Усясьветны банк паведамляе, што фінансавы крызіс найбольш нэгатыўна ўплывае на бедныя і слабаразьвітыя краіны сьвету. Адным са шляхоў вырашэньня праблемы для гэтых краін кіраўніцтва банку называе стварэньне адмысловага дапаможнага фонду. Як усясьветны крызіс паўплываў на эканамічнае становішча ў Беларусі й якія існуюць шляхі яго пераадоленьня?
Стаўленьне кіраўніцтва Беларусі да фінансава-эканамічнага крызісу ў краіне — як да нябожчыка: альбо добра, альбо нічога — кажуць незалежныя экспэрты. Адпаведна, неадназначную пазыцыю дэманструюць і прадстаўнікі так званага народна-гаспадарчага комплексу. Гаворыць эканаміст гомельскай абутковай фабрыкі “Праца” Аляксандар Сікорскі:
“Зараз такая сытуацыя, што мы плянуем нават спрацаваць у дзьве зьмены. Ні скарачэньня працоўнага дня, ні скарачэньня працоўнага тыдня няма. Адзіная ў нас вялікая праблема, як і ўсюды, і гэта не сакрэт, — з разьлікамі за пастаўленую прадукцыю”.
Адначасна вышэйшыя чыноўнікі Міністэрства эканомікі заяўляюць, што прамысловы сэктар прыпыняе актыўнасьць: валавы рост унутранага прадукту ў студзені складаў 4,5%, у лютым — 1,5%. Гэта тычыцца ўсіх галін эканомікі, асабліва машынабудаваньня, будматэрыялаў, лёгкай прамысловасьці і іншых. І замаўчаць гэты факт ужо немагчыма, кажа дырэктар лунінецкага заводу “Палесьсеэлектрамаш” Сяргей Карлаў:
“Будзем выжываць, канечне, але ж трэба скарачаць аб’ёмы, пераводзіць на чатырохдзёнку людзей. Я быў у цэху, брыгада ўстала і кажа: Сяргей Мікалаевіч, чаму вы не даяце нам працаваць? Я кажу — ды няма праблемаў: давайце мы за месяц зробім з вамі 20 тысяч рухавікоў. 5 тысяч я прадам, а 15 пакладу на склад, і вы будзеце тры месяцы сядзець дома задарма. Таму лепш мы пяройдзем на чатырохдзёнку, я вам буду плаціць дзьве траціны і будзем жыць яшчэ… Калі гэта ўсё скончыцца…Ні вы, ні я ня можам сказаць, што будзе далей. Я зараз не загадваю больш чым на два дні”.
Навукоўцы Нацыянальнай акадэміі навук заяўляюць, што найбольш эфэктыўным шляхам выхаду з крызісу будуць супольныя праграмы дзяржавы і бізнэсоўцаў. Пакуль жа ў крызісе кожны выжывае па-свойму. Вось што паведаміў пра тое, як працуе прадпрыемства Беларускага таварыства інвалідаў па зроку, старшыня таварыства Алег Шэпель:
“Мерапрыемствы па аптымізацыі працы прадпрыемства, безумоўна, праводзяцца. Гэта дазваляе нам на рынку выжыць. Праблема ў чым: ёсьць указы і пастановы, але калі справа даходзіць да мясцовых органаў улады на ўзроўні райвыканкамаў, то там у нас і пачынаюцца праблемы. Да прыкладу, ёсьць у нас вытворчасьць лямпаў дзённага асьвятленьня ў Гомелі. Перабудоўваецца школа ў адным з раёнаў вобласьці, і лямпы набываюць кітайскія. Безумоўна, ёсьць пытаньні, якія хутка не вырашаюцца”.
Арыгінальны крок у пераадоленьні крызісу прадэманстравала раённая вэртыкаль у Брагіне. Чыноўнікі абавязалі 52 мясцовыя арганізацыі набыць у сельгаспрадпрыемстве “Брагінка” цыбулю і выдаць яе сваім працаўнікам у разьліку 10 кіляграмаў на чалавека. Часьцей — людзей скарачаюць, зьмяншаюць працоўны дзень і заробкі. Да прыкладу, завод кансэрваў у Паставах быў вымушаны закрыць бальшыню цэхаў, пакінуўшы толькі найбольш прыбытковую лінію па вытворчасьці віна, паведаміла тэхноляг Ганна Скрабец:
“Каля 75 працоўных месцаў ёсьць, і ўсё. Толькі падчас сэзонных працаў бярэм дадаткова людзей на лінію па перапрацоўцы ягад, каб хутчэй гэта ўсё рабілася. З году ў год гэта цягнецца, а зараз увогуле вельмі цяжкая сытуацыя. Гандаль не спраўляецца з продажам, і віно стаіць у нас на складзе ў вялікай колькасьці. Не бяруць. Стаў нейкі крызіс і ў гэтай справе, што не бяруць нашае віно”.
Каб вызваліцца ад крызісу, некаторыя ідуць нават на самагубства. Толькі на Віцебшчыне сёлета 73 выпадкі суіцыду, што на 16% больш, чым летась. Пераважная колькасьць самагубцаў — мужчыны працаздольнага веку. Адмыслоўцы-псыхіятры наўпрост зьвязваюць гэта з наступствамі фінансава-эканамічнага крызісу і нават правялі сэмінар “Крызісная інтэрвэнцыя і суіцыдальныя паводзіны”, кажа галоўны ўрач віцебскага псыханэўралягічнага дыспансэру Алена Мартынава:
“Трэцяга красавіка мы плянуем правесьці міжведамасны сэмінар па гэтай праблеме. І на гэты сэмінар разам зь іншымі мы запрашаем Міністэрства працы і сацыяльнай абароны, Міністэрства аховы здароўя. І ўжо на гэтым сэмінары, дакладна — твар у твар, мы будзем спрабаваць вырашыць, што нам рабіць, каб людзі ня гінулі гэткім чынам”.
Навукоўцы заяўляюць, што вышэйшым уладам Беларусі неабходна зьвярнуцца да нацыі з заклікам аб супольных намаганьнях у справе выратаваньня эканомікі. Спробы замаўчаць праблему крызісу ня маюць пэрспэктывы, кажа незалежны эканаміст Леанід Злотнікаў:
“Калі падаваць зьвесткі, як гэта зрабіў Мінстат, то крызісу няма. Але крызіс ёсьць: гэта і прымусовая адпраўка ў адпачынак, і няпоўны працоўны тыдзень, і гэтак далей. Гэта паказвае, што занятасьць людзей скарачаецца. Што чакае далей? Урад, да прыкладу, плянуе скарачэньне бюджэтных выдаткаў, узмацняецца рэжым эканоміі рэсурсаў. Але галоўнага ўсё ж такі не адбываецца. А галоўнае — гэта як быць канкурэнтаздольнымі пасьля крызісу. Бо сродкаў на мадэрнізацыю няма, прыцягненьня прамых замежных інвэстыцыяў таксама няма. І тое, што адбываецца лібэралізацыя, то гэта такая частковая лібэралізацыя, якая не кранае асноў беларускай эканамічнай мадэлі. І гэта таксама не дае падставаў, каб чакаць лепшых часоў”.
Стаўленьне кіраўніцтва Беларусі да фінансава-эканамічнага крызісу ў краіне — як да нябожчыка: альбо добра, альбо нічога — кажуць незалежныя экспэрты. Адпаведна, неадназначную пазыцыю дэманструюць і прадстаўнікі так званага народна-гаспадарчага комплексу. Гаворыць эканаміст гомельскай абутковай фабрыкі “Праца” Аляксандар Сікорскі:
“Зараз такая сытуацыя, што мы плянуем нават спрацаваць у дзьве зьмены. Ні скарачэньня працоўнага дня, ні скарачэньня працоўнага тыдня няма. Адзіная ў нас вялікая праблема, як і ўсюды, і гэта не сакрэт, — з разьлікамі за пастаўленую прадукцыю”.
Адначасна вышэйшыя чыноўнікі Міністэрства эканомікі заяўляюць, што прамысловы сэктар прыпыняе актыўнасьць: валавы рост унутранага прадукту ў студзені складаў 4,5%, у лютым — 1,5%. Гэта тычыцца ўсіх галін эканомікі, асабліва машынабудаваньня, будматэрыялаў, лёгкай прамысловасьці і іншых. І замаўчаць гэты факт ужо немагчыма, кажа дырэктар лунінецкага заводу “Палесьсеэлектрамаш” Сяргей Карлаў:
“Будзем выжываць, канечне, але ж трэба скарачаць аб’ёмы, пераводзіць на чатырохдзёнку людзей. Я быў у цэху, брыгада ўстала і кажа: Сяргей Мікалаевіч, чаму вы не даяце нам працаваць? Я кажу — ды няма праблемаў: давайце мы за месяц зробім з вамі 20 тысяч рухавікоў. 5 тысяч я прадам, а 15 пакладу на склад, і вы будзеце тры месяцы сядзець дома задарма. Таму лепш мы пяройдзем на чатырохдзёнку, я вам буду плаціць дзьве траціны і будзем жыць яшчэ… Калі гэта ўсё скончыцца…
Ні вы, ні я ня можам сказаць, што будзе далей. Я зараз не загадваю больш чым на два дні
Навукоўцы Нацыянальнай акадэміі навук заяўляюць, што найбольш эфэктыўным шляхам выхаду з крызісу будуць супольныя праграмы дзяржавы і бізнэсоўцаў. Пакуль жа ў крызісе кожны выжывае па-свойму. Вось што паведаміў пра тое, як працуе прадпрыемства Беларускага таварыства інвалідаў па зроку, старшыня таварыства Алег Шэпель:
“Мерапрыемствы па аптымізацыі працы прадпрыемства, безумоўна, праводзяцца. Гэта дазваляе нам на рынку выжыць. Праблема ў чым: ёсьць указы і пастановы, але калі справа даходзіць да мясцовых органаў улады на ўзроўні райвыканкамаў, то там у нас і пачынаюцца праблемы. Да прыкладу, ёсьць у нас вытворчасьць лямпаў дзённага асьвятленьня ў Гомелі. Перабудоўваецца школа ў адным з раёнаў вобласьці, і лямпы набываюць кітайскія. Безумоўна, ёсьць пытаньні, якія хутка не вырашаюцца”.
Арыгінальны крок у пераадоленьні крызісу прадэманстравала раённая вэртыкаль у Брагіне. Чыноўнікі абавязалі 52 мясцовыя арганізацыі набыць у сельгаспрадпрыемстве “Брагінка” цыбулю і выдаць яе сваім працаўнікам у разьліку 10 кіляграмаў на чалавека. Часьцей — людзей скарачаюць, зьмяншаюць працоўны дзень і заробкі. Да прыкладу, завод кансэрваў у Паставах быў вымушаны закрыць бальшыню цэхаў, пакінуўшы толькі найбольш прыбытковую лінію па вытворчасьці віна, паведаміла тэхноляг Ганна Скрабец:
“Каля 75 працоўных месцаў ёсьць, і ўсё. Толькі падчас сэзонных працаў бярэм дадаткова людзей на лінію па перапрацоўцы ягад, каб хутчэй гэта ўсё рабілася. З году ў год гэта цягнецца, а зараз увогуле вельмі цяжкая сытуацыя. Гандаль не спраўляецца з продажам, і віно стаіць у нас на складзе ў вялікай колькасьці. Не бяруць. Стаў нейкі крызіс і ў гэтай справе, што не бяруць нашае віно”.
Каб вызваліцца ад крызісу, некаторыя ідуць нават на самагубства.
“Трэцяга красавіка мы плянуем правесьці міжведамасны сэмінар па гэтай праблеме. І на гэты сэмінар разам зь іншымі мы запрашаем Міністэрства працы і сацыяльнай абароны, Міністэрства аховы здароўя. І ўжо на гэтым сэмінары, дакладна — твар у твар, мы будзем спрабаваць вырашыць, што нам рабіць, каб людзі ня гінулі гэткім чынам”.
Навукоўцы заяўляюць, што вышэйшым уладам Беларусі неабходна зьвярнуцца да нацыі з заклікам аб супольных намаганьнях у справе выратаваньня эканомікі. Спробы замаўчаць праблему крызісу ня маюць пэрспэктывы, кажа незалежны эканаміст Леанід Злотнікаў:
“Калі падаваць зьвесткі, як гэта зрабіў Мінстат, то крызісу няма. Але крызіс ёсьць: гэта і прымусовая адпраўка ў адпачынак, і няпоўны працоўны тыдзень, і гэтак далей. Гэта паказвае, што занятасьць людзей скарачаецца. Што чакае далей? Урад, да прыкладу, плянуе скарачэньне бюджэтных выдаткаў, узмацняецца рэжым эканоміі рэсурсаў. Але галоўнага ўсё ж такі не адбываецца. А галоўнае — гэта як быць канкурэнтаздольнымі пасьля крызісу. Бо сродкаў на мадэрнізацыю няма, прыцягненьня прамых замежных інвэстыцыяў таксама няма. І тое, што адбываецца лібэралізацыя, то гэта такая частковая лібэралізацыя, якая не кранае асноў беларускай эканамічнай мадэлі. І гэта таксама не дае падставаў, каб чакаць лепшых часоў”.
