіўся філязофіяй, у тым ліку старагрэцкай і індыйскай. З аднаго боку – фізыка, найперш цікавіўся астрафізыкай і касмалёгіяй, з другога боку – цікавасьць да народнай астраноміі пачала зьяўляцца і да міталёгіі, і яна ўрэшце ўзяла верх. Фізыкай я практычна не займаюся”.
Дубавец: Сфэра зацікаўленьняў уплывала на кола знаёмстваў. Найбольш часу Сяргей праводзіў не з сукурсьнікамі, а на гістарычным факультэце, з філёзафамі.
МЕНСКАЯ ТУСОЎКА
Санька: “На той момант з гісторыкамі мы ўжо пачалі займацца палітычнай гісторыяй і нават прадумвалі варыянты стварэньня апазыцыйнай палітычнай партыі. Гэтае пытаньне мы потым кулюарна абмяркоўвалі зь Вінцуком, з Гермянчуком. Я тады даволі сур’ёзна закапаўся ў штудыяваньне клясыкаў марксізму, увесь “Капітал” праштудыяваў, асабліва Марксавы раньнія філязофскія рукапісы, працы па крытыцы гегелеўскае філязофіі права. Там такія пасажы пра бюракратыю! А гэта ж самы застой брэжнеўскі. Там проста ўсё ў кропку біла.
З Бабковым паралельна пазнаёміліся. Мы хадзілі на каву з Купцовым рэгулярна. Насупраць цэнтральнага ўнівэрсаму. Цяпер там піцэрыя нейкая. А тады кавярня “Нёман”, здаецца, была. Там была нармальная кавярня і там такі цікавы бармэн працаваў. Мы ўжо ў яго заўсёднікі былі, прыходзілі, як звычайна, бралі 50 грамаў каньяку, каву, і ён ужо рабіў нам каву такую нармальную. Часам далучаўся таксама паслухаць, што мы там разумнае размаўлялі. І туды ж Бабкоў хадзіў з адным літоўцам, які вучыўся на філязофскім аддзяленьні. Віктарас. Яны тады фанацелі ад Хайдэгера і ад дзэн-будызму. Ну а мы з Купцовым ужо наадварот, заварочваліся на чыста беларускія справы.
Менская тусоўка, яна была і шырокая і ў той жа час нейкая такая камэрная. Як малыя сацыяльныя сьветы, якія цяпер вывучаюць псыхолягі, дзе хаця б праз аднаго чалавека кожны кожнага ведае. Вёска ў вёсцы, у вялікай гэтай вёсцы, у Менску. І так яно й застаецца. Зь некаторымі гадамі ня бачымся, а потым бах, раптам дзе-небудзь сустрэліся – о!”
НАРАДЖЭНЬНЕ КРЫЎІ
Дубавец: Калі Сяргей прыгадваў, як фармавалася ягонае кола знаёмстваў, гаворку перарваў званок. Тэлефанаваў Тодар Кашкурэвіч. І пасьля размова доўжылася ўжо пра яго.
Санька: “Тады ж праз год, недзе ў 1986-м мы з Тодарам пазнаёміліся. Але што цікава. Мы сустракаліся, на каве, на рытуальных абыходах кавярных месцаў у цэнтры – “пад гадзіньнікам”, цэнтральны ўнівэрсам, “пярцоўка” і... бясконцыя размовы пра ўсё на сьвеце. Дык мы размаўлялі з Тодарам пра ўсё на сьвеце, толькі не размаўлялі пра тое, чым займаліся тайна, кожны сам у сабе – міталёгіяй і гісторыяй Беларусі, але ў такім ключы, у якім мы зараз, скажам, займаемся. І атрымалася вельмі сьмешная рэч. У нас быў агульны знаёмы Ігар Бабкоў. І вось пасьля аднаго з паседжаньняў мы з Бабковым стаялі на прыпынку і нешта пра рознае ўсякае размаўлялі. Я трошку, некалькі тэзісаў пра сваё бачаньне крыўскай праблематыкі агучыў. А ён мне кажа: ты ведаеш, я гэта ўжо чуў. Я кажу: як ты мог гэта чуць, калі я яшчэ нікому не распавядаў такога. А я, кажа, чуў, ведаеш такога Кашкурэвіча? Я кажу: канечне, ведаю. Ну дык ад яго я й чуў.
Кола зносінаў увесь час пашыралася. Сяброўскія кампаніі зьбіраліся то ў Сушы, то ў Камоцкіх, то ў Вінцука, то яшчэ дзе-небудзь.
Дубавец: Калі пералічыць усе рознапрофільныя аб’яднаньні, якім так ці йнакш дала імпульс Майстроўня, атрымаецца ладны сьпіс. А калі дадаць яшчэ асобных творцаў, якія адбыліся ў культуры й зрабілі ўплыў на працэс нацыянальнага адраджэньня, дык можна скласьці й цэлы даведнік.
Але тое, што адбылося, -- навідавоку. А вось тое, адкуль прыйшлі ўсе гэтыя людзі і як яны сфармаваліся такімі, а не распусьціліся ў людзкой плыні – гэтая інфармацыя звычайна застаецца нераскрытай, бо ў кожнага быў свой шлях, свой зыход.
АРШАНСКАЕ ДЗЯЦІНСТВА
Санька: “Бацька з аднаго кута, маці – з цалкам супрацьлеглага. Бацька з заходняга Палесься, з Маларыцкага раёну. Гэта паўднёва-заходні край Беларусі. Там колькі кілямэтраў і ўжо Ўкраіна пачынаецца. Маці з другога краю, паўночна-ўсходняга, Дубровенскі раён. Там літаральна кілямэтраў можа пятнаццаць, і Смаленская вобласьць.
Бацька быў чыгуначнік. Ён скончыў актыўную кар’еру галоўным інжынэрам дыстанцыі сыгналізацыі сувязі – так называлася. Гэта стрэлкі, сьветлафоры, усё такое. І дарэчы я там таксама пасьпеў год папрацаваць электраманцёрам сувязі. А маці працавала ў кінапракаце”.
Дубавец: Нібыта ў сям’і нішто не абяцала Сяргею таго жыцьцёвага шляху, якім ён пайшоў... Калі ён распавядае пра сваю эвалюцыю, мне шмат што падаецца знаёмым. У 1970-я гады ў Беларусі цэлае пакаленьне падлеткаў раптам апынулася ў пасіянарным полі. На гэтым пакаленьні сыстэма страчвала гіпнатычную сілу свайго ўзьдзеяньня. Яны ўжо ані так баяліся, ані так фанатычна верылі, як папярэднікі. Але яны й не былі так разгубленыя перад няяснай будучыняй, як наступнікі. Ніхто з тых падлеткаў яшчэ не сумняваўся ў вечнасьці таго ўкладу, які замацаваўся навокал, а гэта значыць, іх заўтрашні дзень быў ясны. Рэпрэсіўная машына таталітарнага грамадзтва таксама дзейнічала прадказальна і правілы гэтай гульні выглядалі непарушнымі. Словам, склаліся па свойму камфортныя ўмовы для таго, каб можна было думаць, проста думаць без аглядкі, бяз боязі, без самакантролю і самагіпнозу. Інакш кажучы, у 1970-я гады сыстэма цалкам страціла ўплыў на тое, што адбывалася ў галовах у падлеткаў. Магчыма, таму і ўзьнікла Майстроўня менавіта тады, калі яна ўзьнікла.
Першае, што мы зрабілі – адшукалі... Нідзе ж не было напісана, дзе Куцеінскі манастыр. У кніжках напісана, што быў, друкарня была, а дзе?.. І вот мы неяк зімой невялікім гуртом маіх сяброў-аднаклясьнікаў сабраліся і пайшлі шукаць. Хадзілі-хадзілі, распытвалі-распытвалі. Нехта падказаў, што напэўна недзе ў раёне ільнокамбінату. Селі на аўтобус, прыехалі туды. І сапраўды, там мы ўжо хутчэй з’арыентаваліся. Там, канечне, быў склад нейкі. Аўтапарка нейкага. Мазут стаяў у самым манастыры. Была нядзеля. Народу там не было, толькі вартаўнік. Мы дастаем пасьведчаньні, што мы члены Таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры (маркі ж куплялі). І дзеду, які вартаваў, пачынаем заліваць, што мы хацелі б абсьледаваць аб’ект. Дзед слухаў-слухаў і адчыніў нам гэты склад. Мы ўсё там паглядзелі, старанна ў блякноціках запісалі што бачылі.
Ну вот, мы знайшлі гэты манастыр. І пры першым наведваньні заўважылі, што ёсьць там скляпеньні і яўна падземныя хады. Сам гэты дзед распавёў нам, што ёсьць некалькі падземных хадоў. Адзін ідзе туды, дзе на той момант стаяла ракетная частка. Туды не пускалі ў лес наогул. Там разваліны Ўсьпенскага жаночага манастыра. А другі нібыта ішоў пад Дняпром і выходзіў у раёне гарадзішча, там, дзе замак стаяў Аршанскі. І яшчэ кудысьці.
Мы заўважылі, дзе гэтыя хады і падрыхтаваліся. Звычайна я быў завадатарам, у мяне такі “маторчык” быў. Набралі ліхтарыкаў, сьвечкі, запас ежы (а раптам засыпле), даўгую вяроўку, каб не заблукаць. І прыйшлі таксама, калі нікога там не было. І пайшлі ў адзін з гэтых хадоў.
Так гэта ўсё сплаўлялася – цікавасьць да індзейскай этнаграфіі і этналёгіі наогул, да археалёгіі і гісторыі канкрэтна Воршы... А фізыка ўвайшла ўва ўсе гэтыя мае зацікаўленьні трохі неяк і выпадкова. Я цікавіўся, і з паяльнікам дома сядзеў. Прымачы такія прымітыўненькія паяў. Ну і быў гурток у нас у школе. Радыёаматарскі. Настаўнік фізыкі вёў. І вось у сёмай клясе пачалася фізыка. І неяк на школьнай алімпіядзе я першае месца заняў. На наступны год неяк так атрымалася, што першае месца ў школе, у горадзе, у вобласьці, ну і пасылалі на рэспубліку. А паколькі я наогул чалавек, які захапляецца, я й захапіўся. Ну і калі ўжо па сканчэньні пытаньне паўстала, куды падацца, ну канечне, -- БДУ, фізфак.
Каб не Майстроўня, хутчэй за ўсё, шмат што склалася б інакш. Хутчэй за ўсё я ўсё роўна запаралеліўся б у філязофію, як гэта атрымалася ўжо на першых курсах. Але беларускую афарбоўку ўсяму гэтаму толькі Майстроўня дала”.
АПОШНЯЕ КУПАЛЬЛЕ
Дубавец: Сяргей Санька – сьведка самай апошняй майстроўскай акцыі – Купальля 1985 году на радзіме Якуба Коласа ў Мікалаеўшчыне.
Санька: “Гэта ў прынцыпе ўжо канец Майстроўні як Майстроўні, гэта 1985 год, пачатак перабудовы, Купальле ў Коласа, калі аблава была. Там мяне, Камоцкага, нашых жонак, Касю і маю жонку павязалі, Івашкевіча, пару левых нейкіх, незнаёмых, мы нават падазравалі, што можа гэта нейкія стукачы, абсалютна нейкія незнаёмыя хлопцы былі. Гэта 1985-ы. Якраз толькі ў траўні, здаецца, Гарбачоў выдае антыалькагольны ўказ і паколькі нічога не змаглі інкрымінаваць, апошняе было абвінавачваньне ў калектыўнай п’янцы на прыродзе. Там канечне па сто грам уначы было выпіта, але ніхто ж п’яны ня быў. Тым больш на сьвежым паветры і скакаўшы цэлую ноч.
Але прывезьлі ў Стоўбцы ў аддзяленьне. Прыехаў нейкі палкоўнік зь Менску, кадэбіст. Мы з Камоцкім сядзелі і ўзгоднена пісалі тлумачэньне. Як мы патрапілі, што за сымболіка... Але, канечне, іх найперш цікавіла ня гэта. Ім трэба быў кампрамат на Вінцука, на Сокалава-Воюша. Сяржук тады працаваў там у музэі, натуральна яго пасьвілі. Яго абвінавацілі канкрэтна ў пасечцы леса. Мы то стараліся сушняк зьбіраць на вогнішча, але тым ня менш абвінавацілі ў гэтым. Пасьля чаго ён адтуль зьехаў.
Там былі моманты напружаньня, калі мянты хацелі праз Касю і маю жонку націскаць. Нібыта заводзілі іх у асобныя кабінэты. Мы адразу сказалі, што жонкі цяжарныя. Гэта была амаль што праўда па тэрмінах. І мянты супакоіліся. Іх не чапалі, толькі нас з Алесем апытвалі. Пратрымалі напэўна гадзін да васьмі раніцы. А аблава была гадзіне аб чацьвертай. І адпусьцілі”.
Дубавец: Пералік аб’яднаньняў і пэрсанажаў культуры, якія выйшлі з Майстроўні, мог бы скласьці ладны даведнік. Але яшчэ і шмат якія новыя для тагачаснай Беларусі справы і кірункі таксама нарадзіліся там.
Санька: “Нават такі прыклад. Зараз рыхтуецца трэцяе выданьне слоўніка беларускай міталёгіі. На гэты раз рэдактарамі я і Тацяна Валодзіна. Слоўнік значна пашыраны. Але імпульс ішоў ад курсавой працы Сакалава-Воюша, дзе ён даваў сьпісы міталягічных пэрсанажаў. Нейкі такі імпульс ішоў ад гэтага. Потым я пачаў гэтым займацца сыстэматычна, і працягваю займацца.
Апошнія пяць гадоў я працую ў Інстытуце філязофіі Акадэміі навук у групе, якая займаецца падрыхтоўкай шасьцітомнага выданьня Гісторыі філязофскай і грамадзка-палітычнай думкі Беларусі. Пераважна гэтым даводзіцца займацца ў Інстытуце. Ну а ў астатні час – гэта маё і Тодара Кашкурэвіча дзецішча – цэнтар этнакасмалёгіі Крыўя. Які можна лічыць таксама і дзецішчам Майстроўні.
Я ня ўпэўнены, што калі б не было Майстроўні, мой пэрсанальны лёс склаўся б так, як ён складваецца і склаўся. Ну займаўся б я фізыкай, як і ўсе фізыкі. Можа быць, як мае многія сябры, ужо атабарыўся дзе-небудзь у Нямеччыне ці Канадзе. Але я пайшоў іншай дарожкай”.
УСЕ ПЕРАДАЧЫ СЭРЫІ “ГІСТОРЫЯ АДНАГО ЦУДУ”
Сувязь з аўтарам праз dubaviecs@gmail.com.
