Дынько, Заіка, Чалы: спрэчка аб мытным саюзе

На гэтыя тэмы ў “Праскім акцэнце” вядуць спрэчку шэф-рэдактар газэты “Наша ніва” Андрэй Дынько і эканамісты Леанід Заіка і Сяргей Чалы.

Дракахруст: 27 лістапада ў Менску прэзыдэнты Беларусі, Казахстану і Расеі падпісалі пагадненьне аб мытным саюзе. Што гэта азначае для беларускай эканомікі і для беларускай дзяржаўнасьці? Напярэдадні цырымоніі адбылася завочная палеміка паміж Аляксандрам Лукашэнкам і Дзьмітрыем Мядзьведзевым. Лукашэнка тыдзень таму ўчыніў разнос ураду, які ня здолеў адстаяць інтарэсы краіны ў перамовах па мытным саюзе. Потым на прэсавай канфэрэнцыі для беларускіх журналістаў Мядзьведзіў запярэчыў Лукашэнку, сказаўшы, што саюз выгадны ўсім яго ўдзельнікам, а калі нехта лічыць інакш, то можна ж у саюз і не ўступаць. У адказ зь Менску прагучалі даволі рэзкія вызначэньні сустрэчы ў Барвісе і тэза, што мытны саюз выгадны найперш Расеі. Нават у сам дзень падпісаньня дамовы, пасьля перамоваў зь Мядзьведзевым і Назарбаевым, Лукашэнка паўтарыў, што заплянаваныя да прыняцьця ў рамках мытнага саюзу рашэньні не ўва ўсім адпавядаюць інтарэсам Беларусі.

Дык каму насамрэч выгадны гэты саюз? І што азначаў гэты двубой паміж Лукашэнкам і Мядзьведзевым? Калі Беларусі гэта так ужо нявыгадна, дык і сапраўды можна было і не падпісваць? Сяргей Чалы, які ваш адказ?

Чалы: У мяне такое ўражаньне, што рэакцыя Лукашэнкі на даволі бяскрыўдную сустрэчу Мядзьведзева з нашымі журналістамі была абумоўленая менавіта рэфрэнам, які гучаў на гэтай сустрэчы, што, маўляў, нікуды не падзенесься – усё роўна падпішаш. Можа, гэта і выклікала такое раздражненьне. Сапраўды, у дзень падпісаньня напачатку наш прэзыдэнт казаў, што мы яшчэ ўсё паглядзім і праверым, а потым як зьмянілася танальнасьць, калі ён выйшаў пасьля падпісаньня і пачаў параўноўваць гэтае пагадненьне паводле гістарычнага значэньня зь Віскулямі.

У тым, што цяпер падпісана, даволі складана ацэньваць, хто там выйграе і хто прайграе. На гэты момант выйграюць, хутчэй за ўсё, Расея і крыху Казахстан. Усе нашыя выгады ад гэтага мытнага саюзу, якія могуць быць, адкладзеныя на паўгоду-год, а можа, і на два. Напачатку, хутчэй за ўсё, прайграем, калі далей будзе рух – можам выйграць, а ў доўгатэрміновай пэрспэктыве можам ізноў прайграць.

Дракахруст: Спадар Назарбаеў падчас сустрэчы проста выпраменьваў аптымізм, казаў пра тое, што стварэньне мытнага саюзу дазволіць тром краінам выйсьці да 2015 году на 15-адсоткавы прырост ВУП. Назарбаеву вось усё падабаецца, прынамсі вонкава, а Лукашэнку – не, магчыма, таксама вонкава. Андрэй, у чым тут прычына?

Дынько: Найперш я хацеў бы заўважыць, што я не разумею, што яны там падпісалі. Лукашэнка ў пятніцу быў надзвычай абцякальны. Ён казаў, што мы дамовіліся, што ў першай палове наступнага году мы вырашым пытаньне і “выйдзем на адзіную мытную прастору, вызначым тэрміны яе стварэньня”. У маім разуменьні падпісаньня канкрэтнай дамовы аб мытным саюзе не адбылося. Агенцтва БелТА пачынае сваё паведамленьне з таго, што Беларусь, Расея і Казахстан “дамовіліся аб умовах стварэньня саюзу і прынялі рашэньне па ўвядзеньні ў дзеяньне першых ключавых элемэнтаў саюзу”. Гэта значыць, што Беларусі ўдалося затармазіць гэты працэс, зацягнуць час, а што будзе ў наступным годзе, той час і пакажа.

Усе камэнтары лукашэнкаўскіх прыдворных аналітыкаў паказваюць, што яны цяпер страшна сумняюцца ў патрэбе гэтага мытнага саюзу.

Дракахруст: Леанід Заіка, вы не належыце да кола лукашэнкаўскіх прыдворных аналітыкаў, але ці ёсьць у вас сумневы ў карысьці гэтага мытнага саюзу?

Заіка: Усё гэта – абсалютна непрафэсійны падыход. Колькі раз гэта было з 1991 году. Ужо ў 1991 годзе можна было рабіць гэтую інтэграцыю, гэты мытны саюз за 15 хвілінаў. Цяпер мы назіраем гульню ў інтэграцыйныя ўтварэньні. Казахстан яшчэ неяк вытрымлівае паўзу, але Расея правалілася. Ельцын праваліў усе саюзы, якія плянаваліся, Пуцін праваліў “чацьвёрку”...

Дракахруст: Леанід, а можа, зь беларускага пункту гледжаньня і дзякаваць Богу?

Заіка: Згодны. Для Беларусі гэта самая выгадная пазыцыя – нічога не рабіць і глядзець, што адбываецца навокал. Мядзьведзеў спрабуе набраць ачкі. Таму раптам загарэлася гэтая ідэя трохбаковай інтэграцыі. Сама па сабе гэтая мадэль была зразумелая яшчэ ў 1991 годзе, што гэтыя тры краіны найбольш блізкія. Украіна выкрэсьлівалася.

А што адбылося 27 лістапада? А тое, што і заўсёды. Прапаноўваюцца нейкія віртуальныя праекты, і кожны прэзыдэнт думае аб тым, што ён зьдзейсьніў палітычны подзьвіг і стварыў нешта на пэрспэктыву. Лукашэнка мае патрэбу ў Крамлі, Назарбаеў мае патрэбу ў Крамлі. Для іх гэты праект – гэта праект уратаваньня іх палітычнай улады. Час Назарбаева праходзіць. Лукашэнку важна ўмацавацца ў гэтым вобразе. Я бачу найперш палітычныя мэты. Да таго ж праект зроблены такім чынам, каб перашкодзіць памкненьням Лукашэнкі ісьці на Захад. Гэта сьвіньня, якую яму падклалі, і Лукашэнка мусіць выбіраць перад уласнай грамадзкасьцю і палітыкамі, зь якімі ён увесь час працуе, куды ён ідзе. Так бы мовіць, хто вы, доктар Зорге?

Жыватом прыціснулі да сьценкі, як цяжарную нявесту, і Лукашэнка быў вымушаны пагадзіцца, што, аднак, не абавязвае на працяглую пэрспэктыву.

Дракахруст: Сяргей, калі абмяркоўваюцца перавагі і хібы гэтага мытнага саюзу, то па змаўчаньні абмяркоўваецца пытаньне, што мы атрымаем дадаткова ў параўнаньні зь цяперашнім станам. Але магчыма, карысьць Беларусі ад саюзу палягае ня ў тым, што яна ад яго атрымае нейкія дадатковыя выгады, а ў тым, што захавае ранейшыя, вельмі для яе важныя. Больш-менш свабодны доступ на расейскі рынак быў забясьпечаны двухбаковымі пагадненьнямі ў межах так званай саюзнай дзяржавы. Але, можа, Расея паставіла умовай захаваньня гэтых прэфэрэнцыяў падпісаньне мытнага саюзу?

Чалы: Пагроза такая гучала, у тым ліку і ў словах Мядзьведзева на сустрэчы зь беларускімі журналістамі. Леанід мае рацыю – тое, што цяпер падпісана, нічога асаблівага сабою не становіць: у нас з Расеяй мытны саюз, дакладней, яго зародак, існуе з 1995 году, і мытных пастоў паміж трыма краінамі не існавала прыкладна з таго часу. І ўсе гандлёвыя войны, якія былі потым, супярэчылі тым дамоўленасьцям. У нас і так павінен быў быць свабодны доступ на расейскі рынак. Але рэч у тым, што, паабяцаўшы свабодны доступ на расейскі рынак, не здымаюць усіх бар’ераў, якімі Расея карысталася апошні год. Ніякіх мытных і тарыфных абмежаваньняў не было, былі тэхнічныя і санітарныя нормы, якія цяпер наагул не разглядаюцца, гэта ў будучыні можа стаць прадметам адзінай эканамічнай прасторы, а ня гэтага мытнага саюзу. А адзіная прастора, калі і паўстане, то гады праз 2, пад наступныя расейскія прэзыдэнцкія выбары. Таму тут мы, па шчырасьці, нічога асабліва ня выйграем.

Дракахруст: Сяргей, але нафтавае мыта расейцы як увялі на пачатку 2007 году, так яго і спаганяюць зь Беларусі. А ў мытным саюзе яго, магчыма, ня будзе.

Чалы: Але пакуль газ і нафта не разглядаюцца як тавары мытнага саюзу – гэта пытаньне чацьвёртай чаргі. Тое, што прынялі цяпер, – гэта адзіная сыстэма мытаў, мытны тарыф, у красавіку будзе вырашацца, як яны будуць разьмяркоўвацца, летам будзе вырашацца пытаньне тарыфаў па асобных пазыцыях, якія для нас асабліва важныя – па тых жа аўтамабілях, і толькі потым будзе вырашацца пытаньне па нафце і газу. Да гэтага пытаньня, можа, і наагул ня дойдзе.

Дракахруст: Андрэй, Сяргей ужо прыгадаў мытны саюз Беларусі і Расеі, які быў заключаны яшчэ ў 1995 годзе, калі Лукашэнка і Чарнамырдзін урачыста здымалі мытны шлягбаўм на мяжы. Але саюз атрымаўся не зусім саюзам. Стаўкі мытаў былі розныя, існавала безьліч выняткаў і агаворак. Наагул, развагі пра тыя ці іншыя пагадненьні на постсавецкай прасторы часьцяком ня ўлічваюць спэцыфічнай палітычнай культуры. Дык, можа, і ў цяперашнім саюзе ёсьць нейкія такія пасткі? Тут яшчэ і тое меркаваньне, што саюз заключаюць тры аўтарытарныя краіны, уладары якіх не цярпяць ніякага абмежаваньня сваёй волі. І вось яны добраахвотна і шчыра прымуць нейкія абмежаваньні гэтай сваёй волі, перададуць істотную частку сувэрэнітэту Камісіі мытнага саюзу. Вы ў гэта верыце?

Дынько: “Рухавіком” гэтага саюзу выступае, безумоўна, Расея. Гэта пацьвярджалася тым, як Мядзьведзеў адмыслова зьвёз беларускіх журналістаў на сустрэчу, каб яшчэ раз пралабіяваць гэты мытны саюз, каб падкрэсьліць, што гэта мае прыярытэтнае значэньне для Расеі, што яны будуць ацэньваць дзейнасьць Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі ў залежнасьці ад ягонага стаўленьня да гэтага саюзу. У Расеі тут падвойная лёгіка. З аднаго боку, Пуцін і Мядзьведзеў зразумелі, што стабільнай базай для інтэграцыі можа быць тое, што забясьпечвае інтэграцыю Эўразьвязу, які спачатку быў саюзам вугалю і сталі. У Эўропе таксама пачыналі з мытнага саюзу. І ў Крамлі вырашылі, што трэба і нам таксама ствараць мытны саюз. Для чаго? А для таго, каб у Беларусі і ў Казахстане ўтвараліся бізнэс-інтарэсы, кроўна зацікаўленыя ў захаваньні і павелічэньні ступені інтэграванасьці з Расеяй. Фактычна мытны саюз – гэта спроба стварыць у Беларусі і ў Казахстане бізнэс-інтарэсы, якія заўсёды будуць цягнуць у бок Масквы. Дзякуючы мытнаму саюзу расейская дзяржава набывае і палітычных лабістаў у Беларусі.

Але, з другога боку, Расея ня можа разьвітацца са старымі ўяўленьнямі пра будаваньне імпэрыі. Будуючы гэтую імпэрыю па-новаму, Расея мае на мэце стварыць вельмі старую імпэрыю, дзе ўсе будуць падпарадкаваныя Маскве, дзе будзе адзіны цэнтар, а астатнія будуць у зоне прыцягненьня гэтае Масквы. Зусім ня так, як гэта было ў Эўразьвязе, дзе існуе сыстэма балянсу інтарэсаў, збудаваная роўнымі гульцамі. Тут гэтых гульцоў няма. А Беларусь у гэтай сытуацыі імкнецца ня страціць козыраў, якія яна атрымала ад Масквы, ня страціць падачак гэтай Масквы, а з другога боку, імкнецца ня ўлезьці ў нешта такое, з чаго яна потым ня вылезе. І гэтыя абцякальныя выказваньні Лукашэнкі, якія прагучалі 27 лістапада, былі вельмі паказальныя. Ён казаў, што “мы стаім на парозе”, які вызначыць будучыню, а якая гэтая будучыня, гэта яшчэ трэба абмеркаваць. Лепш так, чым адразу ў саюз.

Заіка: Для расейскіх палітыкаў важнейшае за ўсё меркаваньне ўласных выбарнікаў. Мне даводзілася ўдзельнічаць у розных дыскусіях, і высьветлілася, што менавіта адносна Беларусі расейскі выбарнік рэагуе на пасьпяховасьць працы прэзыдэнта даволі востра. Вось кепскія адносіны зь Беларусьсю – вінаваты Пуцін, ён усё зламаў, пры Ельцыну было лепш. З эканамічнага пункту гледжаньня я б не сказаў, што для Расеі Беларусь зьяўляецца нечым цікавым і важным. Ну так, два нафтаперапрацоўчыя заводы, калійны камбінат, яшчэ пару прадпрыемстваў, але лепш “Опэль” купіць, чым МАЗ. Таму тут больш важны палітычны складнік.

І другое – тое, што інтэграцыйны працэс зьяўляецца праектам самасьцьвярджэньня самой Расеі, усталяваньнем кантролю над постсавецкай прасторай. Цяжка ўявіць, што гэтак жа не рабілі б амэрыканцы ці кітайцы.

Што да Эўразьвязу, то я на пачатку 1960-х жыў у Нямеччыне і памятаю, як немцы і іншыя проста сьмяяліся з ідэі Эўразьвязу. Прыкладна, як у нас цяпер. Маса сумневаў, мы выказваем разумныя, тонкія думкі. Але Беларусі саюз патрэбны. Каму? Найперш Аляксандру Рыгоравічу. Бо што яшчэ дасьць 6 мільярдаў даляраў схаваных субсыдыяў толькі па газе. Уся нафтаперапрацоўка (а гэта 40% экспарту ў Эўразьвяз) ёсьць толькі дзякуючы расейскай нафце. Іншай нафты мы ня бачым і нават паху яе ня чуем.

Таму ўсе развагі наконт таго, як нам пайсьці на Захад, пакуль нелягічныя, яны ня ўпісваюцца ў траекторыю беларускай эканомікі. Беларуская эканоміка працуе на Ўсход. І гэта інтарэсы мільёнаў рабочых, гэта інтарэсы дырэктараў, гэта інтарэсы бізнэсоўцаў. Ну і да таго ж з расейцамі лягчэй бізнэс весьці, мы мову ведаем і ўсе найбольш яскравыя выразы зь яе.

Калі Крэмль хоча самасьцьвердзіцца за кошт Беларусі, то мы павінны гэта выкарыстоўваць. І беларускі прэзыдэнт правільна робіць, бо альтэрнатывы няма. Ён неяк сказаў: “З кім хутчэй атрымаецца, з тым і заключым саюз”. З Эўразьвязам хутчэй не атрымаецца. Эўразьвяз – гэта прыгожая карцінка для моладзі, для тых, хто любіць піць каву ў Парыжы, Бэрліне ці Празе.

Але ў Расеі свае правілы гульні, і беларускі прэзыдэнт іх ведае. Ён, праўда, спрабуе пагуляць і з Захадам. І ёсьць чым. І ёсьць частка ягонага атачэньня, якая хацела б “пачытаць томік Гэмінгуэя” ў парыскім кафэ. Хочуць яны гэтага. Але гандляваць, прадаваць трактары, лядоўні, мясарубкі, малако мы можам толькі ў Расею. Мы на мільярд даляраў толькі малака прадаём у Расею. Хто нам дасьць мільярд даляраў? Праграма “Ўсходняга партнэрства”?

Чалы: Я б хацеў запярэчыць тэзе, што мадэль мытнага саюзу трох – гэта мадэль Эўразьвязу. Больш дарэчнае тут параўнаньне з СССР, якое прагучала гэтымі днямі. Мне здаецца, што матывы Расеі ў гэтай справе ня столькі палітычныя, колькі эканамічныя. Зразумела, там ідзе барацьба паміж Мядзьведзевым і Пуціным, хочацца прад'явіць нешта да наступных прэзыдэнцкіх выбараў, хочацца прывязаць да сябе Беларусь і ўскладніць ёй, у прыватнасьці, супрацоўніцтва з Украінай у межах таго ж “Усходняга партнэрства”.

Але я вось на што зьвярнуў бы ўвагу. За гады кіраваньня Пуціна на месца людзей, якія маглі каштоўнасьць ствараць, прыйшлі людзі, якія ўмеюць гэтую каштоўнасьць толькі дзяліць і адбіраць. У выніку канкурэнтаздольнасьць расейскай прамысловасьці вельмі істотна зьнізілася за гэты час, фактычна там ідзе працэс дэіндустрыялізацыі, і гэта яскрава відаць на суднабудаваньні, авіябудаваньні, аўтабудаваньні.

Сёлета Пуцін нечакана нават для перамоўцаў па Сусьветнай гандлёвай арганізацыі заявіў, што Расея ня пойдзе ў яе асобна, а пойдзе мытным саюзам зь Беларусьсю і Казахстанам. Пры гэтым ніякіх прэцэдэнтаў такога не было. Фактычна для Расеі мытны саюз – гэта нават ня столькі альтэрнатыва СГА, колькі спосаб туды ня трапіць. Пераносячы на вонкавыя межы расейскія мыты, а гэта без сумневу пратэкцыянісцкія мыты (што асабліва відаць па аўта- і авіяцыйнай прамысловасьці, якой няма ні ў нас, ні ў Казахстане), Расея нібыта гаворыць: “Давайце гандляваць паміж сабой па завышаных цэнах, якія ў нас атрымліваюцца, бо ня надта эфэктыўная структура прамысловасьці, па цэнах, па якіх у нас звонку нашага тавару ніхто ня купіць. Атрымліваецца поўнае адраджэньне каапэрацыі ў межах СССР, і калі ў нас яшчэ, ня дай Бог, будзе гандаль па такіх жа правілах прамежкавымі таварамі, то мы сваю тэхналягічную адсталасьць закансэрвуем на доўгія гады.

Цікава, што ні Беларусь, ні Казахстан не разглядаюць Расеі як канкурэнта ў гэтым мытным саюзе. І для Менску, і для Астаны Расея – гэта вялікі рынак збыту. У Казахстане быў значны прыток кітайскіх інвэстыцыяў, за кошт якіх адбылася пэўная мадэрнізацыя, але экспарт у Кітай не павялічыўся. І перапрацоўчая прамысловасьць Казахстану разьлічвае на вялікі рынак Расеі. Тое самае і ў нас, толькі за кошт унутраных інвэстыцыяў, фактычна дзяржаўных датацыяў, былі абсталяваныя многія заводы, але мы зноў аказаліся завязаныя на расейскі рынак збыту.

Дракахруст: Сяргей, вы ў свой час працавалі ў Адміністрацыі прэзыдэнта і таму эканамічныя пытаньні можаце ўспрымаць ня толькі як эканамічныя. Уявім сабе, што беларускае кіраўніцтва пачынае сыходзіць з тых меркаваньняў, зь якіх сыходзіць Андрэй, – адмаўляецца ад мытнага саюзу з Расеяй, бо гэта там нешта кансэрвуе. Расейцы кажуць: “Добра, не заключайце, тады будзем гандляваць з вамі, як з сувэрэннай эўрапейскай краінай”. І на наступны дзень рабочыя МАЗу і МТЗ выходзяць на плошчу і пачынаюць размаўляць з кіраўніцтвам краіны. Гэта рэальна? І што ім будуць тлумачыць – што Беларусі прапаноўвалі рэанімацыю СССР, а нам у Эўропу трэба?

Чалы: Я ня думаю, што гэта рэальная пэрспэктыва, бо наш прэзыдэнт ніколі так далёка не сыходзіў ад Расеі. Сапраўды, даходзіла часам да напружаных сытуацыяў, але гэта была яго стандартная тактыка – спачатку пасварыцца, потым памірыцца і пад гэта сабе яшчэ нешта выгандлеваць. Ён быў значна больш удалым тактыкам, чым прэзыдэнты Расеі.

Я мяркую, што сёньня Расея нашмат больш зацікаўленая ў Беларусі ў палітычным сэнсе, чым наадварот. Таму што сапраўды, як заўважыў Леанід, уся гісторыя пуцінскага кіраваньня – гэта правал у замежнапалітычнай сфэры, бо Расея страціла практычна ўсіх саюзьнікаў, калі нават зь Беларусьсю пайшлі гандлёвыя войны. І гэтая ізаляцыя Расеі паглыбілася апошнім часам, калі наш прэзыдэнт пачаў пасьпяхова спрабаваць здабываць палітычную легітымацыю і на Захадзе.

У Расеі наагул няма замежнай палітыкі, правільна казаў Леанід, што там усё ўспрымаецца праз прызму расейскай грамадзкай думкі. І Расея плаціла Беларусі за анэстэзію імпэрскіх боляў, за стварэньне ілюзіі, што яны ўсё яшчэ прыцягальны цэнтар постсавецкай інтэграцыі. Туды ж былі ўключаныя ўсе гэтыя міты пра рэгіянальную валюту, пра ўсясьветны фінансавы цэнтар і г.д.

Шчыра кажучы, я ня думаю, што Расея нас лёгка адпусьціць, і гэтыя тактычныя крокі прэзыдэнта – паказаць, што мы адыходзім, і дачакацца, калі Расея пакліча назад, – даволі разумныя. Я ня думаю, што такі разрыў, пра які вы, Юры, кажаце, можа адбыцца.

Дынько: Сцэнар сацыяльнага выбуху з прычыны збліжэньня Беларусі з Эўразьвяз – гэта з галіны фантастыкі. З галіны рэальнасьці сцэнар сацыяльнага выбуху ў выніку пераносу ў Беларусь правілаў расейскага капіталізму. Вось калі сюды прыйдуць правілы расейскага капіталізму, гэта будзе ня толькі сацыяльны выбух, але рэвалюцыя.

Дракахруст: А калі сюды прыйдуць правілы эўрапейскага капіталізму?

Дынько: Будзе разьвіцьцё па тых жа ўзорах, па якіх разьвіваюцца іншыя ўсходнеэўрапейскія краіны з аналягічнымі структурамі эканомікі. Я хацеў бы сказаць спадару Заіку на ягоныя заўвагі, што за інтэграцыю ў Эўразьвяз выступаюць тыя, хто любіць каву піць у Парыжы. Гэты мытны саюз нясе абсалютна рэальныя пагрозы для беларускай эканомікі. Так, ёсьць частка эканомікі, якая залежыць ад расейскай сыравіны або ад экспарту ў Расею, якая зацікаўленая ў мытным саюзе з Расеяй. Але ёсьць і іншая частка нашай эканомікі. Якая зацікаўленая ў адваротным. Гарадзенскі “Азот” будзе выступаць за максымальна шчыльны мытны саюз з Расеяй. Але, напрыклад, магутная кампанія ІBA Group, якая вырабляе праграмны прадукт, ёй гэты мытны саюз непатрэбны, хутчэй наадварот. Ня тыя, хто любіць каву піць у Парыжы, выступаюць супраць мытнага саюзу з Расеяй. Мытны саюз ударыць па тых, хто хоча купіць сабе машыну новую. Тут прыгадваюцца словы Мілінкевіча, якія ён сказаў на Беларускім эўрапейскім форуме, што Беларусь сёньня або будзе бэнзінавым шлянгам для Эўропы, або яна будзе ў самой эўрапейскай машыне. А Эўропа – гэта самая сучасная машына ў сёньняшнім сьвеце. Апынуцца ў ёй, безумоўна, было б выгадна.

Я хацеў бы прывесьці прыклад з гісторыі. Фінляндыя пасьля ІІ усясьветнай вайны мела з СССР асобыя адносіны, выключна сяброўскія. Расея ў форме СССР была асноўным рынкам збыту для фінскіх тавараў. Але Фінляндыя не ўваходзіла ні ў якія інтэграцыйныя канструкцыі з Савецкім Саюзам, бо гэта магло абмежаваць яе сувэрэнітэт. Фінляндыя, як і Беларусь, малая дзяржава, а Расея вялікая дзяржава, ня можа быць раўнапраўных адносінаў паміж такімі рознымі памерам дзяржавамі.

Наконт таго, ці можа зашкодзіць мытны саюз руху ў Эўропу... Масква ў сваіх плянах ня ставіць задачы разам зь Беларусьсю, разам з Казахстанам, з Таджыкістанам, з Армэніяй, з Прыднястроўем, з Паўднёвай Асэтыяй прыйсьці да Эўразьвязу, арганізаваць зону вольнага гандлю з Эўразьвязам. У яе іншыя інтарэсы, зьвязаныя зь яе сыравіннай эканомікай, зь яе стратэгічнымі глябальнымі амбіцыямі. І таму спадзявацца, што, павялічваючы сваю прывязку да Масквы, мы тым самым зможам прыйсьці ў Эўропу – гэта нонсэнс. Няма такога прыкладу. Ні Славаччына, ні Фінляндыя, ні Літва, ні Польшча не павялічвалі сваёй прывязкі да Расеі, каб увайсьці ў Эўразьвяз.

Што да агульных нашых страхаў адносна будучыні, то яны даўнія. Я хоць і малады чалавек, але памятаю, як 20 гадоў таму праціўнікі разбурэньня Савецкага Саюзу гаварылі: “Як жа Беларусь пражыве без расейскіх нафты і газу, калі стане незалежнай?” Ну вось мы 18 гадоў незалежныя. І хіба мы засталіся без расейскіх нафты і газу? Расеі ўсё роўна давядзецца прадаваць сваю нафту і газ, і прасьцей таму, хто блізка ад яе межаў. Мы не застанемся бяз гэтай нафты, бяз гэтых эканамічных сувязяў з Расеяй, як не засталася бязь іх Фінляндыя. Хаця ёй давялося перажыць вельмі балючыя часы ў 1990-я гады, падчас каляпсу постсавецкіх эканомік.

Нас хочуць уцягнуць у саюз зь дзяржавай, кіраўнікі якой прызнаюць, што гэта сыравінная дзяржава, тэхналягічна адсталая, дзяржава з пасіўным, апатычным грамадзтвам, дзяржава, у якой ідзе дэмаграфічны правал. Нас сапраўды хочуць прымусіць езьдзіць на “Жыгулях” і паставіць на нашай заходняй мяжы бар’ер, якога ня змогуць пераадолець “Мэрсэдэсы” і “БМВ”.

Заіка: Эўразьвяз – даволі састарэлая канструкцыя. Досьвед маёй працы ў Кітаі і іншых краінах Паўднёва-Ўсходняй Азіі паказвае, што менавіта там найбольшая эканамічная дынаміка. Эўразьвяз – гэта проста старая сацыяльная спальня. Таму калі арыентавацца на мадэрнісцкі варыянт, то Эўразьвяз нам ня надта падыходзіць, лепш наагул ня быць ні там, ні там.

Па-другое, і нашаму насельніцтву, і нашым палітыкам вельмі карысна было б ведаць структуру нашага экспарту ў Эўразьвяз. 40% – гэта нафтапрадукты. Мы вельмі няшмат што можам прапанаваць Эўразьвязу з пункту гледжаньня нашай нацыянальнай вытворчасьці. Таму казаць, што давайце мы зараз хуценька пойдзем у Эўразьвяз, азначае, што мы створым зоны напружанасьці ў нашай эканоміцы. Чаму Беларусь усё ж пагаджаецца на мытны саюз з Расеяй? Удвая зьнізіўся экспарт, для Лукашэнкі гэта сыгнал, што калі так будзе працягвацца, то ўнутраныя праблемы будуць расьці, рабочыя ня толькі выйдуць на плошчу, але з камянямі.

І апошняе – выдатна, што ў Беларусі ёсьць магчымасьць уступаць у розныя варыянты інтэграцыі. Што да мытнага саюзу і яго далейшага функцыянаваньня, то з кантактаў са сваімі эўрапейскімі калегамі я ведаю, што мадэль мытнага саюзу сьпісаная з правілаў СГА і працэдураў Эўразьвязу. Расейскія калегі нічога новага не прыдумалі. Таму са стратэгічнага пункту гледжаньня тое, што будзе працаваць у межах мытнага саюзу, будзе набліжацца да Эўразьвязу.

Вельмі добра, што пазыцыя Беларусі мае пэўную гнуткасьць і магчымасьць манэўру. Галоўнае – улік нацыянальных інтарэсаў, ня толькі маіх, Дынька ці Чалага, а 90% насельніцтва Беларусі, якія найманыя работнікі, якім патрэбныя праца, заробак, газ, нафта. Дарэчы, іншых газу і нафты пакуль, на жаль, не знайшлі. Таму мы не зьяўляемся ў поўным сэнсе незалежнай краінай.

Чалы: Мне вельмі спадабаўся прыклад Андрэя зь Фінляндыяй. Для нас няма нічога кепскага ў тым, што ў Расеі адбываецца дэградацыя ўласнай вытворчасьці. Выдатна, што ў іх эканоміка робіцца ўсё больш сыравіннай, у гэтым шанец для беларускай эканомікі стаць перапрацоўнікам, атрымліваць больш высокую дададзеную вартасьць, купляючы ў Расеі тавары нізкай ступені перапрацаванасьці і прадаючы тавары высокай ступені перапрацаванасьці. Пакуль у Расеі дастаткова шырокі рынак, гэта відаць, напрыклад, зь мяса і малака, мы можам усё туды прадаваць, і яшчэ там месца застанецца. Так што тактычна крокі робяцца някепскія. Адзіная праблема палягае ў тым, што калі гэты саюз сапраўды стане спосабам адгарадзіцца ад астатняга сьвету з прычыны сваёй тэхналягічнай адсталасьці, калі мы ня будзем адкрывацца Эўразьвязу і азіяцкім краінам, то ў доўгатэрміновай пэрспэктыве мы згубім. І тут вельмі важна не рабіць тактычных крокаў, якія правільныя ў кароткатэрміновай пэрспэктыве, але закрываюць нам доўгатэрміновую пэрспэктыву росту эканомікі.