Пра апошнія тэндэнцыі ў гэтым пытаньні распавёў у інтэрвію БелаПАН кіраўнік Новака прафэсар Андрэй Вардамацкі.
Вардамацкі: Ліпеньскі апытаньне пацьвердзіла ўпэўнены трэнд: у Беларусі адбылося вяртаньне грамадзкай сьвядомасьці да
У траўні 2004 году, нагадаю, адбылося пашырэньне Эўразьвязу, і пачала ўзмацняцца арыентацыя беларусаў на Расею. Да студзеня 2010 г. гэты разрыў захоўваўся, а цяпер мы зафіксавалі няўхільнае паслабленьне арыентацыі на ўсходнюю суседку. Вось такая спэцыфіка ды ўнікальнасьць гістарычнага моманту: на фоне канфліктаў з суседзямі, нядаўняга газавага канфлікту з Расеяй арыентацыі беларусаў на ўсход і захад зноў зраўняліся.
Пытаньне, якое мы рэгулярна задаем рэспандэнтам, гучыць так: "На ваш погляд, у якім саюзе дзяржаў было б лепш жыць народу Беларусі – у Эўрапейскім зьвязе або ў саюзе з Расеяй?".
Дык вось, у ліпені 2010 г. 42,5% апытаных назвалі Расею, 38,4% – ЭЗ. Яшчэ месяц назад, у чэрвені, гэтыя лічбы былі – 43,1% (Расія), 32,5% (ЕЗ).
Кар.: А нявызначаныя?
Адыход ад Расеі быў ня ў бок ЭЗ, але да нявызначаных.
Вардамацкі: Так, тут таксама цікава: да чэрвеня 2010 г. ішло павелічэньне колькасьці нявызначаных. Падзеньне арыентацыі на Расею не вяло да павялічэньня арыентацыі на Эўропу ў той жа ступені, адыход ад Расеі быў ня ў бок ЭЗ, але да нявызначаных. Але пасьля чэрвеня адбылося інтэнсіўнае фармаваньне грамадзкай думкі менавіта ў пытаньні геапалітычнага выбару і колькасьць нявызначаных паменшылася. Прычым тыя, хто сыходзіў ад Расеі, зьмянялі арыентацыю на праэўрапейскую.
Кар.: Ці можна казаць, што вырашальную ролю тут адыграў газавы канфлікт?
Вардамацкі: Гэта, безумоўна, важная падзея. З аднаго боку, яна вельмі шырока асьвятлялася ў СМІ, з другога – людзі бачылі сувязь паміж гэтым канфліктам і іх асабістым дабрабытам. Гэта не проста візыты важных чыноўнікаў, гэта падзея, якая мае непасрэднае дачыненьне да ўласнага кашальку.
Цікава, што аналягічная падзея – газавы канфлікт паміж Расеяй і Ўкраінай – не пацягнула за сабой сур'ёзных зрухаў у масавай сьвядомасьці ўкраінцаў. Прычына ж у тым, што ён не атрымаў такога інтэнсіўнага мэдыйнага асьвятленьня, як у Беларусі.
Кар.: Па сутнасьці, беларускія ўлады могуць праз дзяржаўныя СМІ эфэктыўна рабіць афіцыйны пункт гледжаньня грамадзкім
Вардамацкі: Можна з упэўненасьцю казаць аб залежнасьці масавай сьвядомасьці ад СМІ, а ў выпадку з Беларусьсю гэта перш за ўсё дзяржаўныя СМІ. Беларусы ў масе сваёй выбіраюць адзіную інтэрпрэтацыю падзей і афіцыйны погляд. 88,6% назвалі сваёй крыніцай інфармацыі па газавым канфлікце беларускія тэлеканалы, 16,0% – беларускае радыё, 15,2% – дзяржаўную прэсу, 11,1% – інтэрнэт, 7,8% – калег і знаёмых, 4,3% – недзяржаўныя СМІ, 1,9% – тэлеканал "Эўраньюс".
Між тым, як паказвае наша дасьледаваньне, хаця беларускае грамадзкае меркаваньне і можна весьці, але яно ў пэўнай ступені незалежнае. Так, нягледзячы на тое, што большасьць апытаных атрымлівалі інфармацыю ад дзяржаўных тэлеканалаў, 34,8% не згодныя з інтэрпрэтацыяй, што вінаватая толькі Расея.
Кар.: Тыя, хто не згодны з афіцыйным пунктам гледжаньня, шукаюць альтэрнатыўнага?
Вардамацкі: – Ужо ў пытаньні і ёсьць асноўная праблема інфармацыйнай патрэбы беларусаў: так, людзям патрэбная альтэрнатыўны пункт гледжаньня, іншая інтэрпрэтацыя падзей, але гэты пошук нельга назваць актыўным.
На прыкладзе газавага канфлікту мы бачым, што сайты і "Эўраньюс" назвала сваімі каналамі інфармацыі невялікая колькасьць апытаных.
Зрэшты, ня варта ацэньваць інфармацыйнай вагі мэдыйнага каналу па непасрэдных выніках апытаньняў. Так, прачытаўшы навіны ў інтэрнэце, мы дзелімся інфармацыяй, перадаём яе сябрам, сваякам, калегам – і такім чынам навіна можа быць рэтрансьляваная вельмі шырока. Адзін чалавек, атрымаўшы інфармацыю з нізкарэйтынгавай крыніцы, але распаўсюдзіўшы яе сярод дзесяткаў людзей, можа стаць крыніцай інфармацыйных хваляў, ад яго разыходзяцца інфармацыйныя колы.
Кар.: Ці бачная залежнасьць геапалітычнага выбару ад адукацыі?
Вардамацкі: Так, з ростам адукацыі адбываецца зьмена каштоўнастных арыентацый, што цягне за сабой узмацненьне арыентацыі на Захад.
І тут ёсьць два зруху. Па-першае, у грамадзянскім сэнсе: з ростам адукаванасьці мы назіраем рост значэньня агульнаграмадзянскіх і дэмакратычных каштоўнасьцяў. Другі зрух – прафэсійна-тэхнічны, узмацненьне арыентацыі чалавека на высокатэхналягічныя прадукты і тэхналёгіі, якія ў большай ступені знаходзяцца на Захадзе.
Але гэта сярэднестатыстычныя дадзеныя, больш падрабязны расклад могуць быць іншыя. Так, беларускі мэнталітэт характарызуецца і такімі супярэчнасьцямі, як спалучэньне нізкай грамадзянскай актыўнасьці і высокага прафэсійнага ўзроўню, прафэсійнай самарэалізацыі і адсутнасьці патрэбы ў актыўнай грамадзянскай пазыцыі.
Дарэчы, распаўсюджана меркаваньне, што Менск – адназначна праэўрапейскі горад. Але гэта ня так. У сталіцы дастаткова прадпрыемстваў, якія непасрэдна завязаныя на Расею, і вялікі працэнт менчукоў арыентаваны на ўсход. Ва ўсялякім выпадку, у ліпені 2009 года Менск быў адназначна прарасейскім.
Кар.: Ці можна прагназаваць, як будзе разьвівацца геапалітычны выбар беларусаў?
Вардамацкі: Прагназаваць складана, бо вэктар грамадзкай думкі залежыць ад вельмі няпростага ўзаемадзеяньня шэрагу палітычных і эканамічных фактараў. Пры тым што ўжо даўно, як паказваюць сацапытаньні, юрыдычнае далучэньне да ўсходняй суседцы падтрымлівае вельмі невялікая доля беларусаў, нельга забываць аб моцнай мэнтальнай сувязі з Расеяй.
Пераарыентацыя ў бок аб'яднанай Эўропы магчымая, але пры адпаведнай мэдыйнай сытуацыі, а таксама ўзмацненьні эканамічнага ўзаемадзеяньня з ЭЗ.
Ёсьць красамоўная думка, выказаная ўдзельнікам аднаго з нашых дасьледаваньняў: эўрапейцамі мы станем, калі Эўропа будзе купляць нашы "МАЗы".
