ЛІТПРАЦЭС
ВОЛЬГА БАБКОВА: “СТВАРАЮЧЫ МІТ, Я ПІШУ ПРАЎДУ”
Адной з самых яркіх прадстаўніц новай гарадзкой беларускай прозы крытыкі называюць Вольгу Бабкову. Яе апавяданьні ўключаныя ў два зборнікі жаночага апавяданьня: “Жанчыны выходзяць з-пад кантролю” (сэрыя “Кнігарня Наша Ніва”) і “Пакахай мяне, калі ласка…” (толькі што зьявіўся ў сэрыі “Кнігарня пісьменьніка”). А ў выдавецтве І.Логвінава неўзабаве выйдзе зборнік гістарычных эсэ Вольгі Бабковай, якія крытыкі называюць самай паэтычнай беларускай гісторыяй. З Вольгай Бабковай гутарыць Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Спадарыня Вольга, вы ёсьць тым рэдкім аўтарам, які ўваходзіць у беларускую літаратуру, маючы за сабой некалькі пакаленьняў менчукоў. Ці так важна гэта сёньня?”
Аксак: “Вы – прафэсійны гісторык, архівіст. Скажыце, чаму вам захацелася ня толькі мовай дакумэнтаў, хоць і апаэтызаваных, перадаць гісторыю Менска, але яшчэ і праз літаратурныя творы?”
Бабкова: “З аднаго боку гісторык апавядае пра падзеі, якія дакладна адбываліся, але пры гэтым, я думаю, ён усё роўна стварае пэўныя міты, таму што ў кожнага часу, у кожнай эпохі свая вэрсія мінулага, як казаў Бродзкі. І мажліва, толькі праз публікацыю дакумэнту гісторык можа засьведчыць нейкі факт, хаця нават і дакумэнт можна па-рознаму прачытаць і задаваць яму пытаньні зь цяперашняга гледзішча. Але мне ў гісторыі заўсёды найбольш цікавы сам чалавек, нават калі я проста гляджу на дакумэнт, то разумею, што яго пісаў чалавек. Чалавек гэты – самая вялікая загадка. І не заўсёды толькі гісторыя можа яе разгадаць. Вось тут літаратура мае значна больш шырокае поле для дасьледаваньня чалавека, пры гэтым усё роўна ствараючы міты”.
Аксак: “Вашы героі жывуць у паралельных сьветах, яны перамяшчаюцца зь сёньняшняга часу ў даўнейшы. Прынамсі, у апавяданьні “Дом на Пярэсьпе”, якое ўвайшло ў зборнік “Пакахай мяне, калі ласка…” Можа быць, вы так абыходзіцеся зь імі таму, што вам самой не цікава ў сучаснасьці?
Бабкова: “Увогуле для шмат каго з тых, хто займаецца творчасьцю, актуальны панятак, пра які некалі напісаў Максім Гарэцкі ў аповесьці “Дзьве душы”. Мне доўга здавалася, што я – староньні назіральнік, ціхі думаньнік. Насамрэч, жыцьцё часам закручвае ў такія неверагодныя віры, што прыходзіць разуменьне – ты знаходзісься ў цэнтры гэтага жыцьця. Гэтае несупадзеньне і спараджае вастрыню бачаньня. Што ж тычыцца гераіні названага апавяданьня, то штуршком да яго стаў міт пра вадзяніка, які жыве ў Беларусі ў кожнай лужыне, у кожным стаўку. І калі так здараецца, што чалавек выратоўвае зьнямелага, засохлага вадзяніка і вяртае яму праз ваду жыцьцё, то пасьля гэты вадзянік ужо ратуе свайго ратаўніка праз усё жыцьцё”.
Аксак: “Хацелася б спытаць пра мову вашых твораў, якая вельмі адрозьніваецца ад мовы бальшыні сучасных беларускіх празаікаў. Наколькі вы выкарыстоўваеце гістарычную лексыку?
Бабкова: “Зразумела, чытаючы, да прыкладу, тэксты тастамэнтаў, якія пакідала шляхта, ці іншых дакумэнтаў, сустракаеш словы, якіх няма цяпер. Напрыклад, крэфкасьць. Што такое крэфкасьць? Гэта слабасьць чалавечая, схільнасьць да спакусы. Я магла б прывесьці тут шмат такіх словаў, якія робяць сучасную беларускую мову жывой”.
Аксак: “Такой, якой яна магла б быць у сучасным беларускім горадзе, калі б не было пярэрвы ў штодзённым паслугоўваньні месьцічаў беларускай мовай?”
Бабкова: “Напэўна, але ня ўсё страчана. Ёсьць жа такія далакопы, як я, якія адкопваюць гэтыя словы, пакідаюць іх у слоўніках, у сваіх тэкстах. Як у тых жа тастамэнтах я прачытала, што “памяць чалавечая вельмі кароткая, калі б пісьмом падпірана не была”. І вось гэтае пісьмо пакідае пісьменьнік, які, ствараючы ўдалую прыдумку, насамрэч гаворыць праўду”.
Аксак: “У хуткім часе ў вас выйдзе першая кніжка гістарычных апавяданьняў…”
Бабкова: “Гэта хутчэй гістарычныя эсэ, якія друкаваліся ў “Нашай Ніве”. У іх – гісторыя, прапушчаная праз мяне. Прачытаўшы шмат сярэднявечнай судовай дакумэнтацыі, я ўбачыла ў ёй фарбы і пахі таго часу, якія паспрабавала перадаць у гэтых эсэ. Зразумела, я не прэтэндую на канчатковую вэрсію рэканструкцыі таго часу, хаця і абапіраюся на цытаты з дакумэнтаў. У гэтым сэнсе прафэсійныя гісторыкі будуць дакараць мяне, што я, спасылаючыся на цытаты, не даю дакладных спасылак на дакумэнты, а літаратары будуць дакараць, што я там, мажліва, мала сябе праявіла. Гэта такі жанр гістарычнага эсэ, у якім гісторыя і сучасны чалавек нейкім чынам сышліся ў пэўным месцы ў пэўны час”.
АЎТАР І ТВОР
СЛАВАМІР АДАМОВІЧ: “ЭМІГРАЦЫЯ ДАЛА МНЕ НОВЫ ДОСЬВЕД”
Славамір Адамовіч апошнія сем гадоў пражыў у паўночнай Нарвэгіі, маючы статус гуманітарнага ўцекача. Улетку вярнуўся на радзіму. Сёньня яго нярэдка можна пабачыць на розных літаратурных імпрэзах у Менску і рэгіёнах. Ён падрыхтаваў да друку дзьве новыя кнігі, напісаныя на чужыне. А пакуль айчынныя выдаўцы прыглядаюцца да ягоных тэкстаў, паэт завітаў у “Дом літаратара”, дзе зь ім спаткаўся Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Славамір, аднойчы ў “Доме літаратара” Ўладзімер Някляеў прызнаўся, што гады, праведзеныя за мяжой, дазволілі яму адчуць сябе прафэсійным пісьменьнікам. Толькі за мяжой, у Фінляндыі, ён мог сядзець і зранку да вечара пісаць прозу. А што табе ў творчым сэнсе дала эміграцыя?”
Скобла: “Памятаю, яшчэ са студэнцкіх гадоў ты захапляўся творчасьцю Максіма Гарэцкага. А сёньня каго ты найчасьцей перачытваеш?”
Адамовіч: “Цягам тых месяцаў, што я правёў у Беларусі, пакуль не ставала часу, каб сесьці і сур’ёзна пачытаць. Але калі зьявіцца час і дойдуць рукі, то Максім Гарэцкі і будзе адным зь першых, для мяне ён застаецца велічынёй нязьменнай. Хочацца пачытаць і перачытаць і сучасьнікаў, нашых цудоўных лірыкаў. Што да клясычнай паэзіі, то часьцей зьвяртаюся да Максіма Багдановіча, да вершаў Уладзімера Караткевіча. Апошнім часам я перачытаў кнігу Кнута Гамсана, нарвэскага пісьменьніка, ягоныя раманы “Голад”, “Містэрыі”, “Пан”, “Вікторыя”.
Скобла: “А чым для цябе актуальны Гамсун?”
Адамовіч: “Мабыць, тым, што героі ягоных раманаў – гэта часткова сам аўтар. Безумоўна, гэта перш за ўсё лірычны герой, тым ня менш, Гамсун у вялікай ступені апісваў сябе. Гэта для мяне цікава, таму што я сам у вялікай ступені пішу зь сябе, апісваю тое, што перажываю і пражываю. Увогуле, на чым трымаецца вялікая проза? Калі бярэцца нейкая вялікая чалавечая праблема, паэтычна кажучы – калі душы баліць, тады ёсьць пра што пісаць. У часы Гамсуна і Гарэцкага (я іх, дарэчы, вельмі блізка стаўлю) чалавеку балела душа, і ён быў проста ў літаральным сэнсе галодны. Але тады і творчасьць была, і людзі сапраўды стваралі вялікую літаратуру. Вось чаму для мяне гэта актуальна”.
Скобла: “Апошнім часам ты ахвотна выступаеш на літаратурных вечарынах у Менску. Ці зьмянілася сёньняшняя публіка ў параўнаньні з той, якая хадзіла на літсустрэчы дзесяць гадоў таму?”
Адамовіч: “Сёньня да мяне прыходзяць маладыя людзі, для якіх, можа, ня столькі актуальны сам верш, сама паэзія, колькі мой прынцыповы, калі хочаце, ваяўнічы падыход да жыцьця, маё змаганьне за сябе, за сваё. Гэта мне ўдаецца ў вершах праяўляць. Моладзь гэта адчувае і таму прыходзіць на сустрэчы са мною”.
Скобла: “Via est vita (дарога – гэта жыцьцё) – казалі старажытныя. Ці любіш ты падарожнічаць, і ці дае табе спажыву для творчасьці менавіта падарожжа?”
Адамовіч: “Так жыцьцё склалася, што я вымушаны падарожнічаць. І з гэтым выслоўем я пагаджаюся, я знайшоў смак у падарожжах, у тым ліку і творчы. За апошнія гадоў шэсьць я пабачыў літаральна ўсю запалярную частку Нарвэгіі, езьдзіў на ровары, хадзіў пехатою па гарах. Мне нават сорамна прызнацца, але баюся, што я Нарвэгію выхадзіў больш, чым сваю родную Беларусь”.
Скобла: “А што замінае табе падарожнічаць па Беларусі?”
Адамовіч: “Тут жа вандраваць круглы год немагчыма, цяпер сэзон скончыўся, трэба чакаць вясны”.
Скобла: “Навошта чакаць? Стаў на лыжы і паехаў”.
Адамовіч: “На жаль, тут клімат падводзіць, вось жа каб грунтоўна выпаў сьнег – паехаў бы”.
Скобла: “Сучасныя афіцыйныя гісторыкі спрабуюць разьвянчаць героя Кастуся Каліноўскага. На Вялейшчыне замоўчваюць месца расстрэлу Расьціслава Лапіцкага – і гэткі герой сёньняшняй уладзе не патрэбен. Але ня будзем пра гісторыю. Якога героя мусіць стварыць сёньняшняя беларуская літаратура?”
Адамовіч: “Адказ кароткі: калі героя няма ў нашым сёньняшнім жыцьці, то яго ня будзе і ў літаратуры. А адпаведныя нашаму часу характары я знаходжу ў прозе Андрэя Федарэнкі, Юрыя Станкевіча – нашых сучасьнікаў. Яны паказваюць людзей і валявых, якія спрабуюць неяк праявіць сябе ў рэальным жыцьці, і дробненькіх, слабенькіх. Літаратура адлюстроўвае і будзе адлюстроўваць жыцьцё, яно вельмі разнастайнае”.
СЛАВАМІР АДАМОВІЧ. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
Перапіс-2009
Запішы мяне, перапішчыца,
раскажу табе, як на духу,
як паўвека я з гора плішчыўся,
аказалася – на бяду.
Моваў ведаю – дай бог кожнаму,
адукацыя... ўсё, як сьлед.
Толькі нейкі ўвесь час трывожны я,
дзе зьяўлюся – там зграя бед.
Запішы, толькі не дапісвай –
не люблю я казак чужых,
я тады раблюся бязьлітасным
ад чужой нахабнай ілжы.
Запішы, замальдуй, як сьлед,
дзе жыву і што-дзе нажыў,
а чырвоным адзнач, што вандруе шэпт,
нібы сам я дaўно чужы...
* * *
Вось і вярнуўся я.
Пытаюцца: “Надоўга?”
А з жыта мне міргаюць васількі,
і астывае вечарам дарога
празь вёску зь мілай назваю Малькі.
Вярнуўся я, бо так заплянавана
было з часоў ад’езду за рубеж.
З жыцьцём сваіх маё жыцьцё старанна
нітуецца, што паспрабуй разрэж…
Проста такая зіма
…Не, ты ня думай, я разумею: Каляды
хутка ўжо, а за вакном – слата,
і на душы так самотна, і хто б даў рады...
Ды толькі вецер, вецер-сабака вые ў дратах.
Не, ты ня думай, твой жаль гэты не назаўсёды,
і у тваіх у шэра-зялёных вачах
заўтра ізноў загарацца іскрынкі свабоды,
і, значыць, у зрэнках варожых затоіцца жах.
Не, ты ня думай, бывае, што нават героі
ідуць на аральны кантакт з рэвальвэрным cтвалом...
Толькі я пэўны, што лепей пакінуць набоі
да непазьбежнага моманту перасячэньня са злом.
Не сумнявайся і не пераймайся з нагоды,
ну а тым болей, калі той нагоды няма.
Ведай, дзяўчынка, ты – самай найлепшай пароды,
a ўсё астатняе – проста такая зіма.
* * *
Я ня проста восень люблю,
я люблю яе холад і вецер,
першы замаразак на ральлю
і ядкія запасы к налецьцю...
Я ня проста... нельга паддацца
ні на злом, ні на згін хрыбта...
Пяцьдзесят, вядома, ня дваццаць,
ды пражытае – не лапта.
* * *
Сукеначка гарошыкам
ды белы паясок,
дзяўчыначка харошая,
вясёлы галасок,
ты напяі мне песеньку –
я словы напішу,
як я, табой узьнесены,
па-над зямлёй вішу...
* * *
Прычашы мяне, як на сьвята,
калі папараць разбушуецца;
прыбяры мяне ў шлях кудлаты,
калі сумны сьпеў з поля чуецца.
Палюбі мяне, калі зацьвітае
на Купальле смолка ружовая...
Пахавай мяне з таго краю,
дзе ляжаць нашы ўсе, дамовыя…
* * *
Ноч. Вуліца. Ліхтар. Каляды.
Для тых, каму няма з кім быць,
сьвіцяцца ў небе заркапады,
і поўня яркая дрыжыць.
І што з таго, што цёпла, суха,
і з крана чыстая вада,
калі няма цябе, прысуха,
а без цябе – бяда...
