Беларуская незалежнасьць і беларуская ідэнтычнасьць

Трохі ўтрыруючы, можна сказаць, што і Дэклярацыю аб сувэрэнітэце беларусы ў сваёй асноўнай масе ўспрынялі як чарговую акупацыю – акупацыю незалежнасьцю.

Дракахруст: 27 ліпеня сёлета споўнілася 20 гадоў дэклярацыі аб сувэрэнітэце Беларусі. Хаця фактычна незалежнасьць Беларусь набыла крыху пазьней (на думку некаторых – не набыла дагэтуль), усё ж тэрмін дастатковы, каб паразважаць наконт таго, ці спраўдзілася беларуская незалежнасьць і ці стала яна незваротнай? 20 гадоў – гэта прыблізна тэрмін міжваеннага незалежнага існаваньня балтыйскіх краінаў. Ён аказаўся дастатковым, каб умацавацца ў народнай сьвядомасьці, і нават пасьля страты незалежнасьці яна ў зручны момант адрадзілася, як Фэнікс з попелу. А як наконт беларускай незалежнасьці – ці стала яна незваротнай, найперш у грамадзкай сьвядомасьці, ці яна існуе, пакуль усё больш менш добра, а прыйдзе час суровых выпрабаваньняў - і можа рассыпацца ў попел? Валянцін?

Акудовіч: Гіпатэтычныя, як вы сфармулявалі “суровыя выпрабаваньні” залішне ўмоўнае азначэньне, каб наперад рабіць нейкія высновы. Тут шмат што будзе залежыць ад іх характару і меры трагічнасьці для беларускага грамадзтва. Але ў кожным разе можна быць пэўным, што беларусы не кінуцца пад танкі чужынцаў, зь якога б боку тыя не рухаліся пляжыць наш сувэрэнітэт. Гістарычны лёс прызвычаіў беларусаў ставіцца да чаргаваньня акупацыяў як да каляндарнай зьмены пары года. Трохі ўтрыруючы, можна сказаць, што і Дэклярацыю аб сувэрэнітэце яны ў сваёй асноўнай масе ўспрынялі як чарговую акупацыю – акупацыю незалежнасьцю. Натуральна, за прамінулыя гады беларусы прызвычаіліся да новага тыпу ўлады, якая ўжо была дэлегаваная ім не знадворку, а спрадукавалася знутры іх саміх. Але я не ўпэўнены, што гэты другі, уласнага гатунку тып ўлады, старэйшым пакаленьням беларусаў бачыцца радыкальна лепшым, чым тыя, што былі раней. Дарэчы, калі ў гаворцы пра сувэрэнітэт я найперш заакцэнтаваў ўвагу не на свабодзе ці незалежнасьці, а на ўладзе, дык гэта таму, што беларусы па сваёй мэнтальнай канстытуцыі ўсё яшчэ застаюцца хранічнымі аднаасобнікамі. У іх амаль цалкам адсутнічаюць гарызантальныя сувязі – акрамя хіба сваяцкіх. Кожны зь іх пэрсанальна трымаецца толькі вэртыкальнай лучвы з уладай. І таму адно праз уладу мы заадзіночваемся ў цэлае. А з гэтага і вынікае выключная роля ўлады ў гамагенізацыі беларускага грамадзтва.

Дракахруст: Юлія, ці згодны вы з Валянцінам, што менавіта праз уладу беларусы скампанаваныя ў адно цэлае?

Чарняўская: Я згодная з Валянцінам, ён фактычна кажа пра грамадзянскую ідэнтыфікацыю. Грамадзянскай ідэнтыфікацыі без узьдзеяньня ўлады не бывае.Я не ўпэўненая, што можна праводзіць паралелі паміж нацыямі і нейкай мёртвай царэўнай ці нават птушкай Фэнікс, якая адраджаецца. Кожны раз, на кожным новым вітку гісторыі ўзьнікае самасьвядомасьць этнасу, нацыі на новых пачатках, няхай нават яны і лічацца старымі, традыцыйнымі і г.д.

Паняцьце незалежнасьці ў грамадзянскім самасьвядомасьці існуе, больш за тое, шмат у чым менавіта гэта паняцьце самасьвядомасьць і вызначае. Я для сваёй апошняй працы дасьледавала шмат беларускіх блогаў, там гэтая самасьвядомасьць абсалютна дакладна вызначаецца.

Калі ў канцы 80-х людзі ўключалі сябе не толькі ў савецкую, але многія нават і ў расейскую ідэнтыфікацыю, то на працягу апошніх 20 гадоў беларусы нераўнамерна, скачкамі, але практычна выключылі сябе зь яе.

Тут варта прыгадаць вынікі дасьледаваньня лябараторыі «Новак», згодна зь якім 51,8% нашых грамадзян лічаць беларусаў нацыяй. 1,5% лічаць, што беларусы - гэта рускія. 1,1% - што беларусы гэта палякі. 41,9% заявілі, што беларусы - гэта галіна «трыадзінай славянскай нацыі». Што гэта такое - невядома, бо не удакладнена, але ясна і важна, што яна ўспрымаецца як поліэтнічная.

Незалежнасьць -- бадай, адзіная апрыёрная каштоўнасьць, тая адзіная палітычная каштоўнасьць, якая дэкляруецца і ў дзяржаўных, і ў недзяржаўных СМІ, таму яна з'яўляецца найменш спрэчнай. Менавіта гэтая незалежнасьць - ядро грамадзянскай ідэнтычнасьці. Для тых, зразумела, хто пра гэта хоць колькі-то думае, ці, па меншай меры, часта чуе гэтае слова і "хапае" яго з паветра.

Што тычыцца "ці не рассыплецца", то любая ідэнтычнасьць канструюецца, яна заўсёды крохкая. Адказ на ваша пытаньне залежыць ад таго, ці будзе ў грамадзтве (любым, не толькі беларускай) нейкая інтэлектуальна ўплывовая група, надзеленая сымбалічнай уладай і ўплывовая для грамадзтва.

Важна і тое, што незалежнасьць - гэта каштоўнасьць, а каштоўнасьць павінна быць скіраваная на нейкую мэту. А разуменьня таго, якія мэты перасьледуе наша незалежнасьць, што гэта не проста "наша ўсё", у грамадзтве няма.

Дракахруст: Андрэй, нашы калегі казалі пра ролю ўлады ў «кампанаваньні» беларускай незалежнасьці. Але вось нядаўна ў газэтах быў апублікаваны сьпіс былых высокіх чыноўнікаў – той самай улады, якія пасьля адстаўкі знайшлі цёплыя месцы ў Расеі – Навумаў, Ярмошын, Латыпаў, Кокараў, Ерын, Мацкевіч і іншыя. Пасьля адстаўкі беларуская ўлада «асядае» выключна ў адным накірунку, Расея для яе – своеасаблівы запасны аэрадром. А можа і для беларусаў у цэлым, пры ўсёй іх грамадзянскай ідэнтычнасьці, Расея – гэта такі запасны аэрадром?

Казакевіч: Шмат хто адчуе каштоўнасьць незалежнасьці толькі тады, калі раптам адбудуцца нейкія пераўтварэньні. Калі зьвярнуцца да досьведу балтыйскіх краін, то многія літоўскія і латыскія дасьледчыкі адзначаюць, што напрыканцы 30-х гадоў там былі даволі моцныя прасавецкія настроі, ня так ужо аднадушна ўсе літоўцы і латвійцы лічылі сувэрэнітэт каштоўнасьцю, за якую яны гатовыя былі кідацца пад танкі.


І толькі згубіўшы яго ў выніку савецкай акупацыі ў гэтых народаў піраміда каштоўнасьцяў перакулілася, незалежнасьць пачала ўспрымацца як надзвычай важная.


Нешта падобнае мы маем у Беларусі. Ня тое, што ідэя незалежнасьці з'яўляецца надзвычай устойлівай, але існуюць інстытуты незалежнасьці: ёсьць незалежная дзяржава, асноўныя праблемы зьвязаныя з ўладай менавіта гэтай дзяржавы. Для часткі насельніцтва – гэта каштоўнасьць, для іншых – проста натуральная з'ява. Гэта дае гэтай ідэі ўстойлівасьць, у тым ліку і ўстойлівасьць ад разбурэньня.

Дракахруст: З вашага параўнаньня я зразумеў, што беларусы ацэняць сваю незалежнасьць, калі яе згубяць?

Казакевіч: Каштоўнасьцю незалежнасьць можа стаць для многіх толькі тады, калі будзе пагроза яе страты. Прынамсі, толькі тады мы даведаемся, наколькі трывалая гэтая зьява. Але калі казаць у прынцыпе пра ўстойлівасьць гэтага фэномэну, то я ня бачу ніякіх падставаў казаць, што яна крохкая, што яна ўспрымаецца як нешта вонкавае ці як нейкая акупацыя. Ні сацыялягічныя апытаньні, ні нейкія іншыя фактары пра гэта ня сьведчаць.

Дракахруст: Гэта даволі старая беларуская спрэчка - ці паўстала, ці збудавалася беларуская нацыя са сваімі сымбалямі веры, адзіным усьведамленьнем гісторыі, культурным кодам, разуменьнем свайго месца ў сьвеце? Ці гэта ўсё яшчэ наперадзе? Ці можна назваць некія паказьнікі, якія сьведчаць пра наяўнасьць ці адсутнасьць нацыі?

Казакевіч: Мне падаецца, што гэтае пытаньне пра існаваньне беларуская нацыі само грамадзтва, сама нацыя даўно вырашыла. Тут можна прыгадаць і перапісы насельніцтва, і сацыялягічныя апытаньні, праграмы палітычных партый, інтэлектуальныя дыскусіі – на розных узроўнях і ў розных формах грамадзтва дэманструе, што нацыя склалася як пэўная супольнасьць, як сукупнасьць інстытутаў – культурных, палітычных, эканамічных і г.д. Натуральна, што беларуская нацыя не з'яўляецца аднароднай, напрыклад, у тым, што тычыцца інтэрпрэтацыяў мінулага, сучаснага і бачаньня будучыні, але гэта, хутчэй, натуральная і нармальная зьява для сучасных нацыяў.

Калі мы возьмем францускую нацыю, то ў яе ўваходзяць ня толькі этнічныя французы, але і выхадцы з Магрыбу і з Афрыкі, і там таксама няма кансэнсусу, чым ёсьць францускае мінулае, як яго інтэрпрэтаваць. Падобныя праблемы існуюць у Бэльгіі, ў Італіі. Калі мы пачынаем глядзець уважліва, то амаль у кожнай нацыі ў кожнай нацыі выяўляюцца пэўныя разыходжаньні. Але пры гэтым існуе кансэнсус па базавых рэчах, які дазваляе казаць, што нацыя існуе, і ў прынцыпе такі кансэнсус у беларускім грамадзтве ёсьць, пачынаючы ад саманазвы, ад ідэнтыфікацыі да ляяльнасьці да існых палітычных інстытутаў. Я маю на ўвазе ляяльнасьць не да ўлады, а менавіта да інстытутаў. Уся гэтая сукупнасьць сьведчыць пра тое, што кансэнсус ёсьць і нацыя існуе.

Дракахруст: Юлія, Андрэй намаляваў такую ідылічную карціну, што робіцца незразумелым, чаму людзі спрачаліся, ламалі дзіды. І навошта было, калі ўсё так зразумела?

Чарняўская: У пэўнай ступені я з Андрэем згодная. Ёсьць сапраўды шмат парамэтраў нацыі, вызначаных Гелнэрам, Хобсбаўмам, Андэрсэнам і сучаснымі дасьледчыкамі. І па ўсіх гэтых парамэтрах у нас сытуацыя някепская: ўніфікаваная адукацыя, кніжны друк, прэса, гарадзкая культура. Этнас можа існаваць і ў пячорах, нацыя – гэта гарадзкая культура і яна ў нас ёсьць. Нацыя як грамадзянская цэлае, пэўная згода, безумоўна, існуюць. Іншая справа, што большая частка грамадзтва атрымліваюць гэта ў гатовым выглядзе, хаця як і ва ўсіх народаў. Хаця адной вэрсіі ідэнтычнасьці няма, я іх налічыла ў сваіх дасьледаваньнях.

Іншая праблема, што нацыя, як зьдзейсьненная мара, павінна забясьпечвацца нейкімі сымбалямі. А беларуская нацыя зараз гэтымі сымбалямі не забясьпечаная. Тыя сымбалі, якія існуюць, не падзяляюцца ўсім грамадзтвам, нават больш ці менш значнымі яго часткамі.

Напрыклад, уніяцтва было важным хутчэй не як рэлігійнае вучэньне, а як сымбаль. Ёсьць дзьве ролі рэлігіі - фактычная і сымбалічная. Дык вось калі прыходзіла уніяцтва - а прыходзіла яно цяжка, складана - для нас у гістарычнай пэрспэктыве важней за ўсё была мова набажэнства і назва - «беларуськая вера». Так, чалавек мог і не быць заўзята ўніятам. Так, да яго прыйшлі і фактычна перахрысьцілі яго. Але ўсьведамленьне таго, што з'явілася «беларуськая вера», было самым галоўным.

Беларуская мова была самым яркім сымбалем на мяжы 19-20 гадоў. Зараз гэтыя сымбалі не ахопліваюць усю культуру. Дакладна так жа не ўвасабляюць яе і сучасныя білбарды з жытам, якое каласіцца: таму што яны запазычаныя з не такога ўжо блізкага, але і не такога далёкага мінулага. Для часткі беларусаў сымбалічную ролю адыгрывае сучасная этнамузыка, беларускі рок. Але сымбаляў, якія аб'ядноўвалі б ўсе пакаленьні народа, няма. Адзіным сымбалічна моцным паняцьцем для розных груп з'яўляецца самае словазлучэньне "беларускі незалежнасьць". Пры гэтым паколькі аб пагрозах ёй ўвесь час кажуць і першыя асобы дзяржавы, і апазыцыйная прэса, то менавіта яе каштоўнасьць ўзрастае ў самасьвядомасьці чалавека: гэта тое каштоўнае, што мы не аддамо. Але аб тым, што ўкладваецца ў гэтыя словы, чым рэальна яны забясьпечваюцца -- пра гэта думаюць нямногія.

Пры гэтым наіўна думаць, што сымбаль можна быць штучна сканструяваны кіруючай або духоўнай элітай. Дарэчы, сучасныя блогеры спрабуюць гэта зрабіць вельмі актыўна і часам вельмі таленавіта. Сымбаль вырастае сам, яго можна толькі чакаць. Можа, ён дзесьці сьпее.

Дракахруст: Валянцін, гэта мне нагадвае вашу формулу, што свабоду нельга заваяваць, яе можна толькі дачакацца. Ці не дачакацца.

Мы ў пэўным сэнсе шызафрэнікі, мы ў сябе акумулюем столькі рознавэктарных тэндэнцый па кожным лапіку любой праблемы, што пакуль гэта ніяк не ўнармоўваецца ні ў якую гамагеннасьць

Акудовіч: Не магу не адрэагаваць на аптымізм Андрэя. Кали ён свой аптымістычны погляд грунтуе на наяўнасьці інстытутаў -- ад інстытутаў улады да інстытутаў культуры, дык усё гэта мы мелі ў БССР, за савецкім часам, але тады ўсе гэтыя інстытуты працавалі на савецкі народ, як унівэрсальную нацыю.

Па-другое, адкуль Андрэй узяў, што ў нас ёсьць кансалідаваныя погляды на нейкія базавыя прынцыпы, якія фармуюць нацыю? Я калісьці жартам казаў, што ў нас адных варыянтаў гісторыяграфіі хапіла б на палову Эўропы. У нас уяўленьні ў грамадзтве разыходзяцца, і часам у супрацьлеглыя бакі, нават па геапалітычным выбары, я маю на ўвазе сымпатыі да Захаду ці Ўсходу. І сацыялягічныя дадзеныя гэта падцьвярджаюць. Мы ў пэўным сэнсе шызафрэнікі, мы ў сябе акумулюем столькі рознавэктарных тэндэнцый па кожным лапіку любой праблемы, што пакуль гэта ніяк не ўнармоўваецца ні ў якую гамагеннасьць, нягледзячы на наяўнасьць бясспрэчных зрухаў.

Пра нацыянальную недааформленасьць беларусаў і гаварыць няёмка, бо гэтая гаворка доўжыцца ўжо няведама колькі гадоў. І хаця насамрэч беларусы ўсё яшчэ не зусім нацыя, але як мне падаецца, мы да таго ж шукаем нацыю там, дзе яе ў нас і быць не можа. Што я гэтым хачу сказаць? У сьвеце існуе мноства самых розных тыпаў нацый, пра што мае калегі ўжо казалі. І той нацыянальны канон, які выпрацавалі піянэры беларускага Адраджэньня на пачатку ХХ стагодзьдзя – толькі адзін з іх. У аснову яго, як вядома, леглі беларуская мова, беларуская культура ўвогуле, гістарычная пераемнасьць з Полацкім княствам ды Вялікім Княствам Літоўскім і таму падобнае. Няма пярэчаньняў, гэта добры канон і шмат якія народы скарысталіся ім, калі перафарматоўвалі сябе на нацыянальны капыл. Але ці пасаваў ён беларусам, увагу якіх гістарычны лёс кіраваў не на культурна-гістарычныя і лінгвістычныя каштоўнасьці, а на каштоўнасьці сацыяльнага парадку, бо ад іх найперш залежала справа жыцьця і працягу роду. Карацей кажучы, не маючы ў сабе вялікай схільнасьці да арганізацыі жыцьця з апірышчам на гістарычныя і моўна-культурныя каштоўнасьці, мы ўсё роўна ўзровень нашай нацыяналізаванасьці ацэньваем гэтай мерай і таму мала чаго знаходзім ёй адпаведнага. Калі ў нас не пануе беларуская мова, калі на пэрыфэрыі знаходзяцца гістарычна-культурныя каштоўнасьці, дык пэўная частка грамадзтва, вядомая пад назвай нацыянальна-заангажаваных, кажа пра заняпад нацыі ці пра яе адсутнасьць. Дык можа ўжо насьпеў час памяняць самую меру?

Можа калі яе памяняць, то аптымізм Андрэя будзе не такі ўжо і беспадстаўным.

Дракахруст: На думку некаторых апошнія 16 гадоў з 20 гадоў незалежнасьці – гэта тлум, крывая сьцежка, зь якой краіна, грамадзтва ў рэшце рэшт выйдуць “на прастор, на шырокі разлог”, як пісаў Купала, маецца на ўвазе на прастор нейкі прамы і ў пэўным сэнсе нармальны. Так і будзе? Дакладней, які дыяпазон зьмены сёньняшняй «ненармальнасьці» (у двукосьсі ці без) на заўтрашнюю нармальнасьць? Прычым, я маю на ўвазе не палітычныя чыньнікі (тыя ж балтыйскія краіны ў міжваенны пэрыяд мелі рэжымы досыць
аўтарытарныя), але якасьць, напаўненьне незалежнасьці і нацыі? У чым яны могуць стаць істотна, кардынальна іншымі?

Нацыя – гэта «доўгія» сацыяльныя сувязі, а ў нас яны па-вясковаму кароткія - знаёмствы, асабістыя адносіны

Чарняўская: Нацыя – гэта працэс, а не вынік. Калі мы вырашым, што мы сфармавалі нацыю, гэта будзе азначыць, што мы ператварыліся ў помнік самім сабе. Гісторыя ня ведае ўмоўнага ладу. Крытэры нармальнасьці і ненармальнасьці заўсёды пад пытаньнем, паколькі маюць асабістае і групавое напаўненьне. Дзе тут кропка адліку?

Я не зусім пэсымістка, але і ня цалкам аптымістка. Калі казаць пра тое, ці існуе беларускае самасьвядомасьць, то так, існуе, але некаторых характарыстык, неабходных менавіта для ўсьведамленьня сябе, беларусам, як нацыі, бракуе. У нас калясальная групавая разрозьненасць. І не толькі паміж інтэлектуаламі і "народам".

Мы па-ранейшаму людзі малой групы. Гэта нармальна для вёскі, але жыцьцё-та ўжо гарадзкое. І гэта, бадай, адна з асноўных перашкод сучаснага нацыябудаўніцтва. Нацыя – гэта «доўгія» сацыяльныя сувязі, а ў нас яны па-вясковаму кароткія - знаёмствы, асабістыя адносіны. Мы ізаляваныя - я маю на ўвазе групы. Гэта тычыцца не толькі інтэлектуалаў, але і любога асяродку. Мы ізаляваныя ня толькі ад агульнаэўрапейскіх працэсаў, але і адзін ад аднаго. Вось я асабіста да гэтай перадачы не была знаёмая з Андрэем, а з Валянцінам пазнаёмілася нядаўна, хаця з зацікаўленьнем чытала яго работы.

Мы аддае перавагу жыцьцю ў сваёй лякуне: і на ўзроўні краіны, і на ўзроўні груп. У нас моцная спакуса «зачыненых дзьвярэй», страх рознасьці, неаднароднасьці, адрозьненьняў, новага. А нацыя – з'ява прынцыпова гетэраномная і адкрытая. У нас іншая ідэя: лепш мы вось тут, у цёплай роднай ямцы, адседзімся.

Акрамя таго, ёсьць моцная тэндэнцыя зьвязваць гісторыю Беларусі з якім-небудзь адным пэрыядам. Прычым, тут грамадзтва не знаходзіць кансэнсусу: для адных гэта ВКЛ, для другіх гэта БССР, для іншых сівая паганскія старажытнасьць, калі "народ" і "род" атаясамляліся. З гэтага пункту гледжаньня мы любім гаварыць пра тое, якая ў нас асобая кроў, як яна адрозьніваецца ад крыві рускіх, палякаў і іншых, і які ў нас асобы генатып.

І нарэшце, спакуса архаізацыі - бачаньне краіны ў настальгічны танах, як чагосьці страчанага, што трэба вярнуць. У нас мала бачаньня будучыні.

Усе гэтыя і шэраг іншых прычын вельмі перашкаджаюць выхаду "на прастор, на шырока разлог".

Калі параўнаць лёзунгі, пад якімі Лукашэнка прыйшоў да ўлады, і тое, што ўлада актуалізуе ў якасьці каштоўнасьцяў зараз, то бачна, што перамог нацыянальны праект, а ня той, пад якім, скажам, праводзіўся рэфэрэндум 1995 году

Казакевіч: Па-першае, я ня згодны з тым, што існаваньне БССР, існаваньне беларускай культуры і літаратуры ў савецкія часы гулялі выключна на стварэньне ўнівэрсальнай савецкай ідэнтычнасьці. Відавочна не, і БССР была супярэчлівай з'явай – частка яе інстытутаў працавала на захаваньне этнакультурнай ідэнтычнасьці, а частка – на стварэньне агульнасавецкай ідэнтычнасьці.

Па-другое, наконт тэзы пра гісторыяграфіі. Насамрэч іх у нас ня так шмат, можна прывесьці прыклады краін, дзе іх значна больш. Да таго ж гэта пытаньне інтэлектуальнага ўзроўню, гісторыяграфіяў можа быць 15, а ўяўленьняў пра гісторыю на ўзроўні грамадзтва – толькі 2. І я б не перабольшваў адрозьненьні, якія існуюць паміж рознымі вэрсіямі гісторыі, калі мы кажам пра пераважную большасьць насельніцтва Беларусі. Гэта ў інтэлектуальных канцэптах ёсьць ці толькі ВКЛ ці толькі БССР, а для большасьці насельніцтва існуе і адно, і іншае. Гэта я і маю на ўвазе, калі кажу пра кансэнсус. Гэта негамагенная з'ява, але яна негамагенная ў любой краіне.

Што тычыцца геапалітычных арыентацый, то гэта ў прынцыпе сытуацыйная з'ява, яна можа мяняцца на працягу некалькіх гадоў пад узьдзеяньнем СМІ. Калі ў супольнасьці існуе дыскусія наконт зьнешняй палітыцы, гэта ня ставіць пад пытаньне наяўнасьць супольнасьці, хутчэй наадварот, гэта сьведчыць пра тое, што ў супольнасьці існуе ўнутраная камунікацыя.

Апошні пункт тычыцца эліты, якая сканструявала ня тую нацыю, якую насельніцтва Беларусі хацела. Відавочна, што канструяваньне этнакультурнай нацыі напачатку ХХ стагодзьдзя было адзінай магчымасьцю сфармуляваць беларускую нацыю, таму што гэта быў эталён для ўсяго нашага рэгіёну. Каб стварыць нейкую супольнасьць, трэба абапірацца на супольныя інстытуты. Натуральна, што напачатку ХХ стагодзьдзя для беларусаў такімі інстытутамі магла быць толькі мова і этнічная культура. На падставе любых іншых інстытутаў – царквы, дзяржавы, гэта была б ужо не беларуская нацыя, можа расейская, можа нейкая іншая.

Прынцыповая зьмена адбылася ў 90-91 гадах, бо ўжо ў адрозьненьні ад папярэдняга пэрыяду зьявілася беларуская дзяржава і з гэтым інстытутам можна сябе ідэнтыфікаваць. Адбываецца паступова працэс пераходу ад этнакультурнага разуменьня беларускай нацыі да палітычнага ці палітыка-культурнага, ў залежнасьці ад таго, які інтэлектуальны накірунак мы разглядаем.

Што тычыцца будучыні, то я б не інтэрпрэтаваў гісторыю Беларусі апошніх 16 ці 20 гадоў, як ненармальнасьць. Сапраўды, адбылося шмат нэгатыўных з'яваў і ў палітыцы, і ў культуры, але адбывалася вельмі значная эвалюцыя, якая прадэманстравала трываласьць многіх культурных і палітычных інстытутаў. Калі параўнаць лёзунгі, пад якімі Лукашэнка прыйшоў да ўлады, і тое, што ўлада актуалізуе ў якасьці каштоўнасьцяў зараз, то бачна, што перамог нацыянальны праект, а ня той, пад якім, скажам, праводзіўся рэфэрэндум 1995 году.
Адзінае, што аўтарытарны рэжым значна стрымліваў некаторыя працэсы, і мае суразмоўцы казалі пра брак унутранай камунікацыі. Сапраўды, амаль замарожаная камунікацыя паміж дзяржаўнай і недзяржаўнай сфэрамі, паміж прыхільнікамі рэжыму і беларускімі нацыяналістамі. Калі б была іншая палітычная сытуацыя, то гэтая камунікацыя адбывалася б больш шчыльна і працэс фармуляваньня новых нацыянальных сымбаляў адбываўся б больш хутка.

Але калі незалежнасьць захаваецца, калі яна ня будзе пастаўленая пад сумнеў, то ўсе гэтыя праблемы, якія застаюцца, ў той ці іншай ступені будуць вырашаныя.

Размова зусім не пра тое, што ўсё будзе гамагенна – разуменьне гісторыі, ацэнка сучаснасьці, бачаньне будучыні. Але ўзровень кансэнсусу, ўзровень камунікацыі будзе вышэй. І гэта не пытаньне дзейнасьці элітаў ці інтэлектуалаў, я б разглядаў гэта як натуральны сацыяльны працэс.

Той, хто чакае ад будучыні рэнэсансу беларушчыны – амаль напэўна свайго не дачакаецца

Акудовіч: Той, хто чакае ад будучыні рэнэсансу беларушчыны – амаль напэўна свайго не дачакаецца. Зразумела, многія зрэпрэсаваныя сёньня нацыянальныя каштоўнасьці аджывуць. Напоўніцу і нават з гакам вернецца гістарычная спадчына – ужо хаця б таму, што яна функцыянальна прыдатная для развою турызму, ды і прыгожа разнастаіць вобраз краіны. З той жа падставы помнікі слынных герояў нашай мінуўшчыны запалоняць пляцы гарадоў ды мястэчак. Трохі акрыяе і мова, хаця функцыянальна яна бадай не выйдзе за межы лякальных дыскурсаў. Аднак не нацыянальныя каштоўнасьці ды ідэі будуць арганізоўваць жыцьцё беларусаў у будучым. А каштоўнасьці ды ідэі сацыяльнага парадку, скіраваныя на павялічэньне колькасьці і якасьці жыцьця. Зрэшты, якраз гэтым, а не змаганьнем за нацыянальныя ідэалы, беларусы і займаліся ўсю сваю папярэднюю гісторыю.

Што і казаць, пэрспэктыва выглядае нейкай сумнаватай. Але ж мы і па прыродзе сваёй не лішне вясёлы народ.