Вуліца Ажэшкі і памятны знак паўстанцам Каліноўскага — такога не пабачыш на іншых абласных вакзалах!
Сталічная моладзь любіць апошнім часам наведацца ў Горадню на дзень, туды і назад. Хлопцаў і дзяўчат з заплечнікамі, фотаапаратам на шыі і мапай у руках сёньня сустрэнеш і на вуліцы Элізы Ажэшкі, што вядзе ў горад ад вакзалу, і каля замкаў і Каложы.
Тым, хто прыехаў пашукаць прыкметы беларускасьці і гістарычнага духу, можа дзеля пачатку спадабацца вялікая шыльда на роднай мове «Чыгуначны вакзал» і мэмарыяльны знак-каплічка пры сьцяне з гарадзкога боку. Тут адзначана памяць паўстанцаў, якія вясною 1863 году паспрабавалі выехаць цягніком за горад, але мусілі ўступіць у няроўны бой. Кожны можа сёньня прачытаць: «Тут на чыгуначным вакзале 14 сакавіка 1863 года адбыўся бой паміж атрадам „Гродзенскай рэвалюцыйнай арганізацыі“ і царскім войскам».
Побач значных памераў бігборд у выглядзе сьцяга з арнамэнтам. На ім герб і надпіс «Ганаруся табой, Беларусь!» Так што пэўны зарад патрыятызму, хоць і безасабовага, пасажыр, які сышоў у Горадні зь цягніка, мае магчымасьць атрымаць.
Сама прывакзальная плошча застаецца безаблічнай. На ёй так і не зьявіўся слуп з аленем сьвятога Губэрта, што на гарадзкім гербе. Улады правялі конкурс, вызначылі пераможцу і супакоіліся.
Як купіць у беларускай аптэцы папяровыя насоўкі
Аднак цуд, што існуе вуліца Элізы Ажэшкі (у каралеўскія часы называлася Раскоша). Пры цару яна была Мураўёўскай, у гонар Мураўёва-вешальніка. На гэтай вуліцы жыла сама Эліза Ажэшка, тут і памерла ў 1910 годзе. За польскім часам ёй надалі імя пісьменьніцы, і савецкая ўлада ня стала мяняць назву, як рабіла ў большасьці выпадкаў, тым больш у цэнтры. А гэта ж самая значная вуліца, даўжынёю ў кілямэтар.
Што праўда, першыя будынкі — яшчэ савецкага часу, але нядаўна звонку іх выгляд палепшылі. Мы ідзем па левым баку вуліцы. У жылым доме вучэбны цэнтар «Гроднаэнэрга» і дзьве шыльды, расейская і беларуская (у гэтай арганізацыі некаторыя начальнікі раней прыязна ставіліся да беларускай мовы, а некаторыя карысталіся ёю). І сьледам адразу маленькі астравок Горадні царскіх часоў: дзьве «зьлепленыя» камяніцы, два паверхі кожная, хоць і рознай вышыні. Гранітныя шыльды на беларускай мове сьведчаць, што абедзьве — помнікі архітэктуры. У дамах крамкі — «Мэбля на заказ», «Оптыка», з кампутарнай тэхнікай і аксэсуарамі. Шыльды на расейскай мове.
Далей недарэчна ўбудаваная пяціпавярховая хрушчоўка, але за ёю вельмі грунтоўнай пабудовы вялікі дом на два паверхі. У ім «Гарбуд», шыльда на расейскай мове. Дом заўсёды стараліся трымаць прывабным у архітэктурным пляне, праўда, нядаўна замянілі дахоўку на мэталачарапіцу. Але тым, хто ідзе або едзе з вакзалу ў горад, ён абавязкова кідаецца ў вочы.
У будынку аптэка, у якой нам на пытаньне пра «папяровыя хусткі для носа» (пастараўся сказаць максымальна зразумела, не ўжываючы слова «насоўка») паказалі ў вітрыне штосьці зусім іншае. Зрэшты, аптэкарка была занятая размоваю з паглядным мужчынам і магла слухаць няўважліва. Іншых пакупнікоў на той момант не было.
Цацачны дамок зь беларускамоўнымі шыльдамі
Дзьверы аптэкі глядзяць на штосьці нечаканае, нейкі нібы цацачны дамок. Гэта музэй гісторыі Гарадніцы — гарадзкога прадмесьця канца ХVІІІ стагодзьдзя.
Сёньняшняя вуліца Ажэшкі была некалі цэнтральнай вуліцай прадмесьця. Што праўда, захавалася рэальна толькі фасадная сьценка, цагляная, яна якраз і радуе вока сваім незвычайным, несучасным абрысам. Сам дом драўляны, за апошнія гадоў дваццаць пяць яго двойчы перараблялі. Ён увесь у беларускамоўных шыльдах. Перш на фасадзе каваная «Дом рамёстваў», ля вакна «ахоўная», побач — «Музэй гісторыі Гарадніцы ХVІІІ стагодзьдзя». А на бакавой сьцяне навюткі QR-код: «Дом майстра або «басьняцкі домік».
Купляем квіток, усяго шаснаццаць тысяч, але й музэй невялікі: тры пакоі. Такое жытло давалі замежным майстрам, з Галяндыі, зь Нямеччыны, якія разбудоўвалі Горадню ў часы апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Іх была цэлая вуліца. Да савецкага часу датрымаліся некалькі, савецкая ўлада пашкадавала толькі адзін, апошні.
Два гады назад музэй адкрыўся пасьля перабудовы, экспазыцыю зьмянілі на дзевяноста адсоткаў, сёньня тут каля ста пяцідзесяці новых адзінак.
Загадчыца Сьвятлана Чушынская распавядае па-беларуску, што ў першым пакоі асноўная экспазыцыя, якая прысьвечаная гісторыі самой Гарадніцы. Вось партрэт графа Антонія Тызэнгаўза, яго намаляваў мастак Сяргей Асапрылка. Вялікі гарадзенскі рэфарматар стварыў у горадзе каля дваццаці мануфактураў, у музэі можна ўбачыць узоры іхніх вырабаў — напрыклад, золаткаткацкай, панчошнай. Пры Тызэнгаўзу і пасьля яго ў Горадні зьявілася мноства цагляных палацаў, іншых камяніц — усяго 85. Да нашага часу засталіся толькі восем.
Датрывала да нашых часоў адна з самых цікавых пабудоваў (праўда, у зьмененым выглядзе) — мэдычная акадэмія. Яна далей па вуліцы Ажэшкі. Акадэмію стварыў вядомы францускі навуковец Эмануіл Жылібэр, бюст якога для музэю вылепіў скульптар Уладзімір Панцялееў.
У вітрыне Якуб Колас і Янка Купала
Калі пасажыр пойдзе правым бокам вуліцы Ажэшкі, яго сустрэнуць расейскія шыльды, але перш «Horizont» — дзе рамантуюць тэлевізары. Будзе газэтны шапік зь беларускай шыльдай і адна беларускамоўная афішка на рэклямнай тумбе пра канцэрт арганнай музыкі.
Далей жылы дом савецкага часу, першы паверх займаюць аб’екты, якія могуць зацікавіць прыежджых. Гэта турыстычны інфармацыйны цэнтар, абласная філія рэспубліканскага турысцка-спартыўнага саюзу, офіс «Плянэты ідэй» — праекту па трансгранічным супрацоўніцтве ў галіне турызму — і турфірма «Нямнова-тур». Шыльды ў асноўным на расейскай мове.
Але збоку ад дзьвярэй зноў QR-код: «Скульптура жабы-падарожніцы». Бронзавая жаба, зробленая скульптарам Уладзімірам Панцялеевым, сустракае турыстаў, якія сышлі зь цягніка. Аўтар прызнаўся нам, што замовілі яму фігуру падарожніка ў гістарычным строі, але калі ён паглядзеў на месца, дзе паставяць скульптуру, то вырашыў, што сярэднявечны пэрсанаж ня будзе глядзецца на фоне хрушчоўкі.
За турыстычнымі офісамі — кнігарня «Веды» (шыльда беларуская) і Янка Купала зь Якубам Коласам у вітрыне, праўда, партрэт Коласа захіляе чырвоная кветка ў гаршчку. Заходзім усярэдзіну: тут каса і адразу беларускія кнігі — альбомы для турыстаў, мастацкая літаратура, у тым ліку пераклады, выпушчаныя прыватным выдавецтвам Зьмітра Коласа.
Апошнюю частку першага паверху займае «Гарадзенская выставачная заля» (шыльда на беларускай мове). Ёсьць мэмарыяльная шыльда жывапісцу Івану Пушкову, заслужанаму дзеячу культуры БССР: «Стваральнік і першы старшыня Гарадзенскай абласной арганізацыі Беларускага саюзу мастакоў. Жыў і працаваў у Гродне з 1948 да 1986 г.».
Ёсьць таксама беларускамоўная афішка юбілейнай (з нагоды 50-годзьдзя мастака) выставы «Неба» Аляксандра Сільвановіча. На адкрыцьці прысутнічалі чыноўнікі, нават дэпутатка з Палаты, яны прамаўлялі па-расейку. Па-беларуску загаварылі прадстаўніца аблвыканкаму, пасланец Саюзу мастакоў са сталіцы, гарадзенская мастацтвазнаўца і сам мастак. Трэба сказаць, што Аляксандар Сільвановіч — адзін з самых адметных (і пасьпяховых) мастакоў Горадні. Заўсёды ён карыстаўся толькі расейскай мовай, але апошнім часам стаў гаварыць, і ўсё часьцей, па-беларуску. Дарэчы, сьцяну наступнага за выставачнай заляй дому савецкай пабудовы Сільвановіч аформіў фрэскамі са сцэнамі сярэднявечнай Горадні, якія выканаў паводле старых гравюраў.
Горадня — адзіны абласны горад, дзе, выйшаўшы з вакзалу, пойдзеш не па безаблічнай «савецкай» вуліцы, а па вуліцы імя беларускай пісьменьніцы Элізы Ажэшкі.
Дзе я?
