Славамір Адамовіч сем гадоў пражыў у Нарвэгіі, маючы статус “гуманітарнага ўцекача”. Нядаўна вярнуўся ў Беларусь, падшуквае працу, спрабуе адаптавацца ў краіне, якая за прамінулы час вонкава непазнавальна зьмянілася. Пра гады жыцьця за палярным кругам і тыдні побыту на радзіме паэт расказаў Міхасю Скоблу.
СЛУХАЦЬ:
Славамір Адамовіч: “Сем гадоў у Нарвэгіі сталіся для мяне часам назапашваньня жыцьцёвага досьведу, зрэшты, як і ўсе папярэднія гады жыцьця дома ці ў Злучаных Штатах Амэрыкі, дзе я пабываў у 2000 годзе. Я набыў досьвед таго, як сапраўды жывецца ў сёньняшняй дабрабытнай Эўропе, змог ацаніць тыя сапраўдныя каштоўнасьці, пра якія так модна казаць у апошнія гады на нашых абсягах усходняй Эўропы. Паўтаруся, мінулыя гады – час зьбіраньня жыцьцёвага досьведу, але ні ў якім разе не параза, ня страчаны час.
Скобла: “А ці здараліся за гэтыя сем гадоў такія дні, калі хацелася ўсё кінуць-рынуць у той Нарвэгіі і хоць пешкі ісьці, хоць цераз мора плысьці – у Беларусь?
Адамовіч: “Вядома, былі такія моманты, яны нават пэрыядычна, час ад часу паўтараліся. Паколькі я ў пэўным сэнсе чалавек авантурны, я некалькі разоў пакідаў Нарвэгію і падбіраўся зусім блізка да Беларусі, да самай беларускай мяжы. Наведваўся і ў Беларусь.
Скобла: “У тваіх словах пра “дабрабытную Эўропу” адчуваецца іронія. У чым твая крыўда на тую Эўропу і краіну, якая цябе сем гадоў утрымлівала?”
не заўсёды падабалася нарвэскаму грамадзтву маё знаходжаньне ў іхнай краіне ...
Адамовіч: “Напэўна, у кожнага амбітнага чалавека, калі ў яго нешта не атрымліваецца, узьнікае маральны і духоўны дыскамфорт. Тады, зразумела, пачынаеш хвалявацца, нэрвавацца, як мастак, як чалавек не бяз творчых здольнасьцяў, пачынаеш шукаць выйсьце, урэшце спрабуеш наблізіцца да сваіх ідэальных уяўленьняў пра грамадзкае жыцьцё, жыцьцё дзяржавы – той ці іншай, не абавязкова Беларусі. Паколькі я жыў у Нарвэгіі, то, безумоўна, ня мог ня ўдзельнічаць у тамтэйшых грамадзкіх ці палітычных працэсах. Зразумела, я выказваў нейкія свае пажаданьні і рабіў нейкія грамадзка-палітычныя рухі, калі можна так сказаць. Не заўсёды мне падабалася нарвэская сытуацыя, ну і, відаць, не заўсёды падабалася нарвэскаму грамадзтву маё знаходжаньне ў іхнай краіне”.
Скобла: “А з-за чаго ты канфліктаваў з нарвэжцамі?”
Адамовіч: “Раскажу адзін выпадак. Летась мне затэлефанавала з Осла жанчына-журналіст і папрасіла даць інтэрвію. Прыляцела да мяне ў запалярны гарадок Буда, мы пагаварылі. А калі інтэрвію пайшло ў эфір, то да яго дадаўся камэнтар, у якім я быў названы непажаданым для Нарвэгіі пэрсанажам, быў абвінавачаны ў расізьме, ледзь не ў фашысцкіх памкненьнях”.
Скобла: “У сваім інтэрвію ты даваў падставы для гэткіх закідаў?”
Адамовіч: “Можа, хтосьці і ўбачыў у маіх словах тыя падставы. Я, як чалавек адкрыты ў публічным жыцьці, адказваў так, як думаў і лічыў патрэбным. Прайшоў год, і сёлета ў лютым адбыўся працяг той тэмы, якая была закранутая ў маім інтэрвію. У Нарвэгіі здарыўся скандал: нарвэскі міністар юстыцыі вынес на абмеркаваньне палітыкаў, дэпутатаў стортынгу гэткую тэму – дазволіць ці не дазволіць у Нарвэгіі насіць хеджаб. А хеджаб у ісламскай культуры – гэта такая намітка для жанчынаў, якая прыкрывае палову твару. Прапанова міністра выклікала сур’ёзны скандал, і адна з партый тут жа набрала высокі рэйтынг, выступіўшы ў абарону нарвэскіх нацыянальных традыцый. Урэшце скандал пагасілі, міністар сышоў у адпачынак. Чаму я гэты выпадак узгадваю? Таму што ў сваім інтэрвію я якраз і гаварыў аб праблеме мігрантаў з мусульманскіх краінаў, якую, на маю думку, замоўчваюць у Нарвэгіі. За што і быў абвінавачаны ў расізме”.
Скобла: “Чалавека, які адсутнічае доўга, забываюць. Як цябе сустрэлі твае родныя, твае землякі, твае сябры?”
Адамовіч: “Родныя ёсьць родныя, яны, дзякуй Богу, сустракаюць нас як родных у любым стане, у любой сытуацыі. Нечаканай для мяне была рэакцыя моладзі, якая сустрэла мяне зь вялікай цікавасьцю, было многа пытаньняў, і я спадзяюся, нашыя сустрэчы яшчэ не закончыліся, яны будуць працягвацца. На жаль, пра сяброў гэтага не скажу. Па-першае, час ідзе, і іх проста менее фізычна – нікуды не падзенесься. Па-другое, многія мне закідалі: чаму я зьехаў? Чаму чалавек зьязджае? Значыць, узьнікла такая сытуацыя...”
Скобла: “А чым ты мяркуеш займацца ў Беларусі?”
Адамовіч: “Усё яшчэ мяркую стварыць сям’ю, гэта па-першае. Гэта найгалоўнейшы мой плян. Па-другое, добра было б набыць месца працы. Але тут я найбольш скэптычна гляджу на сытуацыю. Акрамя як у гуманітарнай сфэры, у іншай працаваць я навыкаў ня маю. Ісьці працаваць у школу? Я, можа, і пайшоў бы, ды хто ж мяне возьме ў сёньняшнюю беларускую школу? Літаральна ўчора я хадзіў у два міністэрствы – інфармацыі і культуры. Запісаўся на прыём да абодвух міністраў – наконт працаўладкаваньня. Я даю мажлівасьць грамадзтву, а міністэрства інфармацыі – гэта частка нашага грамадзтва, частка нашага палітычнага рэжыму, адгукнуцца. Ёсьць беспрацоўны чалавек, грамадзянін Рэспублікі Беларусь з вышэйшай адукацыяй, з пэўным досьведам. Паглядзім, што мне прапануюць у названых міністэрствах”.
Скобла: “Сёлета ў сэрыі “Бібліятэка Свабоды” выйшла кніга пад назвай “Адзін дзень палітвязьня”, якая пачынаецца гутаркай з табой. Апрача цябе, героямі кнігі зьяўляюцца яшчэ 40 чалавек. Як ты лічыш, колькі нашых суайчыньнікаў павінна прайсьці праз турмы, каб народ усьвядоміў каштоўнасьць свабоды?”
Адамовіч: “Адназначнага адказу на гэтае пытаньне ў мяне няма. Ад колькасьці палітвязьняў наўрад ці нешта зьменіцца ў нашым грамадзтве. Я думаю, што варта ўсё добра ўзважыць, перш чым ісьці на нары. Калі бачна, што твая праца, твае памкненьні не дасягаюць мэты, трэба мяняць як мінімум тактыку і спрабаваць дамагацца сваёй мэты іншым шляхам. Я ня думаю, што сёньня нам трэба ісьці ў турмы, ламаць свае жыцьці, лёсы, асабліва маладых людзей. Сёньня можна і варта працаваць па-іншаму. Але заўсёды пры адной умове: каб гэта не была гульня, каб гэта не была праца дзеля сродкаў масавай інфармацыі, калі публічна абвяшчаюцца адны мэты, а фактычна людзі працуюць, каб дасягнуць нейкіх асабістых матэрыяльных, а нават і карысьлівых мэтаў. Калі ты ілжэш ня толькі людзям, але ў выніку і сабе самому, спадзявацца на нейкі станоўчы вынік не выпадае”.
Скобла: “Сёньня для беларускай дзяржавы паэт як аб’ект увагі не існуе. Адны з гэтай нагоды перажываюць, другія – наадварот, цешацца, паколькі ўвага дзяржаўная ўвага не заўсёды азначае клопат, бываюць і рэпрэсіі. А якія яны павінны быць у ідэале – адносіны паэта і дзяржавы?”
Адамовіч: “Паназіраўшы крышку жыцьцё ў Нарвэгіі, у іншых краінах, магу адказаць так: у ідэале ня мусіць быць аніякіх адносінаў творцы, мастака зь дзяржавай. Дзяржава мусіць выконваць свае функцыі – абараняць вонкавыя межы, утрымліваць органы ўнутранага правапарадку. Справа мастака – займацца мастацтвам. Тым лепшая сытуацыя ў краіне, чым радзейшыя стасункі мастака зь дзяржавай. Але гэта ў ідэале. А што тычыцца сучаснай беларускай сытуацыі, то мы бачым, на якім маргінэзе застаюцца нашыя калегі з прыўладнага Саюзу пісьменьнікаў, калі яны спрабуюць не кранаць дзяржаўныя структуры, не заўваажаць палітычныя праблемы ў Беларусі. Іх творчая актыўнасьць выглядае вельмі бядотна”.
Скобла: “Фрыдрых Ніцшэ прызнаваўся: “Мае чытачы яшчэ не нарадзіліся”. А ў цябе няма адчуваньня, што твае чытачы выміраюць?”
Адамовіч: “Не, хутчэй, наадварот – яны нараджаюцца. І маё вяртаньне паказала, што нават расейскамоўныя маладыя людзі, якія асабліва не абазнаныя ў беларускай гісторыі, беларускай літаратуры, чулі пра мяне, чыталі мае вершы, да якіх сёньня, дзякуючы інтэрнэту, спрошчаны доступ. Так што чытачы ў мяне ёсьць, і самае галоўнае – маладыя”.
Скобла: “А якія ў цябе найбліжэйшыя выдавецкія пляны?”
Адамовіч: “Выдаць кнігу прозы і зборнік вершаў. Кніга прозы будзе называцца “Цана Эўропы”, зборнік вершаў – “Сьляды на дарозе Е-6”. Гэта дарога, якая цягнецца праз усю Нарвэгію ўздоўж Нарвэскага і Баранцава мораў. Яна пачынаецца дзесьці на ўсходзе і заканчваецца ў маім запалярным гарадку Будзе. “Сьляды на дарозе Е-6” – кніга пра мае блуканьні па гэтай вялікай нарвэскай шашы”.
