Госьць «Інтэрвію тыдня» — старшыня Праваабарончага цэнтру «Вясна», былы палітвязень Алесь Бяляцкі. Ён нагадвае, што беларускія ўлады заўсёды змагаліся зь незалежнымі СМІ, заяўляе, што калі набліжаюцца выбарчыя кампаніі, улады забываюць пра лібэралізацыю і на першае месца выходзяць спэцслужбы, а таксама адказвае на пытаньне, ці нагадвае «справа РЭПа» «справу Бяляцкага».
Мы сутыкаемся зь беспрэцэдэнтнымі, арганізаванымі рэпрэсіямі супраць журналістаў, якія працуюць у незалежных СМІ
— Чым выкліканыя затрыманьні журналістаў за «несанкцыянаваны доступ да кампутарнай інфармацыі»? Гэта нейкі асобны выпадак альбо гэта кладзецца ў пэўную агульнапалітычную лінію, каляіну? У чым яна выражаецца?
— Уладальнік Tut.by Юры Зісер выказаўся з гэтай нагоды вельмі асьцярожна, заявіўшы, што гэта ня справа супраць усяго Tut.by, а супраць канкрэтных журналістаў. Я зь ім катэгарычны ня згодны. Можа, гэта ягонае тактычнае выказваньне, нежаданьне «распальваць» сытуацыю. Але, мне падаецца, яна і так вельмі распаленая. Мы сутыкаемся зь беспрэцэдэнтнымі, арганізаванымі рэпрэсіямі супраць журналістаў, якія працуюць у незалежных СМІ.
Такога не было даўно. Прыходзяць на памяць старыя часы, перасьлед рэдактара газэты «Рабочы» Віктара Івашкевіча, перасьлед галоўнага рэдактара і супрацоўніка газэты «Пагоня» Міколы Маркевіча і Паўла Мажэйкі, якія скончыліся тады рэальнымі судамі і прысудам, абмежаваньнем волі. Наступнае, што прыходзіць на памяць, — перасьлед газэты «Згода» і зьняволеньне журналіста гэтага выданьня спадара Зьдзьвіжкова.
Ператрус на Tut.by
Усе гэтыя справы заканчваліся разгромам СМІ і закрыцьцём гэтых газэт і падымалі плянку асьцярожнасьці сярод незалежных журналістаў. Цяпер мы бачым штосьці падобнае — затрымалі тых журналістак, якія пішуць на грамадзка-палітычныя тэмы, адсочваюць гэтыя працэсы, даюць нейкі аналіз, бяруць камэнтары ў палітыкаў, грамадзкіх дзеячоў, пішуць на гарачыя тэмы. Можна ўявіць сабе псыхалягічны стан іх і іхніх сваякоў.
Так што я лічу, што гэта разьлічаны і сплянаваны ўдар па незалежных СМІ і канкрэтных журналістах, якія ў іх працуюць.
Калі набліжаюцца выбары, улады забываюць пра лібэралізацыю, на першае месца выходзяць спэцслужбы
— Вы нагадалі гісторыю, тое, што рэпрэсіі супраць незалежнай прэсы заўсёды былі ўласьцівыя ўладам Беларусі. Але ў гэтым працэсе былі нейкія паўзы. А апошнімі днямі мы відавочна бачым абвастрэньне. Чым гэта выклікана?
— Як мне бачыцца, пачынаецца кананада, падрыхтоўчы этап да дзьвюх сур’ёзных палітычных кампаній — парлямэнцкіх і прэзыдэнцкіх выбараў, якія адбудуцца ў 2019–20 годзе. Паводле такой самай схемы ўлады перасьледавалі журналістаў і раней. Узгаданыя мной выпадкі былі акурат перад выбарамі. Гэта сыгналы, якія ўлады дасылаюць перад выбарамі ўсяму незалежнаму грамадзтву, празь незалежных журналістаў яны спрабуюць абмежаваць інфармацыйнае поле.
Міністар унутраных справаў Беларусі Ігар Шуневіч у форме НКВД, 9 траўня 2018 году
— Выбары 2010 году праходзілі адносна іншых кампаній у даволі лібэральным стылі. І некаторыя спадзяваліся, што цяпер улада даволі сур’ёзна ўзяла курс на «лібэралізацыю». Але апошнія паўгода-год відавочна паказваюць, што слова «лібэралізацыя» ўжо недарэчна ўжываць.
— Калі надыходзяць выбары, улады забываюць пра лібэралізацыю, на першае месца выходзяць спэцслужбы. Мне бачыцца тут выразны распрацаваны сцэнар, які выконваецца паводле клішэ спэцслужбаў. Артыкул, па якім абвінавачваюць журналістаў, даволі недарэчны — і ён вырашаецца такім чынам, праз масавыя ператрусы і канфіскацыю тэхнікі. Плюс іх зьмяшчэньне пад варту на некалькі дзён, пакуль яны знаходзяцца ў стане падазраваных — гэта беспрэцэдэнтныя крокі маральнага і псыхалягічнага ціску на ўсё журналісцкае асяродзьдзе.
Гэта частка агульнага пляну на абмежаваньне грамадзкіх і палітычных свабодаў (у прыватнасьці, свабоды распаўсюджваць інфармацыю), які беларускія ўлады запусьцілі ў дзеяньне ў гэты перадвыбарчы этап. Безумоўна, гэтыя дзеяньні моцна разыходзяцца з тымі словамі і развагамі, якія мы чуем ад МЗС. На першае месца выходзяць сілавікі. Нічога дзіўнага я ў гэтым ня бачу, гэтая карціна паўтараецца кожны раз перад нейкімі сур’ёзнымі кампаніямі ў Беларусі.
Ператрус у БелаПАНе
Улада ўспрымае грамадзянскую супольнасьць як штосьці варожае
— Вы даволі часта ходзіце на паседжаньні суду па справе лідэраў прафсаюзу РЭП, якіх абвінавачваюць у нясплаце падаткаў. Гэты суд нагадвае вам «справу Бяляцкага»?
— Пэўна, што так. Яна вельмі падобная ідэалягічна, бо і няўрадавыя арганізацыі, і незалежныя прафсаюзы аднолькава вымушаныя працаваць у вельмі неспрыяльных умовах у Беларусі. Спэцслужбы спрабуюць усялякімі незаконнымі мэтадамі здабыць інфармацыю пра дзейнасьць няўрадавых арганізацый, прафсаюзаў, журналістаў і выкарыстаць гэтую інфармацыю для абмежаваньня нашай актыўнасьці.
Галоўнае ў тым, што ўлада ўспрымае грамадзянскую супольнасьць як штосьці варожае, штосьці такое, што трэба кантраляваць, інфільтраваць агентамі, ізаляванае ад грамадзтва. І калі ва ўладаў канчаецца цярпеньне, ці калі яны вырашаюць, што для іх ёсьць пагроза — тады наступаюць такія рэпрэсіўныя крокі.
Была спроба зьвязаць прафсаюзы з дармаедзкімі пратэстамі, паказаць, што менавіта яны матор гэтай актыўнасьці, — і гэта працоўная іхняя вэрсія, якая, дарэчы, у свой час гучала і ў нашай справе, калі «Вясну» абвінавачвалі ў фінансаваньні палітычнай апазыцыі. Яны ўспрынялі незалежныя прафсаюзы як цэнтар дэмакратычнай апазыцыі і вырашылі яго пагасіць. Галоўная мэта гэтай справы — нанесьці ўдар па незалежным прафсаюзным руху Беларусі.
Суд над Алесем Бяляцкім адбываўся ў лістападзе 2011 году.
— Чаму Менск не баіцца рабіць такія крокі, далёкія ад абвешчанай «лібэралізацыі»? Няўжо беларускія ўлады лічаць, што Захад прапусьціць гэта міма вачэй, што Захад ужо дзейнічае выключна ў рамках «рэалпалітык», а каштоўнасьці адыходзяць на другі плян? Ці варта разьлічваць, што пазыцыя Захаду можа ўсё ж стаць чыньнікам, які будзе стрымліваць рэпрэсіўную палітыку ўладаў?
— Як мне падаецца, з гледзішча беларускіх сілавікоў (бо ўлада зараз не зьяўляецца чымсьці маналітным, там праглядаюцца розныя плыні) яны лічаць, што не пераходзяць мяжы, якая можа прывесьці да санкцыяў ці рэзкага пагаршэньня адносінаў з Захадам. Я спадзяюся, што справа прафсаюзаў ня скончыцца рэальным турэмным зьняволеньнем.
Тое, што цяпер адбываецца з журналістамі — гэта вельмі моцны і вельмі рэзкі, але папераджальны сыгнал для ўсёй незалежнай мэдыяпрасторы пра тое, што «ў нас няма сьвятых кароў». Таму і караюць журналістаў Tut.by, каб усе іншыя разумелі, што яны таксама не абароненыя, што няма незалежных пляцовак, дзе можна пачувацца бясьпечна.
І гэтая мяжа (у адносінах з Захадам) пакуль беларускімі ўладамі не пяройдзена, пакуль у нас не зьявіліся палітзьняволеныя, асуджаныя ў палітычных справах. Гэта вельмі трывожныя сыгналы, але я спадзяюся, што заходнія палітыкі, нашы партнэры-праваабаронцы на Захадзе востра адрэагуюць на тое, што адбываецца зараз у Беларусі. І ў выніку гэты наступ на дэмакратычныя свабоды, хай яны моцна абмежаваныя ў Беларусі, ня будзе далей іх зьмяншаць і не прывядзе да катастрофы ў тых правах і свабодах, што маюць беларускія грамадзяне.