Дом у цэнтры Старога Сяла
Вёска Старое Сяло цяперашняга Рагачоўскага раёну вядомая з пісьмовых крыніц з ХVI стагодзьдзя як ўласнасьць вялікага князя. І ўваходзіла ў той час паселішча ў Рэчыцкі павет Менскага ваяводзтва. У прыватнасьці, згадваецца, што ў 1567 годзе Старасельскі фальварак мусіў вылучыць сваіх ваяроў у войска Вялікага Княства Літоўскага.
У цэнтры вёскі захаваўся стары прасторны дом з чатырохсхільным дахам.
«Дому гэтаму амаль паўтара стагодзьдзя, — тлумачыць яго ўладальніца, настаўніца з Рагачова Даніта Галомзік. — Пабудаваны ён быў яшчэ ў 1867 годзе. А выкупіла я яго ў раённага аддзелу адукацыі на пачатку дзевяностых мінулага стагодзьдзя за дзьве настаўніцкія зарплаты. Думала музэй зрабіць альбо аграсядзібу ў старадаўнім стылі».
Даніта ў той час выкладала у Старасельскай школе ангельскую мову, пазьней пераехала ў Рагачоў, а дом застаўся пад наглядам суседзяў.
Раней тут была школа. У ёй вучыліся ў пачатковых клясах ці ня ўсе старасельцы старэйшага веку. Сямідзесяціпяцігадовая вяскоўка Ганна Зайцава, якая жыве па суседзтве і назірае за домам, перабірае апошнія восеньскія грыбы, прынесеныя на дамову за два рублі вясковым беспрацоўным, а заадно апавядае:
«У паваенны час я пайшла сюды ў першую клясу. Гэта я цяпер хадзіць не магу, бо нага зламаная, а тады зь Церахоўкі за тры кілямэтры бегала ў гэтую школу. За партаю па тры-чатыры вучні сядзелі, чарніліцы з сабою насілі. Усё мы ведалі, што ў маленстве тут вучыўся і Міхась Лынькоў».
Яшчэ адну былую вучаніцу Надзею Шакаву сустракаем на вуліцы. У плястмасавым вядзерцы яна нясе ад суседа калодзежную ваду.
«Вось толькі на пяцілітровае вядзерца сілаў і хапае, — расказвае кабета. — У мяне ў калодзежы плястмасавая трубачка ад помпы ці то замерзла, ці то забілася — не пампуе. От і клыпаю да суседзяў. У нас тут на вуліцы Рагачоўскай ужо аднагодкаў амаль і не засталося. Хаты дачнікі павыкуплялі. І школу ж нашу былую настаўніца купіла. Я ж у ёй таксама вучылася. А насупраць стаяла яшчэ адна драўляная пабудова — там старэйшыя клясы былі».
«А пра самага вядомага вучня вашай школы, Міхася Лынькова, настаўнікі расказвалі?»
«Ведалі мы, што вучыўся ў нас Лынькоў, у той самай хаце, што й цяпер стаіць. Пісьменьнік дужа добры. А жылі Лыньковы ў будцы пры чыгунцы — з кілямэтар адсюль. Будкі той ужо няма, зьнесьлі. А школа стаіць з забітымі дошкамі вокнамі. Каб парупіліся, то музэй Лынькова мог бы быць у ёй. Няхай бы маладыя, што ў пасёлку за новай школай жывуць, ведалі, што тут і як было. Бо ў горадзе сьвяткавалі Дзень беларускага пісьменства, а ў нас тут нічога не было», — кажа Надзея Рыгораўна.
«То, можа, памятаеце што з напісанага Лыньковым?»
«Я ўжо ня памятаю, чым ураньні сьнедала, — з прыжмурам адказвае вяскоўка. — Нешта ж ён пісаў пра хлапчука-паравоза — той дапамагаў свайму дзеду ваяваць з немцамі яшчэ ў Першую сусьветную вайну».
«Будка», якой няма
Каля былой школы сустракаем маладога мужчыну, які назваўся Аляксандрам. Ён мае вышэйшую адукацыю, але працуе рабочым у мясцовым аддзяленьні птушкафабрыкі «Расьсьвет».
«Пакуль пра Лынькова, то я пра сваё жыцьцё скажу, — ахвотна адклікаецца на размову Аляксандар. — Цяжка жыць на зарплату мільён 300 тысяч, на цяперашнія 130 рублёў. А я яшчэ й курыць ня кінуў. Бульбачка, буракі, памідоры, капустка — гарод выручае. Іначай нявыкрутка. А Лынькоў тут ня жыў, а толькі вучыўся. Мая бабуля ў школе прыбіральшчыцай працавала, дык расказвала. Паедзем за чыгунку — там іхная будка стаяла».
Ад апошняй старасельскай хаты да чыгуначнага пераезду каля трохсот мэтраў. Як толькі апынуліся за чыгункай па шляху на Зарэчча, Аляксандар загадвае спыніцца.
«Вось тут, справа, побач з бэтонным слупком, быў калодзеж Лыньковых. Калі дарожнікі клалі асфальт, то засыпалі яго. А насупраць, дзе камяні ды цэгла, хаціна стаяла. Зламалі, прысады выкарчавалі. Памяць закапалі».
Акурат на гэтым месцы, на 230-й вярсьце перагону Рагачоў — Быхаў, і пасялілася зімой 1907 году «ў будцы», як называлі чыгуначнікі звычайную драўляную хату невялікага памеру, сям’я Лыньковых — бацька Ціхан, пуцявы абходчык, маці Алена, вартаўніца на пераезьдзе, і васьмігадовы сын Міхась. Тут нарадзіліся ўсе меншыя дзеці Лыньковых — Рыгор, Поля, Ганна, Коля. Адсюль старэйшы Міхась першым выправіўся ў Старасельскую пачатковую школу.
Быўшы ўжо прызнаным літаратарам, Лынькоў так апісваў у аўтабіяграфіі свае першыя крокі ў авалодваньні ведамі:
«Неяк бацька сказаў: “Годзе табе бібікі біць, час ужо падавацца ў навуку!” Перад гэтым пашылі мне новыя штаны, новую рубашку. Бацька змайстраваў новыя скураныя лапці. Так не апраналі мяне нават у вялікія сьвяты, а таму я зразумеў, што ў маім жыцьці пачынаецца нешта задужа важнае і адказнае. І вось бацька павёў мяне ў школу, якая гудзела ўжо як вулей — там поўна было маіх аднагодкаў. Бацька папрасіў настаўніка: “Трымайце яго ў добрай дысцыпліне, не давайце спуску ні ў чым...” А мяне папярэдзіў: “Глядзі ж вучыся, слухай настаўніка, а будзеш бязглузьдзіць — мала ня будзе…” Так пачалася мая вучоба. Вучыўся я старанна, з году ў год пераходзіў у старэйшую групу, пасьпяхова закончыў школу, атрымаў пры выпуску падарунак — кнігу Гогаля “Вечары на хутары ля Дзіканькі”».
Потым была вучоба ў двухкляснай школе пры Рагачоўскай настаўніцкай сэмінарыі, а пазьней і ў самой сэмінарыі, якую Міхась скончыў у 1917 годзе.
Настаўнічаў у Буда-Кашалёўскім раёне, удзельнічаў у польска-бальшавіцкай вайне. З фронту ў салдацкім шынялі і анучах вярнуўся настаўнічаць у вёску Сьвержань зноў-такі Рагачоўскага раёну, ажно пакуль на запрашэньне не пераехаў у 1926 годзе ў бабруйскую акруговую газэту «Камуніст».
І паколькі дзіцячыя, юнацкія гады, станаўленьне Лынькова як асобы ды пачатак літаратурнай творчасьці прыпадаюць менавіта на мясцовы пэрыяд, то рагачоўцы й лічаць Міхася Лынькова сваім земляком.
«Цягнікі гойдалі нас разам з ложкамі»
«Будка» Лыньковых пры чыгуначным пераезьдзе захоўвалася да пачатку дзевяностых гадоў мінулага стагодзьдзя. У ёй пасьля Лыньковых жылі папераменна сем’і Чарновых, Каротчанкаў, Шакавых. Апошняй тут месьцілася сям’я работніка чыгункі Кузьмы Савіцкага.
«Для нашай вялікай сям’і зроблена была прыбудова да лынькоўскай «будкі», — прыгадвае Алена Савіцкая-Вердзеш, якая ня так даўно вярнулася з мужам з Магілёўшчыны ў Старое Сяло. — Малымі мы засыналі пад перастук колаў, і мае дзеці засыналі, калі я прыяжджала зь імі да бацькоў. А грузавыя цягнікі, дык тыя, лічы, гойдалі нас разам з ложкамі. Мы ўсе ганарыліся тым, што жывём у хаце Міхася Лынькова. На жаль, цяпер у вёсцы ўжо нішто не нагадвае пра народнага пісьменьніка Беларусі. І Дзень беларускага пісьменства мінуў, а Лынькова ніяк не ўшанавалі на Рагачоўшчыне».
Алена лічыць, што калі ўжо прычыгуначная «будка» не захавалася, то музэй Лынькова можна было б стварыць у былой школе. Тым больш што Даніта Галомзік ня супраць перадаць будынак хоць якому фонду ці арганізацыі, абы толькі задуму зьдзейсьнілі.
Пэдагог мясцовай сярэдняй школы Натальля Ўласава прыгадвае, што калі ў шасьцідзясятыя гады паўстала пытаньне пра будаўніцтва ў Старым Сяле новай школы, тагачасны дырэктар езьдзіў у Менск да Міхася Лынькова прасіць ці то парады, ці то спрыяньня. Якія рычагі спрацавалі, сказаць цяжка. Але выглядае, што народны пісьменьнік «замовіў слова», бо школу ў вёсцы пабудавалі.
«Думаю, што наша школа магла б насіць імя Міхася Ціханавіча Лынькова», — лічыць Натальля Леанідаўна.
